اندیشه
گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛
تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است
تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.
-
۳ روز قبل
مروری بر شکل‌گیری دو سنت اصلی در تاریخ فلسفۀ مدرن (۲)؛
برخورد داووس
فریدمن، کاسیرر را گزینۀ مناسبی برای جمع میان دو سنت تحلیلی و قاره‌ای می‌داند، زیرا از لحاظ سیاسی مدافع جمهوری وایمار بود و هرگز شیفتۀ دو موضع سیاسی‌اجتماعی افراطی هایدگر و کارناپ نشد. او خود را در قلمرو فلسفه، نمایندۀ معاصر فلسفۀ کلاسیک می‌دانست که آن را ایدئالیسم فلسفی جدید می‌نامید و در قلمرو سیاست، خود را نمایندۀ سنت بزرگ کلاسیک، یعنی اندیشۀ سیاسی لیبرال‌جمهوری‌خواه به‌شمار می‌آورد و ازاین‌رو موضع او در هر دو قلمرو مسالمت‌آمیز بود.
-
۴ روز قبل
معرفی منطق تفکرات و شرحی بر سکولاریسمِ حوزه اندیشه (۱)؛
نوع اولِ منطق تفکرات؛ منطق علمی-عقلانی
مدل‌های ریاضی، زبان و چارچوب اکثر فرضیه‌های علمی را تشکیل می‌دهند. تبیین‌های حاصله از فرمالیسم ریاضی از قیدوبند شرایط مکانی، موردی و کنونی آزمایش و پدیده مورد مطالعه، رها هستند و قادرند در پیکان زمان رو به جلو حرکت کنند؛ ازاین‌رو، توانایی پیش‌بینی کردن را به نظریه‌ها می‌بخشند. به علاوه، عینیت فرمالیستی، مانع تفاسیر موردی و مصلحت‌اندیشانۀ نتایج تجربیات می‌شود، زیرا ملاکی عینی برای پذیرش و نقد نظریه فراهم می‌سازد.
-
۵ روز قبل
پاسخ‌های دکتر علی پایا و دکتر حسین پایا به پرسش‌هایی در باب نقش روشنفکران در عرصه عمومی؛
هیچ جامعه‌ای بی‌نیاز از روشنفکران نیست
در تفسیر گرامشی، «روشنفکر سنتی» مدافع نظم پیشین است. «روشنفکر ارگانیک» نیز در تعبیر ایدئولوژیک و طبقاتی او، نقش خاصی را در خدمت یک ایدئولوژی خاص ایفا می‌کند. اما اگر بخواهیم مدل گرامشی را که نظیر هر مدل دیگر مواجه با محدودیت‌های زمان و مکان خود بوده است، با شرایط کنونی منطبق سازیم، باید بگوئیم روشنفکر سنتی از دیدگاه او مدافع نظم مستقر است و با تحول و تغییر (بخصوص تحولات اساسی) موافق نیست.
-
۶ روز قبل
مروری بر شکل‌گیری دو سنت اصلی در تاریخ فلسفۀ مدرن (۱)؛
تقابل فلسفۀ تحلیلی و فلسفۀ قاره‌ای
فلسفۀ تحلیلی همچون مارکسیسم دوست دارد خود را در قالب مخالفت با ایدئالیسم معرفی کند و ایدئالیسم را آن چیزی می‌داند که مورد انکار این فلسفه است. / فلسفۀ قاره‌ای به‌معنای اخص، برآمده از فلسفۀ نیچه است و در آن اندیشه‌ها و گرایش‌های ضدعقل‌گرا همچون پسامدرنیسم وجود دارند، اما این فلسفه به‌معنای اعم، ایدئالیسم آلمان، مارکسیسم و دنبالۀ آن‌ها در دورۀ معاصر مثل نظریۀ انتقادی را دربرمی‌گیرد.
-
۱۳ روز قبل
لویی آلتوسر؛
تضاد و فراتعیین‌کنندگی
راه حل تئوریک پیشنهادی‌ی انگلس در مورد مسئله‌ی رابطه‌ی بین تعیین کنندگی امر اقتصاد در وهله‌ی نهایی و آن تعیین کنندگی‌های ویژه‌ای که توسط روبناها تحمیل می‌شوند، [یعنی] سنن ملی و اتفاقات بین‌المللی را در این بررسی کنار می‌نهم. در اینجا برای من حفظ آنچیزی از او کافی است که بی شک می‌بایست نام آن را انباشت تعیین‌کنندگی‌های موثرِ (ناشی از روبناها و وضعیت‌های ویژه‌ی ملی و بین‌المللی) بر تعیین کنندگی در وهله‌ی نهایی بواسطه‌ی امر اقتصادی، نهاد. به نظرم می‌آید، اینجاست که اصطلاح پیشنهادی من یعنی فراتعیین تضاد می‌تواند روشن بشود.
-
۱۴ روز قبل
تأملی بر مقالۀ «سید حسن تقی‌زاده؛ سه زندگی در یک عمر»، نوشتۀ محمدعلی همایون کاتوزیان؛
خود را در آینۀ تقی‌زاده دیدن
یک‌تکه ندیدن زندگی تقی‌زاده به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین روشنفکران مشروطه تاکنون و همچنین یک‌سر خائنانه ندیدن کنش‌های سیاسی-اجتماعی وی حاکی از رویکرد منطقی‌تری به این چهرۀ تاریخی ایران معاصر است؛ رویکردی که با سیطرۀ نگاه ایدئولوژی‌زده و شبه‌امنیتی تلاش دارد تا از مشروطه یک انحراف موقت که با وقوع انقلاب اسلامی از بین رفت، بسازد و چهره‌های اثرگذار در آن را اعضای مخوف لژهای فراماسونی، مزدوران دین‌ستیز، خودفروخته و خودباخته و مترسک‌ها و آلت دست‌های ابرقدرت‌های زمانۀ خود خصوصاً انگلستان نشان دهد.
-
۱۸ روز قبل
گزارشی از سخنرانی پژوهشگران ایرانی در سمپوزیوم «مولانا و مهاجرت عرفانی»؛
حق شب قدر است در شب‌ها نهان
خود واقعی ما امری بدون صورت است و دارای صورت نیست. اگر با هر کدام از این امور صورت‌دار احساس یگانگی کردم، خودم را گم کرده‌ام یا به تعبیر دقیق‌تر، خودم را به دست نیاورده‌ام و پیدا نکرده‌ام. سفر اصلی مولانا، سفر از این خودهای دروغین به یک خود راستین است که بی‌صورت است و به گفته عارفان همان معنا و روح است و به تعبیر دینی، «المعنی هوالله» یعنی معنا خداست. روح همان خداست.
-
۱۹ روز قبل
نظریه‌های گذار در گفت‌وگو با حسن قاضی‌مرادی؛
بازگشت به دموکراسی
در کل سه عنصر در گذار به دموکراسی وجود دارد: دولت، جامعه، عنصر فراملی.دولت اقتدارگرا، در مجموع، دو جناح تندرو و میانه‌رو دارد. اینها را می‌شود به هر نامی خواند اما دست آخر دو جناحند و سیاستشان در تثبیت و تحکیم قدرت دولت با هم متفاوت است. بالطبع اگر در دولت، تندروها دست بالا را داشته باشند، جامعه در برابر دولت ضعیف باشد و عنصر فراملی هم دغدغه حمایت از دموکراسی‌سازی در این یا آن کشور جهان را نداشته باشد، گذار تا موقعی که توازن نیرو به نفع دولت و در دولت به نفع تندروها باشد به تاخیر می‌افتد.
-
۲۴ روز قبل
سید علی آل‌داود از ظرافت‌های فهم امیرکبیر از لابه‌لای منابع تاریخی می‌گوید (۲)؛
خیالات اتابکی امیر
مرحوم دکتر آدمیت می‌گوید امیرکبیر یک رسالۀ خیالات اتابکی نوشته و هدف او این بوده که بعد از آنکه ایران قدرت یافت، مشروطه‌خواهی را در ایران برقرار کند؛ ولی خود دکتر آدمیت هم می‌گوید که این رساله به دست نیامده است. آدمیت در رسالۀ خیالات اتابکی حدس می‌زده که هدف امیرکبیر این بوده که در ایران بهتدریج حکومت مشروطه برقرار کند، اما آن زمان پشتیبان نداشتند و نیروهای اجتماعی حامی نداشتند.
-
۲۷ روز قبل
سید علی آل‌داود از ظرافت‌های فهم امیرکبیر از لابه‌لای منابع تاریخی می‌گوید (۱)؛
امیر در خامۀ مورخان
انتقادی که می‌توان به دکتر آدمیت وارد کرد این است که او از نقد شخصیت امیرکبیر پرهیز داشته و همان خصلت قهرمان‌پروری ایرانیان در او هم وجود داشت. او آن‌قدر با روش درست و علمی کار کرده که این حس قهرمان‌پروری در طول کتاب پنهان و مخفی است؛ اما واقعیت این است که اگر کسی با دید محققانه به این کتاب بنگرد، انگیزۀ جانب‌داری از امیرکبیر در آن دیده می‌شود؛ او کوشش می‌کند تا نقطه‌ضعف‌های امیرکبیر را بپوشاند.
-
۱ ماه قبل
ماهیت ساختار اقتصاد سیاسی ایران در گفت‌وگو با پرویز صداقت؛
نولیبرال در مقام یک پروژه طبقاتی
حاکمیت یک ابژه مستقل از جامعه نیست. یک رابطه اجتماعی است که به همراه خودش پیامدهای اجتماعی در شکل‌گیری طبقات فرادست و فرودست جامعه دارد. منتقدان نولیبرالی دانستن برنامه‌های اقتصادی در ایران، حاکمیت را از جامعه منتزع می‌کنند و یک الگوی اقتصادی ارایه می‌دهند و می‌گویند در این الگوی اقتصادی چون این اجزا نولیبرالی نیست پس کل آن نولیبرالی نیست.
-
۱ ماه قبل
آیا باید «بازگشت اسپینوزا» را به «بازگشت به اسپینوزا» گره بزنیم؟
چرا امروز اسپینوزا؟
اسپینوزیسم برخلاف انواع و اقسام فلسفه‌های آپوکالیپتیک و هزیمت‌طلبانه در دل تاریکی این «قرون‌وسطای» پایان تاریخ، به عوضِ چرخیدن به دور مغاک یأس، ترس، تسلیم و مرگ، به‌سوی شاهراه امید، مقاومت، خرد و حیات جهت‌گیری کرده است؛ نزد اسپینوزا هیچ خبری از فروکاهش انسان و هر حالتی، به ابژه و تابعی در مقابل قدرت برساختۀ (potestas) حاکم نیست.
-
۱ ماه قبل
دربارۀ انضمامیت شادکامی؛
خوشبختی یک حس درونی نیست
شادکامی چیزی از جنس احساس (feeling) است و نه از جنس هیجان (emotion)؛ به این معنا که روان‌شناسی با تقلیل شادکامی به یک هیجان، قابلیت‌های آن به‌عنوان یک تجربۀ انسانی موقعیتمند را تخریب می‌کند و شادکامی صرفاً در خنده‌ای ممتد که بیش از هر چیزی شبیه رفتاری مکانیکی و بی‌ربط به احساس انسان است، نمود می‌یابد.
-
۱ ماه قبل
آیا دانشگاه آزاد در راه کالایی شدن علم قدم برداشت؟/ گفت و گو با طه هاشمی؛
توسعه عدالت آموزشی ؟!
من معتقدم که دانشگاه آزاد یک امکانی را فراهم می کند که همه کسانی که علاقمند به تحصیلات عالی هستند اما قادر نیستند در دانشگاه دولتی قبول بشوند وارد دانشگاه شوند. چون اگر ما این امکان را فراهم نکنیم به خارج می روند. می دانید یک دانشجویی که از اینجا می رود خارج از کشور چقدر از نظر مالی ضرر به کشور می خورد، از نظر فرهنگی بچه ها چه مشکلاتی پیدا می کنند کم نیست.
-
۱ ماه قبل
بررسی انتقادی کارنامه یرواند آبراهامیان در گفتارهایی از هاشم آقاجری، محمد مالجو و مصطفی عبدی؛
راوی ایران بین دو انقلاب
آبراهامیان در بخش اعظم آثارش آگاهی و شعور انسانی را بدون میانجیگیری تجربه‌های زیسته و شیوه زندگی به هستی اجتماعی ربط می‌دهد. مهم‌ترین و آشکارترین مثال از این نوع تئوریزه کردن را در فصل اول و مقدماتی ایران بین دو انقلاب می‌بینیم. آنجا تحلیلی درخشان از قومیت و طبقه در دوران قاجار ارایه می‌کند و بعد بلافاصله بدون توجه به شیوه زندگی و تجربه‌های زیسته سوژه‌های مورد بحث به آگاهی طبقاتی و در واقع به ناآگاهی طبقاتی و تکوین نیافتن آگاهی طبقاتی در اثر اثربخشی عامل دیگری(قومیت، قبیله و...) می‌پردازد.
-
۱ ماه قبل
جورجیو آگامبن پرده از راز شر برمی‌دارد؛
چرا پاپ بندیکت شانزدهم واقعاً کناره‌گیری کرد
به نظر آگامبن، کلیسا کارکردی در طرح الهی برای رستگاری دارد، اما نه به‌عنوان نیروی ارگانیکِ خیر. بدین‌ترتیب چنین طرحی با این تز الهیاتی تاریخی و تشخیصی-زمانی جایگزین می‌شود که کلیسا همواره و هم‌زمان «هم کلیسای مسیح و هم کلیسای دجال» است. این تفاوت و بدین‌ترتیب «راز شر» (برحسب این تفسیر) نخست در «پایان زمان» یا به عبارت بهتر، در جریان «زمانِ پایان» رفع می‌شود.
-
۱ ماه قبل
«هابرماس، زبان و کنش همرسانی» با حضور حسینعلی نوذری، مسعود پدرام و ناصرالدین تقویان؛
غایت گفت‌وگو صلح است
در مورد موضع هابرماس و نوع گفتمانی که در ایران ارایه داد، باید اشاره کرد که آن موضع دست پخت اطرافیان بود. به همین دلیل مواضعی که اتخاذ کرد، اساسا با بحث نظریه کنش ارتباطی و دیگر دیدگاه‌های او مغایرت داشت. یکی از انتقادهایی که به هابرماس وارد شد، همین معنا بود. او در یکی، دو سخنرانی و مطالبی که بعد از بازگشت از ایران نوشت، به این زمینه‌سازی و فراهم کردن پاره‌ای از شرایط که او در آن شرایط صحبت کند، اشاره کرد. این امر صرفا به هابرماس مربوط نمی‌شود. دیگر متفکرانی هم مثل والرستاین و آلن تورن که به ایران آمدند، به این مشکل دچار شدند. بنابراین زمینه (context)های بحث متفاوت است و باید به این اختلاف زمینه‌ها توجه کرد.
-
۱ ماه قبل
بازتابی کوتاه از شماره بیست و سوم نشریه فرهنگ امروز؛
شناخت مفهوم پوپولیسم
پوپولیسم را نمی‌توان یک ایدئولوژی به حساب آورد، نه به مفهوم آگاهی کاذب مارکسی، نه یک دستگاه منسجم فکری و معرفتی که دارای هستی‌شناسی خاص خود است، بخشی از یک سیاست دیگر است و هنگامی نام امر سیاسی به خود می‌گیرد که مورد استفاده احزاب قرار گیرد. آن‌ها به دنبال اقلیت و یا فرودستانی می‌گردند تا با تحریک احساس هویتشان با ادعایی بتوانند وارد میدانشان کنند. در این خصیصه آن‌ها با اکثریت سر سازگاری ندارند. سیاستشان بر مبنای تحریک هویت تعریف می‌شود چون پیرو اقلیت هستند.
-
۱ ماه قبل
گفت‌وگو با اریک هابسبام (۱۹۹۵)؛
تاریخ در «عصر نهایت‌ها»
در زمینه‌ی فاشیسم در ایالات متحد، اعتقاد دارم که جنبش‌های ارتجاعی، [از جمله] جنبش‌های نژادپرستانه، همگی بسیار قدرتمندند، اما فکر می‌کنم به سنت فاشیستی در اروپا تعلق ندارند یا نداشتند. تناقض اینجاست که به نظر می‌رسد پس از مرگ فاشیسم، نشانه‌های بیشتری از آن وجود دارد. این واقعیت که راست افراطی یا بخش مهمی از راست افراطی به نمادها و حتی به منبع الهام ایدئولوژیکی فاشیسم اروپایی، به‌ویژه نازیسم، گریز می‌زنند، برایم جالب به نظر می‌رسد. منظورم افرادی است که مواد منفجره زیر خط‌های راه‌آهن می‌گذارند و خود را پسران گشتاپو می‌نامند.
-
۱ ماه قبل
دیدگاه انتقادی به تاریخچۀ فکر ایرانشهری؛
مبادی دولت ملی در تاریخ ایران
از آغاز برآمدن ساسانیان تا فراهم آمدن مشروطه‌خواهی (دوران قدیمی ایران) تمامی دولت‌هایی که بر این سرزمین فرمان راندن، نتوانستند و یا به عبارتی امکانات نظری آن را نداشتند که در تشکیل «دولت انضمامی» توفیق یابند. حتی این امکانات نظری که بعدها به دست مشروطه‌خواهان افتاد، به دلیل برچسب وارداتی بودن، خاصیت اولیه‌اش را از دست داد و در نهایت آماج غرب‌زدگی شد. به‌عبارت‌دیگر، حتی در آنجایی که موادی برای توصیف دولت انضمامی فراهم آمد، نتوانست پاسخ‌گوی نیازهای اولیه آن باشد.