به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از مهر؛ دکتر "عماد افروغ" استاد دانشگاه در مورد اینکه چرا در جامعه ما برخی مسائلی که امری اجتماعی و عادی هستند تبدیل به مسائل بزرگی می شوند و از آن حاشیه های زیادی به وجود می آید، گفت: هر اتفاق ناگوار و نابهنجاری، هر رفتار غیر ارزشی و نابهنجاری را باید جدی گرفت و با آن مقابله کرد. امام علی(ع) عبارتی دارند که می گویند شدیدترین خطا و گناه این است که صاحبش آن را کوچک بشمارد. یعنی نگاهم درست برعکس نگاه شماست. یعنی ما نباید نسبت به خطاها نگاه های عادی داشته باشیم. زیرا خود این نگاه عادی یک امر خطا و نابهنجار و یک اشتباه بزرگ محسوب می شود.

وی افزود: منتهای مراتب این مسئله تقسیماتی دارد. یکی از جامعه شناسان تقسیم بندی خوبی دارد می گوید یکسری از رفتارها هستند که ناسازگارند و یکسری رفتارها غیر عادی هستند. رفتارهای غیرعادی همین جرمهای معمول و خطاهایی است که عطف به یکسری هنجارها و ارزش ها آنها را ناهنجار می دانیم و جامعه هم آن را می داند. یعنی می داند دزدی و فساد چیز بدی است می داند انواع و اقسام رفتارهای بزه بد و ناشایست است، اما برخی مسائل هستند که مربوط به انسانهای انقلابی می شوند انسانهای انقلابی ممکن است خیلی از ارزش های جا افتاده را هم قبول نداشته باشند و سعی کنند هم ارزشها و هم اهداف جدیدی تعریف کنند. مردم به شکل دیگری به آنها نگاه می کنند. آدمهای انقلابی هر وقت پیدا شوند هم ارزشهای مستقر و جا افتاده را بر نمی تابند و هم سعی می کنند در روشها یک تجدید نظری بکنند. اما آن استثنا است مربوط به یک طرف خاصی می شود..

عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: اما آن چیزی که مورد سؤال شماست همین رفتارهای نامعمول است که بر اساس یک نظم ارزشی و هنجاری مورد قبول واقع نمی شود. اما بحث اینجاست که فقط به خطا نپردازیم به توصیف اکتفا نکنیم بلکه تبیین و ریشه یابی کنیم، یعنی چرا ماجرای اختلاس سه هزار میلیاردی، ماجرای بیمه و ماجرای پی در پی نفتی رخ می دهد. این مسئله است که به هر حال باید مسئله اصلی ما واقع شود. باید یک دسته بندی کنیم و یک دفعه خطاهای بزرگ را کوچک نشماریم و خطاهای کوچک را پیش پای آن خطاهای بزرگ، بزرگ جلوه ندهیم. یعنی تقدم و تأخر و اولویت بندی داشته باشیم.

این محقق و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی ادامه داد: برای مثال این مسئله در جامعه ما هم است معمولاً جرایم ریز را می بینیم یقه اینها را می گیریم، زندان های ما مملو از مجرمان ریز می شود اما آن جرایم به اصطلاح طبقه متوسطین و زیر میزی و مربوط به اقشار بالا اصلاً دیده نمی شود. این بحث مبنایی است تحلیلش هم این است که تعریف جرم را خود کسانی کرده اند که در طبقه متوسط به بالا هستند. این خودش در بحث جامعه شناسی رفتارهای تجربی بحث مطرحی است. بنابراین هیچ خطایی را کوچک نمی شماریم منتهای مراتب تقدم، تأخر و اولویت بندی می کنیم که جرم های بزرگ تحت الشعاع جرم های کوچک قرار نگیرند و ضمناً فقط به برخورد توصیفی نباید اکتفا کرد. باید ریشه یابی و تبیین هم کنیم و به این سؤال پاسخ دهیم که چرا برخی از جرمها که اصطلاحاً مربوط به دانه ریزها است توجه می شوند، ولی به جرمهای دانه درشت ها توجه نمی شود.

افروغ یادآور شد: در ریشه یابی نهایی جرایم بزرگ حتماً باید توجه به رابطه قدرت و ثروت و توجه به اقتصاد نفتی بکنیم. توجه به تمرکزگرایی و به تمرکز و انحصار اطلاعات در دست عده ای بکنیم، زیرا اگر کسی اطلاعات نداشته باشد امکان بروز این فسادهای بزرگ را هم ندارد. اگر جامعه ما برخوردار از اقتصاد نفتی نمی بود باز خیلی از خطاهای نفتی اتفاق نمی افتاد. زیرا رقم های بالا مربوط به مسائل نفتی است یعنی اگر دقت کنید فسادهای کلان به نحوی به نفت بر می گردد. حالا به دلیل قدرت غالب که مربوط به دسته ای می شود برخی از جرائم دیده می شود ولی برخی جرائم دیده نمی شوند. با برخی از مجرمان برخورد می شود با برخی از مجرمان برخورد نمی شود.

این محقق و نویسنده اظهار داشت: بنابراین اشکال ندارد که جامعه ما یک نگاه منفی به جرم داشته باشد. این خودش بازدارنده است. منتها بعضی از مسائل هستند که آن نگاه منفی در مراحل بعدی ما را دچار اشکال می کند. من اعتیاد را مثال می زنم. خیلی خوب است که جامعه ما نسبت به معتاد حساس است و به راحتی با معتاد کنار نمی آید این کار در پیشگیری خیلی مؤثر است و خودش یک مانع است اما در درمان مشکل بوجود می آورد. باید در درمان نگاهمان عوض شود یعنی معتاد باید احساس کند که پناهگاهی دارد باید احساس کند مشمول محبت و عشق دیگران هم قرار می گیرد. خب خطایی کرده اما الان می خواهد جبران کند باید جامعه روی باز به او نشان دهد. درست است که این حساسیت مردم درعدم گرایش به اعتیاد یک جایی خوب است و خودش بازدارنده است اما در درمان مشکل زا است. خوب است جامعه ما آنقدر محبت و انصاف داشته باشد حالا اگر خطایی هم در این خصوص اتفاق افتاد اگر کسی می خواهد نجات یابد باید با آغوش باز او را تحویل بگیرند آموزش دهند و تربیت کنند و فرصت ها را برایش فراهم کنند تا به یک زندگی سالم برگردد. اینها هرکدام بحث ها و حساسیت های خودش را می طلبد.

عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد:در کل در یک سطح این نگاه هایی که منفی است نسبت به جرم می تواند نقش بازدارنده داشته باشد و ما سعی نکنیم که در آن نگاه اولیه تفاوتی بین جرم کوچک و بزرک ایجاد کنیم. هر جرم و خطایی بد است در برخورد با اینها بایستی دقت کنیم که جرایم بزرگ ذیل جرایم کوچک گم نشوند به اسم اینکه حالا ما آن کوچک ها را داریم بزرگ می کنیم آن بزرگ ها فراموش بشوند.

این محقق و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی در مورد اینکه چرا اکثر افراد در مورد مسائل و موضوعاتی که می شنوند بدون تحقیق و حساسیت حرف می زنند و آن را گسترش می دهند هم اظهار داشت: این یک بحث دیگری است. این قضیه به این مسئله بر می گردد به آنهایی که باید اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهند این کار را نمی کنند. یعنی آنها مردم را غریبه می پندارند و جامعه به شایعه گرایش پیدا می کند. در جامعه ای شایعه رواج پیدا می کند که اطلاع رسانی ضعیف است. اما اگر دست اندرکاران و مسئولان ما با مردم رک و صریح باشند و سعی کنند مردم را غریبه نپندارند مسلم بدانید که بازار شایعه نخواهد گرفت. شایعه برای زمانی است که اطلاعات کافی و شفاف در اختیار مردم قرار نمی گیرد. این مسئله را به مردم نسبت ندهید آن را به جامعه و آنهایی که زمامدار اطلاع رسانی هستند نسبت دهید. وقتی اطلاع رسانی ها شفاف نیست یا با دروغ همراه است حالا به هر بهانه ای مطمئن باشید بازار شایعه داغ می شود.

عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: نمی خواهم شایعه پراکنی مردم را انکار کنم بالاخره مردم و افراد هم نبایستی به شایعه اقبال نشان دهند ممکن است عده ای بخواهند در جامعه شایعه ای را بپراکنند، اگر مردم این قابلیت را داشته باشند این اتفاق رخ می دهد. اما بحث من این است که توجه به ریشه های ساختاری شایعه هم داشته باشیم.اگر اطلاع رسانی دقیقی رخ بدهد میل و گرایش و امکان پذیری اصل شایعه کمتر می شود.

این محقق و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی در مورد اینکه چگونه می توان افراد جامعه را افرادی دقیق و حساس به مسائل اجتماعی بار آورد هم یادآورشد: این هم به آنهایی که زمام امور را در اختیار دارند واز یکطرف هم به میزان اتکا و توجه آنها به مردم بر می گردد. از یک طرف دیگرهم به عالمان و روشنفکران و متولیان فکر و روشنگری در جامعه بر می گردد که افراد مسئولیت پذیر بار بیایند. یعنی افراد در قبال سرنوشت دیگران احساس بی تفاوتی نکنند، از بزرگان دینی ما یاد بگیرند که چگونه در راه این توجه و مسئولیت حتی تا پای جان ایستادند و به شهادت هم رسیدند. بنابراین این مسئله هم به عالمان دین هم به متولیان رسمی کشور برمی گردد هم به وجدان درونی و آگاه خود افراد مربوط می شود که احساس بی تفاوتی نسبت به دیگران نسبت به دردها و غمها و مسائل و مشکلاتشان نداشته باشند. یکی از مسائل و مشکلاتشات به همین ناهنجاری ها و بیماری های اجتماعی بر می گردد.

این محقق و نویسنده اظهار داشت: اصلاً درکل، جامعه ای که احساس مسئولیت در قبال دیگری داشته باشد جامعه ای که حضور داشته باشند نرخ جرم و آسیب های اجتماعی اش کمتر می شود و در جامعه ای که افراد بی تفاوت می شوند باید احساس خطر کرد در چنین جامعه ای گستره و عمق آسیب های اجتماعی بیشتر می شود.

افروغ در مورد اینکه نقش رسانه ها در عدم گسترش حاشیه ها و مسائل اثبات نشده در جامعه چیست هم بیان کرد: رسانه ها باید اطلاع رسانی دقیقی بکنند اما آنها در صورتی می توانند اطلاع رسانی دقیقی داشته باشند که خودشان دسترسی به اطلاعات داشته باشند. طرحی در مجلس هفتم نهایی شد و در مجلس هشتم قطعی شد به اسم انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، که در مجلس های قبلی مطرح شده بود و در مجلس هشتم کامل شد ولی این طرح ملغی شد و یا معلق ماند نمی دانم چی شد ولی به هر حال مسئله اطلاعات مسئله بسیار مهمی است چه در مسائل اقتصادی، چه سیاسی و چه اجتماعی.

عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: وقتی اطلاعات انحصاری می شود و وقتی رسانه ها هم دسترسی به این اطلاعات ندارند نمی توانند در جلوگیری در بازار شایعه موفق باشند. آنها هم خودشان به نوعی رو به شایعه می آورند. بسیاری از شایعات از خود رسانه ها است. نمی خواهم بگویم که رسانه ها باید دامن بزنند ولی به لحاظ ساختاری بحثم این است که آیا این اطلاعات دقیق را در اختیار مردم قرار داد و این اتفاق افتاد یا قرار نداد و این اتفاق افتاد.. ایده آل این است که اگر قرار ندهند هم این اتفاق رخ ندهد اما نباید واقعیت ها را نادیده گرفت. وقتی اطلاعات دقیق ندهیم اطلاعات نادقیق رواج پیدا می کند. این بحث ساختاری است. بنابراین شما بیاید اول وظایف خود را خوب انجام دهید مردم و رسانه ها را غریبه نپندارید. اطلاعات لازم را به آنها بدهید رسانه ها خودشان بدنبال کسب اطلاعات دقیق و شفاف باشند، آن وقت ببینیم آیا رسانه ها رو به شایعه می آورند من بعید می بینم این اتفاق رخ دهد.

این محقق و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی ادامه داد: خود رسانه ها ضمن اینکه کنجکاو هستند اطلاعات دقیق را بدست آورند باعث می شود اطلاعات دقیق را منتقل کنند. منتهای مراتب من محکم این حرف را می زنم عده ای در جامعه ما هستند که یک تصویر بسیار غلطی از حکومت دینی و جمهوری اسلامی دارند و معتقدند که مردم را نباید زیاد آگاه کرد، مردم را غریبه می پندارند. حالا یا احساس می کنند که مصلحت نیست یا اینکه با اطلاعات دسته بندی شده و محرمانه این کار ناسازگار است. همین نوع نگاه وغریبه پنداشتن مردم مهمترین عامل برای داغ شدن بازار شایعه است.