فرهنگ امروز: رضا داوری اردکانی صبح روز، یکشنبه ۳۰ مرداد، در مراسم بزرگداشت و رونمایی آثار مرحوم استاد محمدرضا حکیمی که در مؤسسه اطلاعات برگزار شد،‌ گفت: بهترین وصفی که از آقای حکیمی شنیدم وصف آقای صالحی بود. وجود صفات ناهمخوان در یک شخص مطلب قابل تأملی است. از شرف همدمی و هم سخنی با حکیمی چیزی ندارم بگویم، اما از نسبت خود با حکیمی که مایه شرف است می‌خواهم مطالبی را بازگو کنم.

وی ضمن قدردانی از مؤسسه اطلاعات و الحیات برای ترتیب چنین محفلی اظهار کرد: از زمان جوانی ایشان را که به فضیلت آراسته بود، می‌شناختم. شاید همشهری بودنمان در این آشنایی بی تأثیر نبود تا اینکه ترجمه کتاب «اسلام در ایران» را خواندم. ترجمه را از آن جهت خواندم که در سرتاسر کتاب نقل قول‌های مورخان ایرانی آمده است. اشاره به این کتاب به این دلیل است که بگویم استاد حکیمی حواشی ارزشمندی برای این کتاب نوشت و این حواشی به غایت سنجیده و ارزشمند بیان شده بود.

فهمیده بود که پرسشی دارم

اردکانی افزود: آشنایی من به تدریج بیشتر می‌شد، ولی توفیق ملاقات پیش نمی‌آمد. بزرگی اشخاص در گفتار پدید نمی‌آید بلکه در رفتار آن‌ها متجلی می‌شود. پاکی، دانایی، صداقت در گفتار ایشان بسیار ملموس بود. من و آقای حکیمی همدلی‌های بسیاری با هم داشتیم، اما کمتر فرصت دیدار پیش می‌آمد و در ملاقات‌ها بیشتر گوش می‌دادم تا بهره‌مند شوم.

رئیس فرهنگستان علوم ادامه داد: یکی از نوشته‌های من در خصوص فارابی است و بخشی از آن نیز رساله دکتری است در این رساله در خصوص فلسفه یونانی سخن گفتم. به‌نظر من فلسفه اسلامی در جهتی که فارابی آن را طرح کرده، افتاده است. خواننده دقیق می‌تواند دریابد که فلسفه فارابی با فلسفه اسلامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

داوری اردکانی تصریح کرد: استاد حکیمی از کلام من فهمیده بود که پرسشی دارم، اما به زبان نیاورده‌ام و پرسش این بود که؛ آیا از فارابی باید بپذیریم که فلسفه عین دین است؟ استاد حکیمی این را قبول نداشت، که نباید فلسفه را عین دین دانست. مرحوم حکیمی ضدفلسفه نبود بلکه آن را عین دین نمی‌دانست و تبیین اندیشه ایشان این نبود که باید بین این دو یکی را انتخاب کرد. در واقع می‌توان گفت تفکیک، رد چیزی نیست بلکه دعوت به قبول دیگری است.

حکیمی درد دین داشت

استاد پیشکسوت فلسفه ادامه داد: آقای حکیمی درد دین داشت و در طلب درک دین می‌کوشید و تا پایان عمر به درک حقایق معارف اسلامی مشغول بود، اما در ذیل روحانیت نماند. تغییری که در لباس خود داد به این معنا نبود که از روحانیت خارج شده است بلکه به این تغییر می‌توان گفت صفت روحانیت را حفظ کرده، اما دیگر شغل روحانیت را ندارد.

اردکانی افزود: یکی از حوادث مهم روزگار ما نسبت تازه‌ای است که میان دین و فلسفه و سیاست پدید آمده است و درهم آمیختن آن‌ها قابل انکار نیست. در زمان ما این سه به شکل عجیبی درهم تنیده شدند. اقبال اهل دین به مشارکت در سیاست از دویست سال پیش آغاز شد از ابتدا توجه به سیاست به دلیل عدم ورود عقاید باطل بود و بیشترین نگاه در زمان مشروطه رقم خورد.

وی ادامه داد: اروپا در مقابل مشغول بازسازی بعد از جنگ بود و آمریکا در حال سلطه بر جهان بود. کودتای ۲۸ مرداد آغازی برای پایان یافتن استقلال همه نهضت‌های ملی در سراسر جهان بود. پس از این تاریخ نهضت‌های دینی شکل گرفت. این سؤال پیش آمد که سیاست دینی با جهان آشفته موجود چه باید کند و نظرهای بسیاری در این باب با سلایق متفاوت پدیدار شد.

اعتقاد به سیاست دینی

داوری اردکانی اضافه کرد: استاد حکیمی به پاسداشت توحید و وسعت عدالت‌خواهی تأکید داشت. مرحوم می‌گفت با عدل است که یگانگی پدید می‌آید کسانی که به سیاست دینی اعتقاد دارند نمی‌توانند به عدالت معتقد نباشند.

وی با تأکید بر اینکه علامه حکیمی درد عدالت داشت، گفت: عدالت حرف نیست، درد است و استاد حکیمی درد عدالت داشت و در زمان ما اگر بگویم در زمره اشخاص بی نظیر بود زیاده‌گویی نکرده‌ام.

در پایان این مراسم از سه اثر «مؤسسه فرهنگی الحیات»؛ نرم افزار مجموعه آثار استاد علامه محمدرضا حکیمی، کتاب «حکیم جاودانه» و وب‌سایت تبیینی «الحیات» رونمایی شد.