فرهنگ امروز:مجید فنایی، کتاب آداب و آیین های گذر انسان ایرانی به قلم محمد اسدیان نوشته است.این کتاب سال 1398 نوشته شده است و محل چاپ آن تهران می باشد.این کتاب به آیین گذر می پردازد به این معنا که سیر تکامل انسان از دوران بارداری مادر تا تولد و نوزادی و کودکی تا بلوغ و آیین های مربوط به آن همچنین آداب همسرگزینی و ازدواج و در آخر مرگ و مراسم های آن در مناطق مختلف ایران را مورد بررسی قرار می دهد.

در این کتاب سیر تکامل آیین ها و مراسم های مختلف جانبی که در کنار هریک ار مراحل گذر انسان مورد استفاده قرار میگرفته نیز مورد بحث قرار میگیرد و کتاب نگاهی مجزا به هر یک از این آیین ها می اندازد

چکیده

گذر در معنایی که مولف این کتاب به آن اشاره میکند سیر تاریخمند تطور گونه ی بشری و تاریخ است.کتاب با این بحث شروع می شود که در آیین زردتشتی خداوند جهان را در چندین مرحله خلق میکند این نگاه تاریخمند به خلق هستی در روزهای متفاوت در ادیان ابرهیمی همچون اسلام،مسیحیت و یهودیت نیز وجود دارد.همچنین در قصه های باستانی نیز قهرمان قصه در پی هدف خود می باید از مراحل دشوار و خطرناک بگذرد تا به مقصود خویش برسد.گذار او از هر مرحله در او دگرگونی پدید می آورد و سرانجام در پایان قصه او دیگر همان نیست که در آغاز قصه بوده است.بحث بعدی کتاب ریشه شناسی کلماتی مانند آیین،مناسک،شعائر،مراسم،آداب،تشرف و خود گذر است که از طریق ریشه شناسی به امکانات زبانی که توصیف کننده ی هر یک از این موارد است می پردازد.

در فصل یکم کتاب که مربوط به بارداری و زایمان و تولد،نوزادی و کودکی است مولف به شرح آیین های متفاوتی می پرازد که در گوشه و کنار ایران در مورد بارداری و نوزادی وجود دارد.برای مثال در سیرجان اگر زایمان زنی طولانی شود می گویند که احتمالا گوشت شتر خورده است و باید او را از زیر شکم شتر عبور داد.یا به زائو در بسیاری از مناطق ایران میگویند مریم و از حضرت مریم میخواهند به او کمک کند یا در مناطق دیگر تیر هوایی میزنند تا زائو شوکه شود و زودتر وضع حمل کند.همچنین برای مثال در گیلان به منظور زایمان آسان گیاه خشکیده ی پنجه ی مریم را در ظرفی می ریختند و معتقد بودند پنجه ی مریم که باز شود زائو خواهد زایید.همان طور که پیداست در این بخش از کتاب به آیین های مربوط به زائو و زاییدن پرداخته می شود و هرکدام به تفضیل شرح داده می شود.در بخش بعدی به آیین های مربوط به تولد و نوزادی پرداخته می شود.برای مثال اولین کاری که پس از تولد کودک انجام می شود بریدن ناف او و شستشو اوست که عده ای معتقدند برای قطع ارتباط از جهان قبل از تولد و ورود به جهان جدید است.در سیرجان پس از ناف بری نوزاد،پدر او می باید جفت را با دانه ای زغال و تکه ای آهن و یک کشکک زانوی گوسفند در گودالی دفن کند.چرا که معتقدند آل از این اشیاء می ترسد و به جفت نزدیک نمی شود.اگر آل جفت را ببرد و بخورد نوزاد خواهد مرد.در این بخش قطعات زیادی وجود دارد که به چگونگی شست و شوی کودک و بریدن بند ناف او و آیین های مربوط به آن می پردازد.بخش دیگری که در مورد دوران نوزادی میتوان به آن اشاره کرد آیین های مربوط به شیردهی است.برای مثال در ایل بهمئی زائو ساعتی چند پس از زایمان برای نخستین بار شیرش را می دوشد و روی زمین میریزد به این نیت که اولین شیر برای زمین و بعد سینه هایش را می شویند تا به نوزاد شیر دهد.بخش های بعدی کتاب به مراحل رشد کودک از راه افتادن و رشد او می پردازد.

فضل بعدی کتاب به مساله ی بلوغ و آیین های بلوغ می پردازد.بلوغ به تغییراتی میگویند که انسان از کودکی به نوجوانی گام برمیدارد.در این مرحله وظایف و تکلیف هایی به او محول می شود.در این بخش مسائلی از فقه زردتشتی در مورد بلوغ مطرح می شود همچنین از منابعی مانند گلستان سعدی مطالبی در مورد بلوغ آورده می شود.                                                      مطلب بعدی کتاب در مورد آداب و مراسم ازدواج و عروسی است تقسیم بندی ازدواج به تک همسری،چند همسری،درون همسری و برون همسری از دیگر مطالب مهم این بخش می باشد.در این بخش مراحل و مراسم ازدواج در بخش های مختلف ایران اعم از ایلی عشایری،روستایی و شهری مورد بحث قرار میگیرد.در مورد سن ازدواج در هرکدام از این بخش ها و تقسیم کار اجتماعی بعد از ازدواج در این مناطق صحبت می شود.

بخش بعدی کتاب در مورد مرگ و سوگ است.مرگ در ایران باستان به معنای زوال و از ریشه ی مرک به معنای ویران کردن و از بین بردن است.این فصل با ریشه شناسی کلمه ی مرگ شروع می شود و از نگاه ادیان متفاوت مرگ را مورد بررسی قرار می دهد.در این بخش نگاهی به اساطیری همچون گیل گمش نیز مولف می اندازد و مرگ را از نگاه قهرمان داستان آن مورد بررسی قرار میدهد.پس از آن مرگ از نگاه شاعرانی همچون مولوی مورد بحث قرار میگیرد و از عقایدی همچون تناسخ صحبت به میان می آید.در این بخش همچون بخش های دیگر عقاید مرگ گوشه و کنار ایران نیز مورد بررسی قرار میگیرد برای مثال در فرهنگ عامه ی لرستان و بسیاری مناطق دیگر ایران هر انسانی ستاره ای دارد و چون فرو افتد،دارنده ی آن خواهد مرد.در این بخش همچنین در مورد مراسم سوگ و مرگ در مناطق مختلف ایران نیز صحبت می شود.برای مثال در گیلان اگر احتضار کسی طولانی می شد گمان میکردند که محتضر چشم به راه کسی است از این رو به نیت رفع انتظار از چاه مقداری گل بر میداشتند و بر سینه ی او میمالیدند.در این بخش نیز از گوشه و کنار ایران آیین های سوگواری و احتضار برای مثال آورده شده است.

نتیجه گیری

در این کتاب به صورت مفصل به مساله ی گذر انسان ایرانی از مرحله ی جنینی تا مرگ پرداخته می شود.یکی از مسائلی که مختص به این کتاب است استفاده از اطلاعات عظیمی است که از گوشه و کنار ایران جمع شده است و مولف به وسیله ی آن ها تاریخ گذر انسان ایرانی از مزحله ی تولد تا مرگ را به صورت دقیق جمع آوری کرده است.مطالب کتاب از تسلط مولف به فرهنگ عامه ی ایرانیان و اساطیر و آیین های زدتشتی و اسلام و یهودیت خبر میدهد و این نکته ای بسیار حائز اهمیت است.مطلبی که در نتیجه گیری مربوط به این کتاب میتوان آورد تنوع و کثرت ایران فرهنگی است که نشان میدهد هر بخش از آن چگونه آیین مخصوص خود را در رابطه با هر یک از مراحل گدر دارد و چگونه بسیاری آیین ها نه تنها شباهتی با آیین های نقاط دیگر ندارند که حتی مقابل آن می باشند.