فرهنگ امروز/ احسان تاجیک:

این روزها که کشور ایران با ویروس کرونا مبارزه جدی می کند ، تلاش های صادقانه و جمعی پزشکان و پرستاران و همراهی و همکاری مردم قابل ستایش و ارج است که گویای زنده بودن روح ملی ایرانی در همه ادوار تاریخی این سرزمین اهورایی است. در این شرایط سخت ، تجربه های تاریخی نشان داده که ایرانیان همواره خالق عظمت های بزرگ و زیبا در روزهای سخت میهن خویش بوده اند و زایش فرهنگ ایرانی گواه زنده بودن روحیه ایرانی در باور به زندگی است.  بویژه که با نزدیک شدن به فصل بهار و آغاز سال نو ، آیین پاسداشت نوروز نوید بخش حیات تازه به بطن جامعه ایران خواهد بود . شروع فصل بهار ، همواره نشان از زندگی ، بهروزی و امیدواری زیست موجودات زنده در جهان هستی است . انسان ایرانی نیز در پیوستگی با این تغییر و تحولات ، زیست خود را به زنده گی پیوند می زند و گره از زلف یار بر میدارد و دل به کوی یار می‌ سپارد و همنوا با نسیم باد نوروزی ، چراغ دل بر می افروزد. خوشبختانه این نگرش در فرهنگ ملی ایران ریشه دارد. پیش از آن که نوروز آغاز گر زندگی و جان تازه در بطن حیات اقوام ایرانی شود. جشن نوروز ، جشن باززایی طبیعت بوده که سه هزار سال پیش از میلاد، در آسیای غربی دو عید، رواج داشته‌است." عید آفرینش در اوایل پاییز و عید رستاخیز در آغاز بهار ، برگزار می‌شده‌است. بعدها دو عید پاییزی و بهاری به یک عید تبدیل گردیده و سر بهار جشن گرفته شد. احتمالاً نوروز، عیدِ رایج در میان بومیان نجد ایران پیش از مهاجرت آریایی‌ها بوده‌است.( بهار ، مهرداد ، از اسطوره تا تاریخ ، ص 347 ). در واقع قدمت هر دو عید در این دو نقطه نشان داده است که در ایران ، نوروز با جشن بهاری و مهرگان با عید پاییزی همراه بوده است . "برخی بر این باورند که جشن نوروز از میان رودان (بین النهرین) به ایران آمده است. اما مهرداد بهار بر این باور است که عید نوروز در آغاز بهار بوده است؛این عید در بین النهرین هم سابقه دارد . ایرانیان این عید را از بین النهرین وام نگرفته اند ، نوروز عید همگانی این منطقه بوده است . این جشن یکی از سنت های کهن فلات ایران است که از طریق کوچ نشینی های بومی نجد ایران به بین النهرین رفته است.( وزیری ، سعید ، جشن های کهن ایرانی ، ص 41 ). نوروز جشن دینی نیست و در اوستا از آن یاد نشده ، بلکه نوروز اسطوره ای بین النهرینی است که در این اسطوره خدا (ایزد) شهید می شود و دوباره بعد از زنده شدن وی با جشن و سرور همراه است. نآنچنان که در اسطوره های ایرانی سیاوش یا مرد سیاه (حاجی فیروز) شهید می شود و خونش به زمین می ریزد و از آن گیاهی می روید. در شاهنامه فردوسی سیاوش شخصیتی  اهل سازش و از خشونت بری است . با این که کاووس شاه می داند که سودابه در تهمت اخلاقی به سیاوش گناهکار است اما بر رای موبدان و انتخاب خود سیاوش گذشتن از آتش را وسیله امتحان سیاوش می کند  .  سیاوش با اطمینان و اعتماد به نفس با جامه و اسب سپید از میان آتش عبور می کند و ناگه آتش گلستان می شود . پس از اثبات بی گناهی وی شاه عزم کشتن سودابه را می کند ولی سیاوش از پدر درخواست بخشش سودابه نامادری خویش را می کند . این نگاه ریشه در باور داشتن آیین و ارزش های ایرانی به زندگی و زیست جاودانه در جهان هستی است که در باور به حرمت نهادن به طبیعت و آغاز فصل بهار ، پاسداشت آن در اجرای جشن نوروز تکامل می یابد.یین ایرانی  جشن نوروز "ن گیاهی می روید آاسده ها پیش از آمدن اشو زردشت به پیامبری در ایران شناخته شده بود اما پس از زردشت و رواج به دینی ، کوشش شد تا به این جشن رنگ دینی بزنند . از این رو آغاز سال نو را به کیومرث نسبت دادند زیرا کیومرث نخستین آفریده اهورامزدا است که گویند در اولین روز از سال نو به جهان آمده است ؛ به دینان آفرینش جهان را در شش دوره می دانند به باور آنان ، آغاز آفرینش نخستین روز از ماه فروردین بود و پایان آن آخرین روز ماه اسفند. ( وزیری ، سعید ، همان منبع ، ص 42 ). بدین لحاظ نوروز همان طور که با فصل بهار و جاری شدن زیست انسانی ارتباط می یابد با عالم مردگان نیز معنای خاص تری پیدا می کند. ایرانیان از دوران های بسیار کهن عقیده دارند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش بازمی‌گردند. بازماندگان برای پذیرایی از آن‌ها سفره‌ای رنگین می‌گستراندند و انواع خوراک‌ها و پوشاک‌ها را در آن می‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و آنان را برکت عطا کنند. این رسم توجیه سفره نوروزی یا هفت سین شد. (رضی، هاشم ،گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان. ص 235). بر اساس این نگاه هفت سین در نظر می گرفتند که انتخاب عدد هفت به علت تقدس این عدد است . چنان که در هفت امشاسپندان، هفت کواکب، هفت طبقه زمین و آسمان، هفت ملکِ مقرب، هفت یشت و غیره موجود است و همه نماینده عظمت و تقدس عدد هفت در بین ایرانیان باستان است. (اوشیدری، جهانگیر ، دانشنامه مزدیسنا، واژه نامه توضیحی آیین زرتشت ، ص455). بر اساس همین موضوع نوروز با موسیقی ، ادبیات ، شعر و فرهنگ ، ملیت ایرانی و دینداری پیوند عمیق دارد و از اهمیت بزرگی در نزد ایرانیان و بویژه ملت های پارسی زبان آسیای میانه دارد. که همگی حول محور برگزاری و بزرگداشت آیین نوروز و آغاز سال نو با یکدیگر ، فرهنگ اصیل ایرانی پارسی را در معرض نمایش باشکوه و پر عظمت افکار عمومی دنیا قرار می دهند.

نوروز و زبان پارسی در ارتباط با پارسی زبانان ملیت ها و اقوام مختلف از نقش تعیین کننده ای برخوردار است. کشورهایی نظیر ایران ، تاجیکستان ، افغانستان ، پاکستان ، ازبکستان، قفقاز ، عراق ، آذربایجان ، گرجستان ، نخجوان همگی در قلمرو نفوذ فرهنگی آیین نوروز و فرهنگ ایرانی از دوران ایران باستان تا کنون قرار دارند . این نشان می دهد ایران بزرگ فرهنگی واقعیتی تاریخی است ، که تا به امروز نوروز در این مناطق و کشورها حضور تاثیرگذار و پر هیمنه ای دارد.

حضور پاسداشت آیین نوروز در طول هزاران سال نشان می دهد که این ارزش و هویت ملی در طول تاریخ مغلوب تفکر حکومت ها و اقوام  مختلف نشده است .بلکه همواره دیگران را در نفوذ سیطره فرهنگی خود در آورده و در پیوند موثر با هویت ملی ایران و زبان پارسی ، در میان ملیت ها و اقوام دیگر نفوذ خود را گسترده است. فرا رسیدن نوروز و آغاز رویش بهار خود می تواند نوید بخش زندگی و اندیشه تازه به همه پارسی زبانان ، از جمله ایرانیان باشد که نوروز و بهار ، آغازگر اندیشه نو و زندگی نو خواهد بود . در این میان نقش دولتمردان از جایگاه برتری برخوردار است. دولتمردان ایرانی می توانند با نگاه به جایگاه فرهنگی آیین نوروز به عنوان یک فرصت تاریخی و تمرکز بر نظریه ایران بزرگ فرهنگی ،پویش جدیدی را در تامین منافع ملی ایران تدارک بینند.در شرایط فعلی خاورمیانه و نقش دولت های بازیگر در عرصه روابط بین الملل ، نظریه ایران بزرگ فرهنگی خود می تواند جریان ساز فرهنگی سیاسی در حوزه روابط بین المللی ایران با کشورهای همسایه و دوست پارسی زبان شود.وجود منافع مشترک جغرافیایی و استراتژیک ، زبان و هویت مشترک پارسی و اسلامی ، همکاری های دیرپای اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی بین کشورهای مشترک المنافع می تواند ایران به عنوان کشور مولد آیین نوروز و فرهنگ اصیل ایرانی فرآیندی تاثیر گذار در نفوذ فرهنگی چند جانبه و فعال به عنوان بازیگر فعال بین المللی نقش جدی و ثمربخش داشته باشد. در شرایطی که دولت های بازیگر بین المللی خاورمیانه مانند ترکیه با اشاعه سیاست نوعثمانی گری به دنبال کسب موقعیت سخن گویی جهان اسلام است و متوجه نیست که با داعیه ای پان ترکیسم نمی توان کشورهای عرب منطقه مانند عربستان را با خود همراه کند. از طرف دیگر عربستان به عنوان کشور زادگاه اسلام ، بیشتر داعیه کسب موقعیت سخنگویی جهان اسلام را دارد.  از طرفی" ترکیه سیاست وحدت‌گرای نژادپرستانه را دنبال می‌کند و با تحریف تاریخ و مصادره بی‌منطق مفاخر و بزرگان ایران سعی در ایجاد روبنای مشروعیت بخش دارد. درحالی‌که مولوی، نظام الملک و ابوعلی سینا را نمی‌توانند بخوانند و گزاره‌های حکیمان و ادیبان ایران تنها در جهان زیست ایرانی قابل تفسیر است، به شکلی آیینی با دستگاه‌های ایدئولوژیک سعی در بازتعریف عثمانی‌گرایی دارند. عرب‌ها نیز در دوران حاکمیت کمونیست‌ها سعی داشتند به زور ملیت عربی ایجاد کنند غافل از اینکه قبیله نمی‌تواند دولت -ملت مدرن خلق کند. آنچه اکنون عربستان و کشورهای همراستای آن درحال خلق هستند اندیشه و فرهنگی دگم و رادیکال است که تنها خشونت و ضدیت با عقلانیت را رواج می‌دهد. عربستان و ترکیه در رقابت با یکدیگر عناصر عربی و ترکی را با قبیله‌گرایی نقلی در هم می‌آمیزند که حتی توانایی جذب شهروندان خود را ندارند و برای منطقه مشکل‌آفرینی می‌کنند.( اسلامی ، روح‌الله ، لزوم فعال‌سازی ایران بزرگ فرهنگی، روزنامه دنیای اقتصاد 27/9/98 ). در این شرایط ترکیه با مصادره فرهنگی ایران در ظاهر تلاش می کند ایدئولوژی نوعثمانی گری خود را تقویت کند ، اما متوجه نیستند رگه های ناسیونالیسم ترکی و ایدئولوژی متعصب بنیادگرایانه سنی مذهب نمی تواند با اصالت های هویت دور اندیشی ایرانی در دراز مدت همراه شود حتی اگر اردوغان تلاش دارد تا جلال الدین مولوی و مثنوی و حتی آیین نوروز را اصالتی پان ترکیسم بخشد . اما در این آشوب فکری و عملی خواهد ماند که با سروده های پارسی زبان مثنوی و فرهنگ ایرانشهری نوروز چه کند؟! بی شک در شرایطی که خاورمیانه درگیر خشونت و جنگ های متعصبانه فرقه ای است ، دیپلماسی فرهنگی می تواند با آغاز فصل بهار و برگزاری جشن نوروز ، نوید بخش تازه ای از تحرکات بین المللی ایران در تغییرات بین المللی باشد که با اتخاذ برنامه راهبردی و استراتژیک در کشورهای پارسی زبان ، جبهه جدیدی از اهداف بزرگ ایران فرهنگی توسط دولتمردان ایرانی گشود. کشور ایران به عنوان زادگاه فرهنگ ملی ایرانیان و مبداء زبان و ادبیات پارسی نماد اعتدال ، خردورزی ، خویشکاری ، کثرت گرایی فرهنگی - مذهبی و زیست مسالمت آمیز با سایر همسایگان خویش است. این سرمایه ملی می تواند نقش بزرگ منطقه ای در تامین منافع ملی ایران در دراز مدت داشته باشد ، که همزمان با فرا رسیدن آیین نوروز و فصل بهار فرصت گرانبهایی فراهم است. در شرایطی که گروههای تروریستی تکفیری در هم پیمانی ایدئولوژیک و استراتژیک با عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا و اسرائیل در مقابل ایران قرار دارند . از طرفی ترکیه با داعیه ایدئولوژی پان ترکیسم نوعثمانی گری ، بسط و توسعه ترکستان بزرگ به عنوان سخنگویی جهان اسلام را در سر می پروراند . هیچ آینده ای برای عربستان سعودی ، ترکیه و متحدانش متصور نیست . چرا که ایدئولوژی سلفی گرایانه قومیتی قبیله ای عربستان نمی تواند در جهان مدرن امروز زندگی مسالمت آمیز با دیگران داشته باشد . شرایط خاورمیانه ، ظرفیت های ایدئولوژی پان ترکیسم نوعثمانی تعصبی ترکیه را در کنار همسایگان این کشور ندارد و آینده روشنی در فرآیند زیست جمعی با دیگر ملیت های همسایه خویش برایش متصور نیست. دفاع از کیان فرهنگی ایران بزرگ رسالت سنگینی بر دوش ایران دوستان و مسئولین کشور جمهوری اسلامی ایران است . حفظ وحدت سرزمینی و تقویت "ایران بزرگ فرهنگی " بیش از هر زمان دیگری  در مقابل تهدیدهای بزرگ قدیمی و تاریخی  ائتلاف " وحدت غلامان ترک و دستکاه خلافت" نیازمند تقویت و استحکام است و آن تقویت وحدت ملی ایران در پرتو رشد و ارتقای اهداف عالیه "دفاع از کیان ملی ایران "است.

.