فرهنگ امروز: کتاب «قصص‌الخاقانی» به قلم ولی قلی بیگ شاملو و با تصحیح سید سعید میرمحمدصادق که تاریخ صفویه از آغاز تا پایان عصر شاه عباس دوم را دربردارد، شنبه 24 اردیبهشت در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سرای اهل قلم رونمایی شد. دکتر مقصودعلی صادقی، دکترگودرز رشتیانی و دکتر سعید میرمحمدصادق در این مراسم به ایراد سخن پرداختند. کتاب «قصص‌الخاقانی» توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است.
دکتر مقصودعلی صادقی، مدرس تاریخ گرایش‌های تخصصی تاریخ عصر صفویه در مراسم رونمایی از کتاب قصص الخاقانی گفت: این کتاب به همت و کوشش سعید میر محمد صادق بسیار وزین و آراسته چاپ شده و تصحیح آن هم به طریق اولی انجام گرفته است. چند نکته در خصوص این کتاب قابل ذکر است، کتاب قصص‌الخاقانی قطعا نیمه دوم پادشاهی صفویه را بازتاب می‌دهد، بخش متمرکز کتاب اصل کتاب است که تاریخ خاندان صفویه است و در واقع یکی از وجوه اهمیت کتاب به شمار می‌رود.
صادقی در ادامه گفت: این کتاب یک برهه پیش از پادشاهی، یک برهه پادشاهی و برهه بعد از پادشاهی را پوشش می‌دهد. در واقع این کتاب یک استثنا است و شاملو یک تاریخ مفصلی را در کتاب آورده است.
وی با بیان این‌که ممکن است این برگرفته از آثار دیگر باشد که البته طبیعی هم هست. بخش تاریخ پیش از صفویه به نوعی دائما در حال تغییر است و جالب این‌که بقیه اجداد صفویه جنید و حیدر پادشاه نیستند ولی سرگذشت آنها در این کتاب حفظ شده است.
صادقی بیان کرد: نیمه نخست کتاب در مورد شاه اسماعیل و شاه طهماسب است که از آثار دیگران وام گرفته شده است و البته طبیعی هم هست، ولی بخش‌های اواخر نیمه دوم بخش بزرگی از آثار خود نویسنده است.
وی افزود: شاملو از دیوان‌سالاران دوران صفویه است. شاملوها از تیره‌های مهم قزلباشان هستند ولی شاملو شمشیر را به کناری گذاشته و قلم به دست گرفته است، خودش اذعان می‌کند که خیلی اهل جنگ نیست و بیشتر اهل قلم است.
صادقی در ادامه گفت: در واقع این کتاب یک روایت دست اول از دوره شاه عباس است. بسیاری از مطالب مشاهدات خود نویسنده است، این نویسنده بیشتر در شرق و سیستان و بعضا در قندهار حضور داشت و در شهر قندهار دیوانسالار بوده است. عمده‌ترین نکته این کتاب اطلاعاتی است که نویسنده از شرق ایران به ما می‌دهد.
وی افزود: در واقع دقیق‌ترین و مفصل‌ترین گزارش از بحران قندهار در این کتاب آمده است. مساله قندهار مساله بزرگی است. گرچه با گورکانیان هند روابط ما بسیار دوستانه است. این کتاب ارزشمند می‌تواند بسیاری از مسایل نهفته ایرانی با گورکانیان هند را منعکس کند.
در ادامه این مراسم دکتر گودرز رشتیانی گفت: یک اصل اساسی که در همه بخش‌های کتاب جریان دارد، ایرانگردی نویسنده است. برخلاف برخی آثار که مورخان این دوره شاید آگاهی هویتی چندانی نسبت به ایران سیاسی نداشتند ولی بندبند قصص‌الخاقانی نشان می‌دهد که نویسنده یک آگاهی خاصی نسبت به ایرانیان دارد.
وی افزود: در بیش از 30 تا 40 صفحه مکرر کلمه ایران و ایرانیان تکرار شده و مفهوم از جیحون تا هرات برای ایران دوره صفوی ترسیم شده است. چنانکه که مصحح دکتر محمدصادق ایران را با صفت بهشت نشان و بهشت آیین توصیف می‌کند. «ایران که آستان آسمان توامان خداوندش همه وقت کعبه ارباب حاجات قبله در اصحاب مهمات بوده و خواهد بود.»
رشتیانی بیان کرد: روایتی که مولف از موضوع قندهار ارایه می‌دهد به عنوان کانونی‌ترین مساله دوره شاه عباس در هیچ منبع دیگری این اطلاعات نیست. یکی از جنبه‌های ارزشمند این اثر مستند بودن به اسناد دیوانی است.
وی افزود: منصب‌های مهمی غلامان در دربار صفوی دارند و در این کتاب به آن اشاره شده است. آقای صادقی به نکته ظریفی اشاره کرد، متن احکام و فرامین شاهان صفوی هم در این کتاب ذکر شده، اصل سند از بین رفته ولی چیزی که آمده بسیار بسیار مهم است. در هیچ کدام از آثار، سند به این مهمی که توضیح داده شده باشد، آورده نشده است.
رشتیانی بیان کرد: اوایل جلد دوم یک چشم‌انداز جدیدی را برای پژوهشگران صفوی باز خواهد کرد. نکته دیگر این‌که مشخص است که کار مصحح طاقت‌فرسا بوده است. نسخه‌ای که خواندنش بسیار مشکل است و بسیاری از جاها را به دقت خواندم، غلط املایی در متن دیده نمی‌شود که از نقاط قوت کار است.
رشتیانی گفت: آقای میرمحمد صادق پیوست‌هایی به کتاب اضافه کرد از جمله یک واژه‌نامه که یکی از مهم‌ترین ابزارهای پژوهشگران رشته تاریخ به شمار می‌رود. همچنین فهرست اعلام یا نمایه است که رجوع به کتاب به دلیل ارایه نمایه بسیار ساده شده است.
در پایان مراسم رونمایی مصحح کتاب قصص‌الخاقانی گفت: نویسنده این کتاب آقای ولی قلی خان شاملو در هرات به دنیا آمد، از شاملوهای هرات است و در سال 1073 شروع به نوشتن این کتاب می‌کند. با توجه به ایرانی‌گرایی که نویسنده دارد، این کتاب گزارش 6 ماهه‌ای از شهر قندهار است.
وی افزود: قندهار در تاریخ صفویه بسیار مهم است، بین صفویان و گورکانیان دست به دست می‌شود و در دوره شاه‌عباس بازپس گرفته می‌شود، سه بار محاصره می‌شود، نوبت سوم باز شکست می‌خورد. نویسنده‌ای از بیرون محاصره هرات گزارشی می‌نویسد و این کتاب به دست ولی قلی خان شاملو می‌رسد. شاملو درصدد برمی‌آید گزارشی از داخل محاصره و مقاومت ایرانی‌ها تهیه کند، آن گزارش می‌شود قصص‌الخاقانی.
وی افزود: این کتاب یکی از منابع مهم ما در دوره شاه صفی و شاه عباس دوم است. این کتاب سلسله‌ای است، البته نظریه‌ای دارم در خصوص تاریخ‌نگاری سلسله‌ای و آن این‌که بنا بر زادگاهی که نویسنده در آن پرورش یافته و یا شهری که محل کاری نویسنده است، نوشته شده است. این کتاب‌ها غیر از اهمیت سلسله‌ای، اهمیت محلی هم دارد. اطلاعاتی از مکران و قندهار به ما می‌دهد. این اطلاعات بسیار مهم است و این کتاب برای اولین بار اطلاعاتی را از جنوب شرقی ایران به ما می‌دهد.
مصحح کتاب قصص‌الخاقانی بیان کرد: نویسنده این کتاب برخلاف مورخان دیگر که به دربار نزدیک بودند، در قندهار حضور دارد و با وجودی که این فرد بسیار از دربار دور بود ولی توانسته یک کتاب بسیار خوبی را در حوزه صفوی بر جای بگذارد.
میرمحمدصادق در ادامه گفت: نکته قابل توجه دیگر این کتاب این است که در انتهای کتاب یک تذکره‌ای وجود دارد که در مورد عالمان دین، شاعران و عرفا است، این نکته نشان از باز بودن فضا در دوره شاه عباس دارد.
وی افزود: در این دوره برای سپاه هر منطقه پرچمی و برای هر پرچم نوشته و رنگی طراحی شده است. در این کتاب آمده است که نویسنده تا زمان فوت شاه عباس دوم در منطقه دامغان حضور داشته و در یکی از سفرهایی که شاه از مازندران به اصفهان برمی‌گشت، این نویسنده حضور داشته و توصیفی از لاهیجان و جذابیت آبشارها در این مسیر بیان می‌کند.
میرمحمدصادق گفت: وجه تسمیه کتاب «قصص‌الخاقانی»به معنی داستان پادشاهان 1073 تاریخ نوشتن کتاب است.
سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «با کتاب سلامتیم» از 21 تا 31 اردیبهشت به صورت فیزیکی و مجازی در حال برگزاری است.