اندیشه
گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛
تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است
تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.
-
۲ روز قبل
فقرا: یک دشمن تهدیدگر و اجتنابناپذیر/ آنتونیو نگری؛
از طبقات خطرناک تا انبوهخلق
ظرفیت کاری فقرا اینک امری است بالفعل، زیرا امروزه کل مجموعه روابط اجتماعی مولد است. باوجود این، کماکان فقرا به معنای واقعی کلمه دشمن به شمار می روند یا یک بار دیگر به دشمن بدل شده اند، زیرا برای تولید ضروری هستند، موجوداتی غنی از حیث ظرفیت تولیدی و گنجانده شده در تولید اجتماعی. همه این موارد، دقیقا ذیل نام نیاز به اندراج [آنها در تولید]، فقرا را به امری خطرناک و خصومتبرانگیز بدل می سازد.
-
۳ روز قبل
تاملی بر برخی خطاهای جدی روشی در آثار و گفتار مصطفی ملکیان؛
وعظ او واجد مجموع پریشانی شد
انسان بیرون از جامعه مفهومی است پیش از علوم اجتماعی جدید؛ و به همین دلیل است که جایگاه سخنان ملکیان منبر وعظ معنویت می‌شود؛ یعنی گرچه واژگان نو هستند، اما شیوۀ برخورد وی با انسان همان است که پیش از تولد مفهوم انسان در علوم انسانی جدید بود. در برخی نظریه‌های واپسین که به پساساخت‌گرایی موسوم شدند، سخن از مرگ انسان به معنای جدید نیز رفته است؛ اما بحث ملکیان ربطی به این موارد ندارد و به‌کلی پیش از مفهوم جدید انسان و فرد بودن اوست.
-
۷ روز قبل
گفت‌وگو با دکتر موسی اکرمی در بارۀ دکتر علی شریعتی؛
ضرورت نقد همدلانۀ دکتر شریعتی
بی گمان نمی‌توان گفت که دکتر شریعتی در روی آوری به جنبش انقلابی یک آدم غیرانقلابی یا ضد انقلابی یا مرتجع است. او بالاخره دارد همۀ تحولات و رویدادهای سیاسی را دنبال میکند. ولی اگر می‌توان او را انقلابی به معنای کنشگر حرفه‌ئی سیاسی در راه براندازی حکومت موجود و ایجاد حکومت مطلوب دانست، من می‌‍‌گویم ایشان انقلابی نبوده. نه نقد جدی حاکمیت سیاسی موجود را دارد نه طرحی جدی برای حکومت بدیل جایگزین.
-
۸ روز قبل
شخصیت انگلس در پس دوستی با مارکس؛
انگلس و مارکس: روایت یک دوستی
دوستی انگلس با مرگ مارکس قطع نمی‌شود. منظور ما اشاره به کمک‌های مادی انگلس به دختران مارکس نیست، همان‌طور که به پدرشان کمک کرده بود، بلکه به تلاش‌هایی نظر داریم که او برای شناساندن آثار مارکس به جهان مبذول می‌دارد. مشارکت در ترجمه‌ی این آثار به زبان‌های مختلف (به‌ویژه به انگلیسی و فرانسه)، نظم و ترتیب دادن به این نوشته‌ها و شرح و توضیح آنها به لحاظ تاریخی، نوشتن مقدمه‌های روشنگرانه بر نوشته‌های مارکس به‌منظور تأکید بر فایده‌ی آنها برای کشورها و مبارزاتی که این آثار به آنها اختصاص یافته‌اند.
-
۱۳ روز قبل
رضا داوری اردکانی؛
شرایط اخلاقی و تاریخی پیشرفت علم
آیا راهی جز راه طی شده جهان توسعه‌یافته می‌شناسند؟ اگر افق تازه و راه دیگری گشوده و پیدا شود دیگر پیمودن راه توسعه وظیفه نیست و باید از آن منصرف شد اما تا زمانی که راه دیگر پیدا نشده است بیش از دو انتخاب پیش روی آنها نیست. یکی ماندن در وضع توسعه‌نیافتگی و دیگر رفتن به سوی توسعه. انتخاب دوم رفتن به سوی ایده‌آل نیست اما انتخاب اول ماندن در رخوت و بیهودگی و ملال و ناتوانی و پرحرفی و بیهوده‌کاری و فقر و پریشانی و بیماری و فساد است. از این وضع باید رهایی یافت. سیاستمداران و دانشمندان وظیفه دارند که در تمهید مقدمات و فراهم آوردن شرایط گذشت از این وضع بکوشند.
-
۱۵ روز قبل
«نه طبقه، نه متوسط» در گفت و گو با مراد ثقفی؛
در دفاع از طبقه متوسط
در ادبیات چپ‌گرایان نوعی تحقیر و تفرعن طبقه متوسط وجود دارد. مثلا بوردیو جایی آنقدر بد می‌گوید که خودش هم متوجه می‌شود و می‌گوید من منظورم این قدر هم بد نیست اما کاملا معلوم است، منظورش تحقیر است به خصوص جایی که می‌گوید، افراد این طبقه یک بچه بیشتر ندارند و تولیدشان کم است!
-
۲۲ روز قبل
گزارشس از چهل‌ودومین سالگرد علی شریعتی در کانون توحید؛
دکتر، ما و بحران‌های تو درتو
همه تنازع شریعتی با روحانیت سنتی در همین جاست. روحانیت سنتی شریعتی را نمی‌فهمد، چون این روحانیت مدام مرز می‌کشد و شریعتی مدام مرزها را می‌شکند و درکی از دین ارایه میکند که به تعبیر خودش گاه بی‌دین‌ها با او همدلی بیشتری می‌کنند. بنابراین از دین قرائتی همساز با آن درک جهانی ارایه میکند. شریعتی شیعه را در پرتو زیست اسلامی و زیست اسلامی را در پرتو زیست شرقی می‌خواند و آنگاه از کل این فرهنگ شرقی می‌پرسد که تو چه سهمی در بازسازی یک زیست مسالمت آمیز جهانی داری؟
-
۲۴ روز قبل
شهریارِ ماکیاوللی: علوم سیاسی یا هجویۀ سیاسی؟(۳)؛
یک هجویه: انتخاب چزاره بورجا به‌مثابه شهریار نمونه
شاید امروزه هیچکس نباید اینقدر عجول باشد که به‌رغم تمام دیدگاههای عالمانهای که مخالف هجویه نامیدن شهریار هستند همچنان شهریار را هجویه بخواند؛ اما وقتی که کسی شروع به تفکر دربارۀ این دیدگاه میکند، آن را فوقالعاده منطقی مییابد! شما هر تعریفی که از «هجویه» داشته باشید این تعریف میبایست شامل قصد محکوم کردن، افشاگری یا تمسخر فرد یا چیزی باشد، نیز باید از صِرف محکوم کردن موعظهآمیز و ناسزاگوییِ با توسل به ترفندهایی مثل آیرونی، پوزخند و استهزاء متمایز باشد.
-
۳۰ روز قبل
شهریارِ ماکیاوللی: علوم سیاسی یا هجویۀ سیاسی؟(۲)؛
ماکیاوللی به‌مثابه یاور حاکمان جائر؟!
اگر دوستان ماکیاوللی در صدد خواندن دستنوشتۀ شهریار بودهاند و اگر آنها همان معنای ظاهریاش را پذیرفتهاند -یعنی درسی عینی دربارۀ اینکه چگونه می‌توان یک حاکم جائر موفق بود که این درس در قالب پند و اندرز به یکی از همینگونه حاکمان ارائه شده است- به‌سختی توانستهاند که جلوی بُهتزدگی عمیق خود را بگیرند. و اگر این دستنوشته فقط به قصد جلب نظر جولیانو مدیچی جوان بوده است، مدیچی به سختی میتوانسته از این قضیه خوشحال باشد که کتاب شهریار با خونسردی تمام وی را جزء یکی از همان افرادی قرار داده که معلمِ پدرش [= لندینو] دربارۀ این افراد [= حاکمان جائر] نوشته است: بزرگترین تکلیف یک شهروند خوب، کُشتن حاکمان جائر است.
-
۱ ماه قبل
شهریارِ ماکیاوللی: علوم سیاسی یا هجویۀ سیاسی؟* (۱)؛
یک تناقض بسیار عجیب!
ه‌رغم اینکه شیوه و بیشتر فرضیات شهریار تا حدی مشمول اندیشۀ ماکیاوللیاند و نتیجتاً این کتاب نمیتواند به قلم فرد دیگری بهجز او نوشته شده باشد، اما شهریار از جنبههای مهم و مشخصی -شامل بعضی از تکاندهندهترین لطیفهها- با هر چیز دیگری که ماکیاوللی تا آن زمان نوشته بود و نیز با هرآنچه که ما دربارۀ زندگی وی میدانیم، از در تضاد درمیآید؛ و هرکسی که این موضوع را به نحوی از انحا مورد مطالعه قرار داده، به این تضاد پی برده است.
-
۱ ماه قبل
پاسخ مکتوب مازیار بهروز به چند پرسش فرهنگ امروز؛
غلبۀ قرائت استالینی از مارکسیسم در تاریخ‌نگاری
برتری مسائل نظری بر قرائت تاریخی به درجات متفاوت بر چپ ایران تأثیر داشته است و نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد. اما برخی جریانات چپ (به خصوص جریان‌های طرف‌دار چین و شوروی) در روند تاریخ‌نگاری خود تأثیر بیشتری گرفته بودند؛ برای نمونه احسان طبری که پژوهشگر قادری بود، در کارهای علمی خود با در نظر گرفتن چهارچوب نظری شوروی‌ها دست به تحلیل می‌زد
-
۱ ماه قبل
پیشینه گفت‌وگوهای چالشگرانه در ادبیات ایران چیست؟
یادی از دیرینگی چالش‌نامه‌ها
ویژگی بسیار ارزشمند چالش‌نامه این است که در این گونۀ ادبی، به بهانۀ گفت‌وگوی دو چالشگر ستیزنده در سخن خواننده، پژوهنده می‌تواند به آگاهی و شناختی شایسته از دو سوی چالش برسد. توانایی‌ها، ناتوانی‌ها، تنک‌مایگی‌ها، فزون‌مایگی‌ها، راستی‌ها، کجیها را نزد دو چالشگر به‌روشنی و آشکارگی می‌توان یافت.
-
۱ ماه قبل
موضوع ایران در رویارویی با غرب(۲)؛
بازتاب نزاع میان دو تمدن
وضعیت جزم‌انگارانه در ایران باعث شده طی سده‌ها سال و حتی تاکنون، نظام اندیشیدن در ایران در نقطۀ ضعف خود مسکوت بماند و نتواند به‌طورقطع از چنگال آن خلاص شود. این در حالی است که در نظام معرفتی غرب به دلیل اینکه تعارض و تقابل میان استدلال‌های منطقی که در میان فلاسفه در جریان است، آنتی‌تزی مکرر پدید می‌آورد که در برابر فکرِ جزم‌انگارانه مقاومت میکند. این اصل مهم در واقع نقطۀ قوت نظام معرفتی در غرب را نشان می‌دهد. ولی همین تعارضات و تقابلی که به صورت «حرکت مار» در نظام معرفتی غرب وجود دارد، سبب می‌شود که فرایند معنابخشی و طلب کردن توجیه در هنجارسازی به یک نوع تنازع دامنه‌دار مبدل شود که غایت آن نوعی فلسفۀ پوچ‌انگاری (نیهیلیسم) را در پی دارد. بدیهی است که این مشکل عمده در ساختار نظام معرفتی در غرب همیشه بحران‌ساز است و این مهم، در حقیقت همان نقطۀ ضعف آن به شمار می‌آید.
-
۱ ماه قبل
تأملی در نقش جهان‌بینی ایرانی در پیدایی و پویایی فلسفه یونانی؛
مورخان چه می‌گویند؟
در مورد افلاطون نیز صحبت‌های بسیاری در باب تأثیرپذیری او از ایران و جهان‌بینی ایرانی شده است و محققان برجستۀ بسیاری در این زمینه به تتبع و تحقیق پرداخته‌اند که ذکر همۀ آنها از حوصلۀ بحث ما خارج است. ما در اینجا به نقل مطالبی از دو خاورشناس برجسته، نخست پروفسور دوشمن گیمن و پروفسور پانوسی اکتفا می‌کنیم؛ دوشمن گیمن در این خصوص می‌گوید: «در مورد افلاطون، تماس او با ایران به یک امر تقریباً معلوم تاریخی است و مسلم است که آکادمی با نظریه‌های ایران آشنا بوده. این نظریه‌ها، رواجی روزافزون داشت.»
-
۱ ماه قبل
موضوع ایران در رویارویی با غرب(۱)؛
ردی بر نظریۀ کارل یاسپرس- «وحدت تاریخ جهان»
از نگاه یاسپرس تضاد تاریخی و تقسیم‌بندی میان شرق و غرب گویا همیشه به نفع غرب متمایل بوده است. به باور یاسپرس، «باخترزمین روشن‌ترین تقسیم‌بندی‌های تاریخ و غنی‌ترین آفرینش‌ها و ظریف‌ترین نبردهای روحی و معنوی را دارد.» بدین وجه که کارل یاسپرس در حقیقت مبدأ تحول فکری در یونان باستان را ملاک داوری برای وحدت تاریخ جهان قرار می‌دهد. همان‌طور که در سطور بعدی روشن می‌شود، او با تکیه بر این تحول بنیادین، نظریۀ خود را قادر می‌سازد تا طرح وحدت تاریخ جهان را پی‌ریزی کند.
-
۱ ماه قبل
معرفی منطق تفکرات و شرحی بر سکولاریسمِ حوزه اندیشه (۲)؛
نوع دوم و سوم منطق تفکرات
پژوهشگر شهیر حوزه اسلامی، بسّام تیبی نیز رویکرد دوگانۀ اسلام‌گرایان در مورد عقل را نیمه‌مدرن می‌خواند: «آنها حاصل مدرنیته را به کار می‌برند درحالی‌که ریشه‌اش را لگد می‌کنند.» نتیجه‌ای که نویسندگان می‌گیرند این است که جوامع اسلامی صرفاً می‌توانند به تاکتیک و تکنیک‌های مدرن نایل شوند، ولی سرکوب فکر و عقل و دودلی نسبت به عقل مدرن، آنها را از نیل به ابداعات علمی و گسترش علم و تکنولوژی واقعی بازمی‌دارد، مگر اینکه در مبانی الهیاتی خود شک و تردیدها را برانگیزانند.
-
۱ ماه قبل
مروری بر شکل‌گیری دو سنت اصلی در تاریخ فلسفۀ مدرن (۲)؛
برخورد داووس
فریدمن، کاسیرر را گزینۀ مناسبی برای جمع میان دو سنت تحلیلی و قاره‌ای می‌داند، زیرا از لحاظ سیاسی مدافع جمهوری وایمار بود و هرگز شیفتۀ دو موضع سیاسی‌اجتماعی افراطی هایدگر و کارناپ نشد. او خود را در قلمرو فلسفه، نمایندۀ معاصر فلسفۀ کلاسیک می‌دانست که آن را ایدئالیسم فلسفی جدید می‌نامید و در قلمرو سیاست، خود را نمایندۀ سنت بزرگ کلاسیک، یعنی اندیشۀ سیاسی لیبرال‌جمهوری‌خواه به‌شمار می‌آورد و ازاین‌رو موضع او در هر دو قلمرو مسالمت‌آمیز بود.
-
۱ ماه قبل
معرفی منطق تفکرات و شرحی بر سکولاریسمِ حوزه اندیشه (۱)؛
نوع اولِ منطق تفکرات؛ منطق علمی-عقلانی
مدل‌های ریاضی، زبان و چارچوب اکثر فرضیه‌های علمی را تشکیل می‌دهند. تبیین‌های حاصله از فرمالیسم ریاضی از قیدوبند شرایط مکانی، موردی و کنونی آزمایش و پدیده مورد مطالعه، رها هستند و قادرند در پیکان زمان رو به جلو حرکت کنند؛ ازاین‌رو، توانایی پیش‌بینی کردن را به نظریه‌ها می‌بخشند. به علاوه، عینیت فرمالیستی، مانع تفاسیر موردی و مصلحت‌اندیشانۀ نتایج تجربیات می‌شود، زیرا ملاکی عینی برای پذیرش و نقد نظریه فراهم می‌سازد.
-
۱ ماه قبل
پاسخ‌های علی پایا و حسین پایا به پرسش‌هایی در باب نقش روشنفکران در عرصه عمومی؛
هیچ جامعه‌ای بی‌نیاز از روشنفکران نیست
در تفسیر گرامشی، «روشنفکر سنتی» مدافع نظم پیشین است. «روشنفکر ارگانیک» نیز در تعبیر ایدئولوژیک و طبقاتی او، نقش خاصی را در خدمت یک ایدئولوژی خاص ایفا میکند. اما اگر بخواهیم مدل گرامشی را که نظیر هر مدل دیگر مواجه با محدودیت‌های زمان و مکان خود بوده است، با شرایط کنونی منطبق سازیم، باید بگوئیم روشنفکر سنتی از دیدگاه او مدافع نظم مستقر است و با تحول و تغییر (بخصوص تحولات اساسی) موافق نیست.
-
۱ ماه قبل
مروری بر شکل‌گیری دو سنت اصلی در تاریخ فلسفۀ مدرن (۱)؛
تقابل فلسفۀ تحلیلی و فلسفۀ قاره‌ای
فلسفۀ تحلیلی همچون مارکسیسم دوست دارد خود را در قالب مخالفت با ایدئالیسم معرفی کند و ایدئالیسم را آن چیزی می‌داند که مورد انکار این فلسفه است. / فلسفۀ قاره‌ای به‌معنای اخص، برآمده از فلسفۀ نیچه است و در آن اندیشه‌ها و گرایش‌های ضدعقل‌گرا همچون پسامدرنیسم وجود دارند، اما این فلسفه به‌معنای اعم، ایدئالیسم آلمان، مارکسیسم و دنبالۀ آنها در دورۀ معاصر مثل نظریۀ انتقادی را دربرمی‌گیرد.