اندیشه
نگاهی به آشفتگی متفکران و هیئت حاکمۀ شوروی دربارۀ منطق صوری در نیمۀ نخست قرن بیستم(۱)؛
استالین و منطق صوری
از نظر هگل منطق صوری ایستا و نتایج آن کاذب و نادرست بود. هگل منطق را امری تاریخی و انسانی میپنداشت که در بهترین حالت باید بازتابندۀ حرکت و پویایی جهان باشد؛ از طرفی موضوع نظام منطق ارسطویی جزئیات بود، اما از نظر هگل منطق باید از کلیات شروع کند.
-
دیروز ۱۰:۲۸
جایگاه وحی در منظومۀ فکری لئو اشتراوس (۱)؛
وحی مسیحی و پیامدهای آن در عصر مدرن
اشتراوس آنچه را که دیدگاه خاص مسیحی نسبت به وحی می‌داند قویاً به نقد می‌کشد، آن هم نه به‌منظور طرد یک بار برای همیشۀ وحی از بحث عقلانی، بلکه به‌منظور بیان اینکه بیماریهای فکری مدرنیته تا حد زیادی پیامد میراث الهیات مسیحیاند. بر پایۀ دریافت اسلامی -به‌مثابه دریافتی خلاف دریافت مسیحی- از فلسفۀ سیاسی کلاسیک بود که اشتراوس به نحو چشمگیری به بازاندیشی در معنای فلسفه، وحی و سیاست پرداخت.
-
۲ روز قبل
به بهانه صدمین سالگرد انقلاب روسیه؛
انقلاب اکتبر، مارکسیسم و نتیجۀ عملی آن بر دنیای امروز
از زمان انقلاب ۱۹۱۷، شوروی با تمام دنیا در حال جنگ بود. این را نمی‌توان به حساب بداقبالی دانست، زیرا طبق نظریۀ مارکس این موضوع جبر تاریخی است. تلاش برای آزادی از سیطرۀ سرمایه‌داران بدون جنگ امکان‌پذیر نیست. روسیۀ شوروی طی این سال‌ها بهای هنگفتی را پرداخت. شاید اگر وسعت زیاد منابع طبیعی سرشار این کشور نبود خیلی زود از پای درمی‌آمد و انقلاب فرومی‌پاشید.
-
۳ روز قبل
پاسخ به جوابیه شهرام ارشدنژاد به نقد طباطبایی بر ترجمه‌های «دومین رساله درباب حکومت» جان لاک؛
ترجمه در غیاب تخصص و نزاع مدعیان ترجمه
اسفناک است برای یک خوانندۀ فارسی‌زبان که بداند مترجم یک اثر سیاسی، تفاوت دو واژۀ مهم سیاسی State و Government را نمیداند و اقرار می‌کند نه معنای این دو واژه و نه علت تفکیک و نه علیت! تفکیک این دو واژه برایش روشن نیست.بی‌دلیل نیست که برخی از این‌گونه کالاهای بنجل از سوی خوانندگان و به تبع، بازار فروش کتاب جدی گرفته نمی‌شوند و هنوز پس از سال‌ها در انبار ناشر خاک میخورند.
-
۶ روز قبل
گفتاری از دکتر رضا داوری اردکانی در نقد کتاب فوتبال و فلسفه؛
استادیوم امروز کلیسای دیروز
نظام ارسطویی با نظم فوتبال از جهات مختلف قابل قیاس است. گل در فوتبال، هدف نیست ولی آن را از فوتبال حذف نمی‌توان کرد. زیرا فوتبال با گل به کمال خود می‌رسد. علت غایی هم در فلسفه ارسطو کمال وجود است و نه مقصد و غایتی که آدمیان بخواهند به آن برسند. نویسندگان کوشیده‌اند نظر خود درباره فوتبال را که البته نظر تحسیبن است، در زمینه فلسفه و با رجوع به آرای فیلسوفان بزرگ بیان کنند. پس قصد آنان فلسفه‌گویی نیست بلکه نظرشان بیشتر بیان اهمیت و مقام فوتبال و عرضی دانستن آلودگی‌های احتمالی آن است.
-
۷ روز قبل
مارتین هایدگر؛
پرسش از ذاتِ وجود
بدین سان واژه «وجود» معنایی نامتعین دارد و در عین حال ما آن را به شیوه متعینی، فهم می کنیم. معلوم می شود که «وجود» بسیار متعین و [درعین حال] کاملاً نامتعین است. برطبق منطق متعارف، در اینجا تناقض آشکاری وجود دارد. ولی چیزی که تناقض آمیز است، نمی تواند موجود باشد. دایره مربع وجود ندارد. با این همه، این تناقض، [یعنی تناقضِ] وجود به عنوان [امری] متعین و [در عین حال] کاملاً نامتعین، موجوداست.
-
۸ روز قبل
پاسخی به نقد جواد طباطبایی بر ترجمه‌های «دومین رساله درباب حکومت» جان لاک؛
نزاع بر سر ترجمۀ فلسفۀ سیاسی تاریخی
جواد طباطبایی نوشته است ترجمۀ من «از نظر نفهمیدن و بی‌معنانویسی آیتی است». خب من کنجکاو می‌شوم ببینم کجا را نفهمیده‌ام. ایراد نخست وی به انتخاب من برای واژۀ «دولت» است و نیز «دولت مدنی» را او نپسندیده و گفته چنین ترکیبی معنا ندارد؛ اما از پیشنهاد واژۀ فنی مناسب از سوی وی هیچ خبری نیست که بگوید معادل درست این واژگان چیست. سپس او به یک اصطلاح کلیدی لاک اشاره می‌کند و می‌گوید من آن را نفهمیده‌ام و غلط نوشته‌ام.
-
۹ روز قبل
«گرمایش زمین، بمب اتم، تکنولوژی» و نابودی بشر؛
ساعت رستاخیز؛ دو و نیم دقیقه به نیمه‌شب
بعد از ۱۹۵۲ هیچ‌گاه مثل امروز ساعت رستاخیز نزدیک به نیمه‌شب نبوده است. گرمایش زمین، بمب اتم و تکنولوژی تهدیداتی بسیار جدی هستند که حتی برخی دانشمندان چون استفان هاوکینگ را هم وادار به واکنش کرده‌اند تا پیش‌بینی کند که اگر وضعیت بشر به همین منوال پیش برود صد سال دیگر اثری نه از کرۀ زمین خواهد بود و نه گونۀ جانوری انسان.
-
۱۰ روز قبل
ایدئالیسم زبان‌شناختی و تورم نشانه‌ها در خوانش فلسفۀ فرانسوی در ایران (۲)؛
اصل کنش و بازگشت به نیچه
کنش با خروج از امر روتین و توقفی ناگهانی و درک‌ناپذیر در آن، همواره منادی آغازی جدید است؛ انقلابی علیه خود که تنها از طریق آن، خودآگاهی متولد می‌شود. کنش نقطۀ تکینگی ساختار است، حدِ علیت. ساختارگرایی با فروکاهی آگاهی به ساختارهای کنترل‌پذیر و قابل فهم، می‌خواست زهر فلسفه را بگیرد و آن را رام کند؛ خواسته‌ای هماهنگ با علم‌زدگی نهفته در پوزیتیویسم. در نهایت، این بازگشت به نیچه است که فلسفه را از زیر سلطۀ علم (ساختار) بیرون می‌کشد.
-
۱۳ روز قبل
ایران به عنوان ایرانشهر در سخنرانی جواد طباطبایی؛
تاریخ جهان با ایران آغاز می‌شود
از زمانی که در اروپا مفهوم دولت در معنای جدید درست شد، شروع کردند به توضیح اینکه دولت در کجاها بوده و به طور تاریخی ظاهر شده است. یک مورد حرف هگل در حدود ١٨٢٠ در درس‌هایش است که می‌گوید تاریخ جهانی با ایران آغاز می‌شود. زیرا ایرانیان نخستین دولت (der Staat) را درست کرده‌اند. از نظر هگل چین و هند به این معنا دولت نبودند. هگل می‌گوید دولت یعنی دولت جدید که ما در اروپا می‌فهمیم، نطفه‌اش در ایران بسته شده است. هگل می‌گوید چین و هند نظام‌های استبدادی مبتنی بر اقتدار یک شخص بودند، یعنی وحدت شان کثرت را نمی‌پذیرفت.
-
۱۵ روز قبل
ایدئالیسم زبان‌شناختی و تورم نشانه‌ها در خوانش فلسفۀ فرانسوی در ایران (۱)؛
تورم نشانه
فردی که تسلط زیادی بر نظام نشانه‌شناختی دارد و حتی به‌گونه‌ای خلاقانه الگوریتم‌های بدیعی را توسعه می‌دهد و گفت‌وگویی «جدی و تمام‌عیار» را مدیریت می‌کند و پیش می‌برد، ممکن است صرفاً تکنسینی توانا باشد. در این حالت، او واقعیت را که قرار بود بار تمام ماجرا را بر دوش کشد، از دست داده و این معنای دقیق الیناسیون است. به همین دلیل، تورم نشانه را باید یک سمپتوم به‌شمار آورد؛ نشانه‌ای بر بیماری بخش قابل ملاحظه‌ای از سنت فکری عصر ما.
-
۲۱ روز قبل
در دفاع از اندیشۀ مداراگر نیما؛
«سال نیماکُشان» به‌همت لوطی‌های زنده
هیچ‌یک از شاعران، آگاهانه از دیدگاه نیما متأثر نیستند. فروغ می‌گوید نمی‌دانم نیما چه تأثیری بر من داشته است، فقط می‌دانم که داشته است. حتی اخوان‌ثالث که بیشترین سهم را در اشاعۀ راه نیما داشته است، در تبیین بدعت‌های نیما بیشتر بر شکل ظاهری شعر تکیه می‌کند.
-
۲۲ روز قبل
خواندن چگونه رخ می دهد؟
خواندن فراموش کردن است
آیا خوانش یک متن واقعاً انباشتی تدریجی و همواره مثبت از کنترل و ابقای عظیم و طولانی اطلاعات و دانسته‌هاست یا بیشتر پروسه‌ای متزلزل که در هربار خواندن، قرائت قبلی را ملغی می‌کند و جانشین آن می‌شود؟ من هیچ‌وقت نمی‌توانم هیجانی که از خوانش نخست به دست آورده‌ام، دوباره بازسازی کنم.
-
۲۴ روز قبل
داریوش شایگان، ژاله آموزگار و جواد طباطبایی در نکوداشت بزرگ نادرزاد؛
به درد ایران مبتلا بود
نادرزاد به درد ایران مبتلا بود. دغدغه دایمی فکری‌اش سرنوشت سرزمینش بود و تصور اینکه ایران دیگر برخوردار از آن منزلت والایی نیست که طی قرون و اعصار از آن بهره‌مند بوده، به سختی رنجش می‌داد و همواره در این فکر بود که شکوفایی ایران و عظمت فرهنگ کهنسالش را از نو احیا کرد. آنچه مرا به حیرت وا می‌داشت، برخی فضایل اخلاقی او بود. از هرگونه خودنمایی بیزار بود. گویی نفس اماره‌اش را در انقیاد تواضع ذاتی‌اش کاملا مهار کرده بود.
-
۳۰ روز قبل
داریوش شایگان در «شب نیچه و جهان ایرانی» با حضور غلامحسین دینانی و حامد فولادوند؛
مسحور نیچه‌ام
در تفکر نیچه مفهومی وجود دارد که همواره برایم سرشار از ابهام بوده است: مفهوم «بازگشت ابدی، همان». البته من به دلیل مطالعاتم در هندشناسی و آشنایی‌ام با مفهوم «ادوار کیهانی» با ایده بازگشت ابدی بیگانه نبودم ولی مفهوم بازگشت ابدی در تفکر هندی از قانون کارما تبعیت می‌کند و مطابق با این قانون سرنوشت انسان در زندگی بعدی تعیین می‌شود.
-
۳۰ روز قبل
هستیشناسی هایدگر و ملاصدرا از نگاه ابراهیم کالین؛
هایدگر، ملاصدرا و راهی به‌سوی خانه
هایدگر از «راه» سخن می‌گوید، بدون آنکه از مقصد سخنی به میان آورد. او هستی را خانۀ انسان می‌داند، اما پاسخی برای مسئلۀ انسان‌محوری توتولوژیک مضمر در نظرش ندارد. ملاصدرا نیز از سفر سخن می‌گوید، اما تأکید می‌کند که هر راهی را پایانی است. او برای راه آغاز (مبدأ) و پایانی (معاد) می‌بیند و می‌گوید صرف پیمودن راه، نمی‌تواند غایت راه باشد. انسان همواره به‌سوی مقصدی در حرکت است. این مقصد نمی‌تواند ساختۀ خود انسان باشد؛ چراکه در این‌صورت، همه‌چیز به یک طرح‌ریزی خودمحورانه تبدیل خواهد شد. انسان نیازمند اتصال به واقعیتی متعال است که اگوی خودفریب نتواند قبضه‌اش کند.
-
۱ ماه قبل
پاسخ کاوه بیات به پرسش‌های «فرهنگ امروز» دربارۀ چرایی ناتوانی دانشگاه در نوشتن تاریخ (۲)؛
تاریخ و ادیب مورخان
طیف متنوعی از درس تاریخ نخوانده‌ها و چند نسل از «ادیب مورخان» تا حالا و ظاهراً تا اطلاع ثانوی، بخشی از مسئولیت‌های این حوزه را بر دوش کشیده و کارهای درخور توجهی نیز انجام داده‌اند، ولی می‌دانیم که چنین تمهیداتی یا به عبارت دقیق‌تر، حسن تصادف‌هایی در درازمدت کارساز نیست و دیر یا زود فکری باید کرد.
-
۱ ماه قبل
پاسخ کوین شیلبراک به پرسش فلسفۀ دین چیست؟
فلسفۀ دین در جهانی که روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود
فلسفۀ دین جهانی باید وظیفۀ خود را در مورد تأمل نقادانه، نه تنها دربارۀ همۀ دعاوی دینی و بُعد فلسفی مناسک و نهادهای دینی، بلکه همچنین در باب دستگاه مفهومی فلاسفۀ دین دریابد. این یعنی فلسفۀ دین برای کسانی که می‌خواهند فرض‌هایی را که در مورد طبیعت انسان، ارزش‌ها، دانش و یا واقعیت وجود دارد نقد کنند، خانۀ مناسبی است. می‌توان پیگیری این دسته از پرسش‌ها را «فلسفۀ مطالعات دینی» نام نهاد.
-
۱ ماه قبل
اولریش بک؛
زیستن در جامعۀ پرمخاطرۀ جهانی
نوستالژی‌ای درون بنیادهای تفکر جامعه‌شناختی اروپا ساخته شده است که هیچ‌گاه از بین نرفته است. آیا به‌صورت تناقض‌آمیزی این نوستالژی می‌تواند به کمک نظریۀ جامعۀ پرمخاطرۀ جهانی مغلوب شود؟ هدف من یک نظریۀ غیرنوستالژیک، یک نظریۀ جدید انتقادی برای نگریستن به گذشته و آیندۀ مدرنیته است. واژگان درست برای این مفهوم نه «آرمان‌شهرگرایی» و نه «بدبینی»، بلکه «بازی» و «تزلزل» هستند.
-
۱ ماه قبل
پیتر برگر، اراسموس معاصر؛
از نقد اتوپیا تا پیشرفت جمعی
برگر درعین‌حال رویکردی ضداتوپیایی داشت، ضد آرمان‌شهری و کوشش کرد همیشه به زمین و واقعیت‌های آن پایبند بماند؛ شاید ازآن‌روست که آمریکا را آخرین و بهترین امید بشریت می‌دانست. او مخالف سرسخت پیشرفت جمعی بود، ایده‌ای که آبشخورش به ژاکوبن‌های فرانسه بازمی‌گشت و مارکس و ویگ‌ها نیز در سراسر سدۀ نوزدهم و قرن بیستم به آن دامن می‌زدند.
-
۱ ماه قبل
پاسخ کاوه بیات به پرسش‌های «فرهنگ امروز» دربارۀ چرایی ناتوانی دانشگاه در نوشتن تاریخ (۱)؛
مسئولیت مورخان آکادمیک بر دوش مورخان عامه‌پسند
اگر بخش تاریخ معاصر دانشگاه‌های ما به وظایف خود عمل کرده بودند، حرف اول و تأثیرگذار در حوزۀ مشروطیت را ناظم‌الاسلام کرمانی و سیداحمد کسروی نمی‌زدند ... این به‌معنای خواروخفیف دانستن این حرف‌اولی‌ها نیست؛ صحبتِ روش‌مندی است و دور داشتن حب‌وبغض‌های شخصی.