فرهنگ امروز: کتاب «آخرین تابستان اروپا» اثری نوشته «دیوید فرامکین» است که نخستین‌بار در سال 2004 منتشر شد. اوایل تابستان سال 1914، شکوهمندترین زمانی بود که اروپایی‌ها می‌توانستند به خاطر آورند. اما در پشت صحنه، ویرانگرترین جنگی که جهان می‌توانست تصور کند، با سرعت در حال تبدیل شدن به واقعیت بود. دلیل شکل‌گیری این جنگ را چه باید در نظر گرفت؟ بسیاری، قتل «آرشیدوک فرانتس فردیناند» را عامل اصلی برمی‌شمرند؛ برخی دیگر نتیجه گرفته‌اند که وقوع جنگ، تقصیر هیچکس نبود. اما «دیوید فرامکین» پاسخی متفاوت را ارائه می‌کند. او توضیح می‌دهد که دشمنی‌ها به شکلی عامدانه و برنامه‌ریزی شده آغاز شد. فرامکین توصیفاتی پرجزئیات از مذاکرات، و پرتره‌هایی چندوجهی از دیپلمات‌ها، ژنرال‌ها، و بازیگران اصلی از جمله امپراتور آلمان، تزار روسیه و نخست وزیر انگلیس را به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد چرا و چگونه دیپلماسی نتوانست جلوی وقوع جنگ را بگیرد.
جنگ بزرگ نه تنها زندگی بیش از بیست میلیون سرباز و غیرنظامی را نابود کرد، بلکه آغاز قرنی از تحولات عظیم سیاسی و اجتماعی بود که مستقیما به جنگ جهانی دوم منجر شد و سازوکار حکومت‌ها را برای همیشه تغییر داد. با این حال، پس از گذشت یک سده، پرسش‌ها و ابهام‌های مورخان درباره شروع و انجام آن همچنان ادامه دارد. دیوید فرامکین در «آخرین تابستان اروپا» الگوی جدیدی را در رویدادهای سرنوشت‌ساز ماه‌های ژوئیه و اوت نشان می‌دهد. او به جای آنکه با ترور فرانتس فردیناند آغاز کند، به دو درگیری مرتبط اما نه چندان ناگسستنی می‌پردازد که مدیریت آن اروپا و جهان را به نقطه‌ای رساند که هفته‌نامه اکونومیست در اوایل 1914 از آن به عنوان «احتمالا بزرگترین تراژدی تاریخ بشر یاد کرد. فرامکین روایت گیرا و خواندنی خود را از بازآفرینی روزهای پیش از جنگ آغاز می‌کند و نشان می‌دهد ژنرال‌های آلمانی که جنگ را اجتناب‌ناپذیر می‌دیدند، چگونه وقایع را برای نیل به هدف خود دستکاری کردند. سوگند رجبی‌نسب دانش‌آموخته زبان و ادبیات انگلیسی و مترجم کتاب «آخرین تابستان اروپا» که ترجمه حرفه‌ای خود را از سال 1395 با نشر بهنام آغاز کرد، در توضیح بیشتر این کتاب به نکته‌هایی اشاره کرده که در ادامه می‌خوانیم:
در کتاب «آخرین تابستان اروپا» ابعاد و قدرت‌های مختلف کشورهای اروپایی دلیل عدم توازن و بی‌ثباتی ذکر شده است، در ابتدای گفت‌وگو این قدرت‌های مختلف چگونه تبیین می‌شود؟
در آغاز دهه 1900 ابرقدرت‌های اروپایی بر اغلب دنیا سیطره داشتند و باقی مناطق دنیا نیز تحت سلطه کشورهای کم قدرت‌تر اروپایی مانند بلژیک، هلند، پرتغال و اسپانیا بود. در نتیجه اروپا به نوعی سراسر جهان را کنترل می‌کرد. اما ابعاد و قدرت‌های متفاوت کشورهای اروپایی موجب عدم توازن و رقابت میان آنها شد. رهبران کشورهای دیگر به صرافت افتاده بودند تا بدانند در صورت وقوع جنگ کدام ابرقدرت پیروز است تا به آن بپیوندند، چرا که در آن دوران توان نظامی از اهمیت بالایی برخوردار بود. در همین حال بیشتر سرزمین‌های جهان در دست ابرقدرت‌ها بود و سایر کشورهای اروپایی دست خالی مانده و بر سر همان نقاط کوچک نیز در کشمکش بودند.
چه نکته یا نکات جذابی را در این کتاب دیدید که تصمیم به ترجمه آن گرفتید؟
دیوید فرامکین به واسطه تحقیقات خود در امور خاورمیانه و کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد»، فردی شناخته شده در روایت تاریخ است. من نیز پس از مطالعه آن کتاب و آشنایی با قلم روان و بیان شیوای نویسنده مجذوب روایات او شدم و آثارش را بررسی کردم. نشر پارسه نیز کتاب «آخرین تابستان اروپا» را پیشنهاد کرد که بهترین گزینه ممکن بود. دیوید فرامکین، زاده سال 1932، نویسنده، مورخ و حقوقدانی آمریکایی است. فرامکین تاکنون هفت کتاب نوشته اما شهرت او بیش از همه برای نوشتن کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» است که در سال 1989 به چاپ رسید و نامزد جایزه پولیتزر نیز شد. فرامکین تحصیلات خود را در دانشکده حقوق دانشگاه شیکاگو به پایان رساند. او استاد بازنشسته تاریخ و روابط بین‌الملل و حقوق در دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه بوستون است. فرامکین پیش از آن که به کار تاریخ‌نگاری بپردازد، به عنوان نماینده و مشاور سیاسی فعالیت می‌کرد.
در کتاب «آخرین تابستان اروپا» نویسنده بیشتر بر چه وقایعی پای فشرده که این وقایع سبب رویارویی امپراتوری‌ها و تنش در اروپا شد؟
همانطور که در پاسخ پرسش نخست عرض کردم، فرامکین به موضوع عدم توازن قدرت میان کشورهای اروپایی اشاره می‌کند. کشورهای کوچک‌تر تلاش می‌کردند تا پیروز جنگ احتمالی را پیش‌بینی کنند تا فرصت اتحاد با آن را داشته باشند. در نتیجه می‌توان گفت که پیش از وقوع جنگ، نوعی دو دستگی در اروپا ایجاد شده بود. در عین حال در آن زمان باور بر این بود که برای کسب ثروت و قدرت باید دست به استعمار زد و به سراغ مناطقی از جهان رفت که هنوز به چنگ کسی نیفتاده بود. در نتیجه رقابت دیگری نیز در اروپا شدت گرفت و همین موضوع تبدیل به یکی دیگر از علل ایجاد تنش در اروپا شد.
در کتاب دیوید فرامکین مردم از چه جایگاهی برخوردار هستند و تنش‌های موجود چه تاثیری بر زندگی آنها داشته است، اساسا قدرتمندان چه نگرشی بر این جایگاه دارند؟
در سال‌های پیش از جنگ به دلیل تغییرات ناشی از انقلاب صنعتی تنشی میان مردم به ویژه کارگران و کارفرمایان (زمین‌داران، کارخانه‌داران و...) ایجاد شد و نارضایتی غرب اروپا را دربرگرفت. در بریتانیا حزب کارگر تشکیل شد. دولت نگران بود که شاید در صورت وقوع جنگ مردم از آنها حمایت نکنند و در نتیجه تصمیم گرفت با کشورگشایی خارجی حواس مردم را از اختلاف طبقاتی داخلی پرت کند، پس به طورکلی می‌توان گفت که مردم نقش مهمی در شکل‌گیری سیاست‌های خارجی نداشتند. آنها در واقع آلت دست دولت‌ها بودند و روزنامه‌های مستقل با تکیه بر ترس‌ها و تعصبات مردم به نفرت و انزجار میان اروپایی‌ها دامن می‌زدند. باید گفت که «عموم مردم نقشی در تصمیمات جنگ و صلح نداشتند و حتی نمی‌دانستند پشت درهای بسته چه کارهایی در دست انجام است. آن رهبرانی که در مورد این مسائل صحبت و تصمیم‌گیری می‌کردند، در جهان خود می‌زیستند که در آن از جنگ و جنگجو تجلیل می‌شد.»
از دیدگاه این کتاب جنگ جهانی دوم چه تحولاتی را در پی داشت و از دیدگاه مورخان چه پرسش‌ها و ابهاماتی در مورد شروع و انجام آن وجود دارد؟
تنش ایجاد شده در سال 1914 در واقع دو جنگ در هم تنیده بر سر قدرت بود که توسط امپراتوری هابسبورگ و آلمان آغاز شد که هر یک مواضع خود را رو به زوال می‌دید. در نهایت، این جنگ کل جهان را تحت تاثیر قرار داد تا به این پرسش پاسخ دهد که کدام قدرت و عقیده در اروپا و جهان به برتری خواهد رسید. تا سال 1960 که محققی به نام فیشر اطلاعاتی تازه را ارائه داد، همواره این موضوع مورد سوال بود که چه چیزی موجب وقوع جنگ جهانی شد؟ مدارک زیادی تعمدا نابود شده بودند تا اطلاعاتی دقیق به دست نیاید. پرسش دیگر این بود که چرا مردم سراسر دنیا به دلیل بلایی که بر سر دو نفر به نام فرانتس فردیناند و سوفی آمده بود که کمتر کسی آنها را می‌شناخت، با یکدیگر می‌جنگیدند و جان می‌دادند؟ به تک تک این پرسش‌ها در کتاب «آخرین تابستان اروپا» پاسخ داده شده است.
ابهامات جنگ جهانی دوم از دیدگاه دیوید فرامکلین چگونه تجزیه و تحلیل شده است و اساسا تحلیل وی چه تفاوتی با تحلیل‌های دیگر دارد؟
دیوید فرامکین به بررسی موشکافانه جنگ و علل آن به زبان ساده می‌پردازد. نکته شایان توجه و تفاوت اصلی تحلیل وی با سایر تحقیقات این است که او اعتقاد دارد جنگ جهانی اول در واقع دو جنگ متفاوت اما در هم تنیده بود که در یک راستا قرار گرفتند. فرامکین علل جنگ جهانی اول را از قرن چهارم پس از میلاد ریشه‌یابی کرده و با مطرح کردن پرسش‌هایی ساده که ذهن هر کسی را درگیر خود می‌کنند به پیش رفته و در نهایت با یک جمع‌بندی خارق‌العاده کتاب را به پایان می‌رساند. نویسنده از منابع فراوانی استفاده کرده که همگی بر نتایج و مباحث کتاب صحه می‌گذارند و این اثر را قابل اعتمادتر می‌کنند.
آیا ترجمه در زمینه تاریخ برای شما کاری دنباله‌دار است؟
معتقدم زندگی انسان همواره در حال تغییر است و نمی‌توان با قطعیت گفت که چه پیش خواهد آمد و چه تصمیماتی خواهیم گرفت. در حال حاضر از صمیم قلب از ترجمه آثار مختلف تاریخی لذت می‌برم و از اینکه همواره در حال یادگیری و مطالعه هستم بی‌اندازه خوشنودم. امیدوارم تا هر زمان که مقدور باشد به این کار ادامه دهم.
چه کار جدیدی در دست ترجمه یا چاپ دارید؟
یکی از آثار در دست چاپ که کتابی بسیار متفاوت است «شکست» نام دارد که می‌توان آن را نخستین اثری دانست که در مورد اعزام دانشجویان ایرانی به امریکا و روابط علمی میان دو کشور در دوران پهلوی نوشته شده است. یک اثر تاریخی و همچنین کتابی دیگر نیز از نویسنده «آخرین تابستان اروپا» در دست چاپ قرار دارد.