فرهنگ امروز: آخرین سال قرن گذشته اندیشورانی درگذشتند که نام برخی از آنها در تاریخ اندیشه ماندگار خواهد ماند؛ متفکرانی جون فان اس که مطالعات تشیع را ارتقا بخشیدند تا حسن حنفی متفکر نومعتزلی جهان عرب. محمدرضا حکیمی هم که در دهه دوم قرن گذشته کوشید با ساختار بخشیدن به منظومه فکری مدرسه معارفی مشهد، مکتب تفکیک را پایه گذارد از شخصیت‌های برجسته بود که در سال ۱۴۰۰ دار فانی را وداع گفت.
یوزف فان اس
پروفسور یوزف فان اس که عضو آکادمی علوم هایدلبرگ، آکادمی ادبیات بارسلونا، آکادمی علوم عراق، انجمن فلسفه ایران، آکادمی علوم تونس، آکادمی قرون وسطای آمریکا و آکادمی اروپا بود، در سال ۲۰۰۹ جایزه خدمات شایان پروس و در سال ۲۰۱۰ جایزه‌ای از کنگره جهانی مطالعات خاورمیانه و جایزه صلیب بزرگ دولت فدرال آلمان را دریافت کرد.
فان اس دارای تحقیقات و نوشته‌های متعددی در حوزه کلام اسلامی بود و انتشار کتاب «کلام و جامعه در سده‌های دوم و سوم هجری» به زبان آلمانی در ۶ جلد در فاصله سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ موجب شهرت جهانی این پژوهشگر و نویسنده شد و این کتاب بر آثار بعد از خودش و کلا بر روند اسلام‌پژوهی ایران تاثیر زیادی گذاشت.
«پروفسور فان اس آن‌طور که من شناختم» به قلم حسن انصاری
مروری بر کتاب «کلام و جامعه» اثر یوزف فان اس؛ عقیده در عینیت جامعه به قلم عظیم محمودآبادی
محمدرضا حکیمی
محمدرضا حکیمی در ۱۴ فروردین‌ماه سال ۱۳۱۴ در مشهد زاده شد. پدر او عبدالوهاب از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود و از معتمدین و محترمین بازار محسوب می‌شد. حکیمی در سال ۱۳۲۰ تحصیلاتش را آغاز کرد. در سال ۱۳۲۶ وارد حوزه علمیه خراسان شد و تا ۲۰ سال از عمر خود را در این حوزه به تحصیل دروس مقدمات و سطح، خارج، فلسفه، ادبیات عرب، نجوم و تقویم گذراند. حکیمی اجازه اجتهاد را از آقابزرگ تهرانی در سال ۱۳۴۸ شمسی دریافت کرد که از جمله اساتید او می‌توان از شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، محمد تقی ادیب نیشابوری، احمد مدرس یزدی، سیدمحمدهادی میلانی، اسماعیل نجومیان و سیدابوالحسن حافظیان یاد کرد.
آثاری در زمینه قرآن، فقه و اندیشه اسلامی با رویکرد اجتماعی و انقلابی از حکیمی منتشر شده است که از جمله این آثار می‌توان به «جامعه‌سازی قرآنی»، «منهای فقر»، «خورشید مغرب»، «عاشورا؛ مظلومیتی مضاعف»، «عاشورا؛ عدالت»، «عاشورا؛ غزه»، «سه یار خراسانی در انقلاب»، «نان و کتاب»، «دانش مسلمین»، «بیدارگران اقالیم قبله»، «مکتب تفکیک»، «اجتهاد و تقلید در فلسفه» و «امام در عینیت جامعه» اشاره کرد. وی همچنین با رویکرد مکتب تفکیک به نقد برخی آراء حکمت متعالیه پرداخت که «معاد جسمانی در حکمت متعالیه» و «مقام عقل» در این خصوص قابل اشاره است.
محمدرضا حکیمی در ۸۶ سالگی دیده از جهان فروبست. او چندان به سخنرانی مایل نبود. اما آثار عدیده ای نوشت و ایده هایی را در میان آورد. از عدالت گفت؛ از مکتب تفکیک سخن گفت. با فلسفه و عرفان مخالفت کرد. گفت که ساحتِ دین را باید از این امور مبّرا داشت. سخنان و ایده هایش مورد نقدهایی قرار گرفت. شخصیتِ او اما مورد تمجید گرایشهای مختلف فکری بود. دین آنلاین کوشید تا در لایوهای اینستاگرامی به گفتگو با سه تن از صاحب نظران در خصوص اندیشه حکیمی بپردازد.
در پرونده بیدارگر اقلیم قبله برخی دیگر از زوایای اندیشه محمدرضا حکیمی مورد بررسی قرار گرفت.
آذرتاش آذرنوش
آذرتاش آذرنوش در سال ۱۳۱۶ در قم به دنیا آمده بود و تحصیلات ابتدایی را در اهواز و دوره دبیرستان را در تهران به پایان برد. وی در رشته ادبیات عرب دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. دکتری ادبیات عرب را از فرانسه گرفت و از رساله دکتری خود با عنوان «تحقیق و ترجمه بخشی از کتاب طبقات الشعرای ابن معتز» دفاع کرد. او استاد داشگاه تهران و مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی و صاحب تالیفات بسیاری در حوزه ادبیات عرب مانند «فرهنگ معاصر عربی به فارسی» نیز بود.
شیوه تدریس نوینی که او در آموزش ادبیات عرب داشت و اخلاق و روحیه گشاده او در برخورد با دانشجویان، موجب شده است که شاگردان زیادی پرورش دهد که اکنون اساتید و مولفان برجسته‌ای در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی هستند.
خدا به زبان و لهجه مردم سخن گفت
به یاد آذرنوش و برای دوستداران او به قلم مجدالدین کیوانی
حسن حنفی
حسن حنفی استاد صاحب‌کرسی فلسفه در دانشگاه قاهره بود. وی از چهره‌های برجسته اسلام متجددانه به شمار می‌آمد. حنفی در جوانی با انگیزه‌های انقلابی فعالیت سیاسی داشت و با اخوان المسلمین مرتبط بود. او بعدها در دانشگاه سوربن در پاریس به تحصیل پرداخت. وی از سال ۱۹۶۷ استاد فلسفه در قاهره بود و همچنین به عنوان استاد مدعو در دانشگاه‌های فرانسه، ایالات متحده آمریکا، بلژیک، کویت و آلمان حضور داشت.
حسن حنفی را باید در کنار نصر حامد ابوزید، محمد ارکون و محمد عابدالجابری، از سرشناس‌ترین نواندیشان معاصر عرب نامید. بعضا رگه‌هایی از اندیشه او را می‌توان در میان روشنفکران ایرانی سراغ گرفت. مواضع او در مواجهه با غرب، رویکرد او نسبت به ارتباط اسلام و سکولاریسم، نگاه تاریخی او به گزاره‌های دینی از جمله مواردی است که این نواندیش مصری را شهره کرده است.
پرونده حسن حنفی که پیش‌تر در دین‌آنلاین منتشر شده به شرح زیر است:
هاشم رضی
هاشم رضی متولد ۲۶ تیرماه ۱۳۱۳ در تهران بود. دوران تحصیل را در تهران گذراند. به توصیه محمدتقی مصطفوی به پدربزرگش، زبان فرانسه را آموخت. سپس به آموختن زبان انگلیسی و آلمانی پرداخت. به کتاب‌های باستان‌شناسی و دین زرتشت و نیچه علاقه‌مند بود. توسط مدیر کتابفروشی طهوری با محمد مکری آشنا شد و از کتابخانه ارزشمند او بهره برد. از کتاب‌هایی که در آغاز تألیف کرد، می‌توان از کتاب «پنج آیین بزرگ جهان» نام برد. سپس «وندیداد» را از روی متن اصلی ترجمه کرد و برای آشنایی با لغات اوستایی و سانسکریت، نزد جلالی نائینی به آموختن زبان‌های باستانی پرداخت.
محسن بیدارفر
محسن بیدارفر، مترجم، مصحح و مدیر نشر بیدار شنبه، ۲۰ شهریورماه در ۷۷ سالگی از دنیا رفت.
محسن بیدارفر سال ۱۳۲۳ در تبریز متولد شد. او پس از کسب مدرک کارشناسی الهیات و معارف اسلامی، از سال ۱۳۵۴ ساکن شهر قم شد و انتشاراتی را به نام انتشارات بیدار تاسیس کرد. سپس به تحصیل در حوزه علمیه قم پرداخت.
تصحیح کتاب «شرح منازل السائرین» توسط محسن بیدارفر در دوره دوازدهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد. او همچنین در پنجمین دوره جشنواره فارابی به‌عنوان مصحح برجسته برگزیده شد.
ترجمه کتاب «کسر اصنام الجاهلیه» اثر ملاصدرا، ترجمه رساله «الکلمه الغراء فی تفصیل الزهراء (س)» تالیف آیت‌الله شرف‌الدین عاملی، تصحیح کتاب «المباحثات» تالیف ابن سینا، تصحیح کتاب «علم الیقین فی اصول الدین» تالیف فیض کاشانی، تصحیح و تحقیق «شرح منازل السائرین» خواجه عبدالله انصاری و مقدمه و تکمیل تحقیق تفسیر صدرالمتألهین، و تصحیح و تحقیق «المراقبات (اعمال السنه)» میرزا جواد ملکی تبریزی از جمله آثار او هستند.
سیدرضی شیرازی
آیت‌الله حاج سید رضی شیرازی، از مجتهدان و فیلسوفان برجسته تهران دهم آذرماه درگذشت.
سید رضی شیرازی (۱۳۰۷-۱۴۰۰ش) فیلسوف شیعه، آخرین بازمانده حوزه فلسفی تهران، از نوادگان میرزای شیرازی و امام جماعت مسجد شفا در تهران. وی از ترویج‌کنندگان حکمت متعالیه بود و دروس فلسفه اسلامی و نیز خارج فقه و اصول تدریس می‌کرد. او همچنین جلسات تفسیر و اخلاق برای عموم مردم داشت و گفته شده است که صدها نفر به واسطه گفتگو با او به اسلام و مذهب تشیع معتقد شده‌اند. وی قبل از انقلاب اسلامی ایران، فعالیت‌های سیاسی ضد حکومت پهلوی داشت و پس از انقلاب، به دست گروه فرقان ترور و مجروح شد.
ابوالحسن شعرانی و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی برخی از استادان اویند. درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری، اَلْاِسْفارُ عَنِ الْاَسْفار و نگاه ناب: درس‌های اصول عقاید، از آثار او در موضوعات فلسفه و کلام است.
آثار سید رضی شیرازی در موضوعات فلسفه، کلام و قرآن نوشته شده‌اند. آثار چاپ شده او چنین‌اند:
درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری که پیاده شده درس شرح منظومه وی است.
اَلْاِسْفارُ عَنِ الْاَسْفار: تَعْلیقاتٌ عَلَی الْحِکْمَهِ الْمُتَعالِیَهِ فِی الْاَسْفارِ الْعَقْلِیَّهِ الْاَرْبَعَه، که مجموعه تعلیقات وی بر برخی مباحث کتاب اسفارِ ملاصدرا است. این تعلیقات حاصل اندیشه خود شیرازی و در مواضعی، برگرفته از درس سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، احمد آشتیانی و محمدعلی حکیم شیرازی است.
نقد و طرح اندیشه‌ها در مبانی اعتقادی، که با نام نگاه ناب: درس‌های اصول اعتقادی نیز چاپ شده است.
زلال حکمت: سخنرانی‌های آیت‌الله سید رضی شیرازی، با موضوع تفسیر قرآن و اخلاق.
آیت الله آقا سیّد رضی شیرازی؛ انسان قرآنی، حکیم الهی به قلم مصطفی دلشاد تهرانی
این گزارش اقتباسی از مجموعه گزارش‌های دین‌آنلاین، ایکنا، ایبنا و ویکی شیعه است.