اندیشه
گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛
تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است
تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.
-
۱۴ روز قبل
جستاری دربارۀ زندگی فردیک ویلهلم نیچه؛
نیچه، قهرمان تراژیک کهکشان فلسفه
دیونیزوس (خدای شراب و تاک) برای نیچه نماد رود سرکش زندگی است که تمام سدها را می‌شکند و هیچ بندوباری نمی‌شناسد؛ قانون طبیعت که در پی زایش و عشرت برای بقاست. در آیین‌های دیونیزوسی می‌بینیم که پرستندگان ژولیده و سرمست، سرازپانشناس با زندگی یکی می‌شوند و با خنیاگری سدهای آبرو و شرم فرومی‌ریزد و زنان و مردان در رود زندگی غوطه‌ور می‌شوند. این طغیانی است که با صداهای رهاشده از حنجرۀ هستی به دنبال زندگی و مسرت است. اما آپولون نماد نور، خرد، اندازه و بندوبار است. نگره‌ای که نمایندۀ ایزدان قانون‌گذار المپ است که چارچوب‌های متعالی زندگی فردی و اجتماعی را برساخته‌اند.
-
۱۵ روز قبل
سیری در تاریخ فلسفه دین/ گزارشی از سخنرانی امیر اکرمی استاد مطالعات تطبیقی و اسلام‌شناسی دانشگاه ییل
عقل و اعتقاد دینی
۳ رویکرد عمده فلسفی یعنی فلسفه متافیزیک، فلسفه معرفت‌شناختی و فلسفه زبان‌شناختی در فلسفه دین نیز بازتاب می‌یابند. یعنی می‌توان نوع نگاه یک فیلسوف به دین را متاثر از نوع نگاه عمده فلسفی در هر یک از این ۳ رویکرد خواند و رنگ غالب فلسفه دین او را تشخیص داد.
-
۲۱ روز قبل
پاسخ به این سوال که چرا ستایش عبدالکریم سروش از امام خمینی تازگی ندارد؟
سروش دیروز، سروش امروز
پرمبرهن است که نظر عبدالکریم سروش درباره امام خمینی تغییری نکرده است و آنچه تغییر کرده است تنها نحوه نام بردن این روشنفکر دینی از آن رهبر دینی است. سروش در گفتارهای پیش از مهاجرت خویش، رهبر انقلاب ۱۳۵۷ را «امام امت» می‌نامید و پس از مهاجرت و اقامت اجباری از ایشان با عنوان «آقای خمینی» یاد می‌کند. اما همچنان در دایره کسانی قرار دارد که امام خمینی را ستایش می‌کنند. عبدالکریم سروش در دهه ۵۰ در هوادار رهبر انقلاب ۱۳۵۷ می‌شود، در دهه ۶۰ و ۷۰ مجذوب ایشان می‌شود، در دهه ۸۰ و۹۰ از ایشان فاصله می‌گیرد. اما سروش در هر سه دوره عظمت شخصیتی امام خمینی را ستوده است و از این بابت چندان فرقی میان سروش دیروز و سروش امروز نیست.
-
۱ ماه قبل
اعتماد به روایت مصطفی ملکیان؛
بزرگ‌ترین سرمایه‌ای که از دست داده‌ایم
اعتماد به لحاظ متعلقش (یعنی اعتماد به چی) هم محل بحث‌های گوناگون است. در این جا باید تفکیک بزرگی میان اعتماد به خود و اعتماد به دیگران صورت داد. یعنی من به لحاظ اخلاقی گاهی نیاز و وظیفه دارم که به خودم اعتماد کنم. یعنی هر کسی وظیفه اخلاقی دارد که در مواردی (نه در همه موارد) به خودش اعتماد کند. گاهی نیز متعلق اعتماد خود من نیستم، بلکه دیگری (کسی یا موجودی غیر از من) است. وقتی متعلق اعتماد موجودی غیر از من است (یعنی من باید به دیگری اعتماد کنم)، آن دیگری خود به سه قسم تقسیم می‌شود...
-
۱ ماه قبل
نسبت فلسفۀ سیاسی فارابی و شیعه؛
جایگاه فارابی در میانه جدال شیعه و سنی
هرچند فارابی و شیعه که مبنای مشترک و عمومی دارند، هر دو معتقدند که حکومت حاکم عاقل زنده، برتر از حکومت قانون است، با این تفاوت که عقل و شعور امام منشأ دینی دارد درحالی‌که عقل، رئیس اول، حکمت بشری است. داوری در باب آنچه گفته، این استنباط است که عقل انسانی برتر از عقل الهی است؛ نتیجه به لحاظ رادیکال، غیرقابل پذیرش است. عقل بشری مستقل و خودبسنده به خود است و این معقول و قابل فهم است، اما ادعای برتری بر نور الهی امام ساختگی است...
-
۱ ماه قبل
نقدی بر تفسیر مصطفی ملکیان از تعبد در حوزۀ دین؛
تعبد عاقلانه
مصطفی ملکیان در مواجهه با دین، یکی از ذاتیات دین‌داری را تعبد تام‌وتمام نسبت به آموزه‌های دینی می‌داند؛ به همین دلیل وقتی سخن از جایگاه عقل و پرسشگری به میان می‌آید صریحاً عقلانیت را در مقابل دین‌مداری و دیانت قرار داده و این دو را خصم یکدیگر می‌شناسد. در این میان معلوم نیست چرا ملکیان توجهی به پشت صحنۀ تعبد دینی در اسلام نداشته و آموزه‌های الهیات مسیحی در تعریف ایمان به مصادیق غیرعقلانی دین تحریف‌شده مسیح را با اسلام یک‌سان می‌پندارد؟
-
۱ ماه قبل
نگاهی به جایگاه سفرنامه‌ها در خلقیات‌پژوهیِ ایرانیان در گفت‌وگو با محمدرضا جوادی‌یگانه؛
ردپای خلقیات ایرانی در سفرنامه‌های بیگانه
بخش مهمی از تصویر ما راجع به خودمان در دورۀ اخیر از سفرنامه‌ها درآمده است، زیرا جزئیات آن را سفرنامه‌ها با داده‌های تاریخی می‌دهند. شاید همین منجر می‌شود که ما نگاه منفی به خود داشته باشیم. شاید ایرانی‌ها در واقعیت این‌قدر همگانی و گسترده حتی دروغ نگویند، اما چون فرض می‌کنیم که همه دروغ می‌گویند، در جامعه محتاط رفتار می‌کنیم و خود همین موضوع به بدتر شدن خلقیات ایرانی دامن می‌زند.
-
۱ ماه قبل
داوود فیرحی هفته گذشته در نشست اندیشه ایرانشهری، فردوسی را نماینده ناسیونالیسم تبارگرا خوانده بود؛
غیبت مفهوم ایران در پروژه فیرحی
ایران همین جایی است که ایستاده‌ایم و کتاب های علمی تاریخی، نسخه های اندیشه ای عهد باستان و بناها و آثار و کتیبه هایی که هر روز هم بر کشفیات آن افزوده می گردد جای هیچ گونه انکار و نفی را باقی نمی گذارد.
-
۱ ماه قبل
گفت‌وگوی میثم سفیدخوش با علی مرادخانی دربارۀ اهمیت فلسفۀ هگل در تکوین علوم انسانی جدید (۲)؛
«روح» دانشگاه
مسئله در همان چیزی است که تلقی قرن هفدهمی از علم اجازه نمی‌دهد اتفاق بیفتد. این تلقی با مسائل تکنیکی برخورد می‌کند و اجازه نمی‌دهد کاری که باید، بشود؛ یعنی کار نظرورزانه در مورد ماهیت علم، سرشت دانشگاه، مفهوم آموزش و مفهوم پژوهش، نه در قالب‌های صوری بوروکراتیکی که در پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌ها هست.
-
۱ ماه قبل
رابطۀ یهودیت با اقتصاد در طول تاریخ (۲)؛
یهودیان ثروتمند؛ شایعاتی نزدیک به حقیقت
تاریخ نشان داد که برخلاف دیدگاه عام، اکثر یهودیان کارگر و تهی‌دست هستند، اقلیت ثروتمند آنها را یهودیان آلمانی سابق تشکیل می‌دهند که پس از مهاجرت به آمریکا نیز همان روش سرمایه‌داری را ادامه دادند... اینکه یهودیان بر صدر جایگاه‌های مدیریتی بانک‌های مطرح دنیا قرار دارند، مردم را بیش از پیش به این‌سو سوق می‌دهد که شاید شایعات به حقیقت نزدیک باشند.
-
۱ ماه قبل
گفت‌وگوی میثم سفیدخوش با علی مرادخانی دربارۀ اهمیت فلسفۀ هگل در تکوین علوم انسانی جدید (۱)؛
فلسفۀ هگل، اینجا و اکنون علوم انسانی در ایران
سفیدخوش معتقد است که تبار مفهوم «علوم انسانی» را می‌توان در دوران پیشامدرن و حتی در فلسفۀ ارسطو نیز بازجست، اما در مقابل، مرادخانی بر این باور است که علوم انسانی جدید تنها پس از شکل‌گیری دستگاه فلسفی هگل و تدوین طرح نظری تاریخ و جامعۀ انسانی از سوی اوست که معنا و هویت می‌یابد. با این حال، هر دو برآن‌اند که فلسفۀ هگل به‌طور عام و تأملات او دربارۀ برخی از شرایط تکوین علم جدید، نسبتی وثیق با شرایط کنونی علوم انسانی در ایران دارد.
-
۲ ماه قبل
چند پرده از جلسات ملاقات با هایدگر/ منوچهر آشتیانی؛
هایدگر و ما ایرانیان
کارل لویت در سمینار دانشگاهی خود علیه مداحی هیتلر توسط هایدگر، در حضور ما دانشجویان به طنز و طعنه گفت: عجبا که این استاد معظم ما (و استاد خود لویت) به پیامد قول خود وفادار نماند؛ زیرا اگر هیتلر عقل مطلق تاریخ بود، پس می‌بایست هایدگر بعد از آنکه استالین او را به خاک فلاکت نشاند، استالین را «عقل مطلق تاریخ» معرفی می‌کرد!
-
۲ ماه قبل
سعادت از دیدگاه مسکویه؛
به دنبال سعادت قصوی
مسکویه وصول به سعادت قصوی و درجۀ حکمت را بسیار سخت و دیریاب دانسته و آن را نیازمند تلاش مستمر و بدون انقطاع، زمان کافی و حصول تدریجی، دستیابی به کمال قریب از طریق سجیه و کیاست به‌عنوان مقدمه و زمینۀ وصول به سعادت قصوی، احساس لذت از زندگی فضیلتمندانه و ... می‌داند.
-
۲ ماه قبل
رابطۀ یهودیت با اقتصاد در طول تاریخ (۱)؛
تجاری خانه به دوش
در دورانی که مدیترانه کلاً در دست مسلمانان است و مسیحیان امکان تردد در جهان را ندارند، یهودیان به یگانه تجار جهان غرب تبدیل می‌شوند. یهودیان در سراسر جهان حضور دارند. زبان عبری واسطۀ آنها و قوانین اعتماد لازم را برای تجارت ایجاد می‌کند. در شهرهایی که امکان روابط عادی وجود ندارد، یهودیان نماینده‌ای در دفتر صرافی خود قرار می‌دهند تا به امور رسیدگی کند. اختلافات و منازعات بر اساس قوانین تلمود توسط قضات حل‌وفصل می‌شود. حواله‌ها به عبری نوشته می‌شوند. قراردادها توسط حقوق مندرج در تلمود مورد حمایت هستند. این‌گونه است که یهودیان خانه‌به‌دوش کمکم به تجاری خانه‌به‌دوش تبدیل می‌شوند.
-
۲ ماه قبل
آناتومی اقتصاد سیاسی ایران در گفتارهایی از یوسف اباذری، رامین معتمدنژاد و مراد فرهادپور؛
در ستیز با اشباح
اباذری: به واسطه برخی اقدامات دولت که حاصل تفکر نئولیبرالیسم است، باز تهیدستان در حال آمدن به شهر هستند تا بتوانند سیاست را از دست کسانی که نقش مهمی دارند، بگیرند. برای توضیح بیشتر می‌خواهم از ایده «بازگشت ابدی همان» نیچه استفاده کنم و توضیح دهم که سرنوشت ما بازگشت ابدی همان است. یعنی دولت قاهری که در قدیم حیطه کوچکی داشت، اما الان بزرگ‌تر شده و در همه جا حضور دارد و با دخالت‌های خود، بخش‌هایی که مدنظرش است را بزرگ‌تر می‌کند.
-
۲ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۴)؛
خواجه نصیر و اخلاق جنگ
خواجه به بحث دربارۀ شرایطی میپردازد که در آن تدبیر شکست خورده است و حاکم ناگزیر از دستیازی به جنگ با هدف «خیر محض و طلب دین» است. ابهام موجود در اصطلاحات «خیر محض» و «طلب دین» آنها را در معرض تفسیر آزادانه قرار می‌دهد و امکان سوءاستفاده از آنها را در اختیار حکام جنگطلب میگذارد. اما خواجه نصیر -که در عصر سلطۀ جنگاوران و قوانین سنگدلانۀ مغولان میزیست- با هشدار دادن به جنگاوران و فاتحان مغول در باب علل موجه و رفتار عادلانه در جنگها به دستاوردهای مهمی رسید.
-
۲ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۳)؛
غزالی؛ از جنگ با «دیگران» تا جنگ با «نفس»
غزالی از جنگ به‌عنوان آخرین راه‌حل دفاع می‌کرد. دغدغۀ او دربارۀ سرنوشت اسرای جنگی هر دو طرف جنگ (مسلمانان و کفار) وی را در جبهۀ انسانگرای اخلاق جنگ جای می‌دهد که با اصل jus in bello سروکار می‌یابد. غزالی خود را از آن دسته از فقهای همعصر خویش متمایز می‌کند که رویکرد ظاهرگرایانهشان به قرآن و حدیث تنها عنصر تعیینکننده برای تعیین سرنوشت اسرای بختبرگشته بود.
-
۲ ماه قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۳)؛
نتایج توسعه نیم‌بند
توسعۀ نیم‌بند دوام و عمق ندارد. توسعۀ دوام‌پذیر و بازگشت‌ناپذیر با استبداد و ایدئولوژی ممکن نمی‌گردد. بالا رفتن تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه و رفاه اجتماعی و بهره‌گیری بهینه و آینده‌نگرانه، مدیریت صنعتی کارآمد و مولد، پرورش متخصصان، و شاخص‌هایی که بیشتر متخصصان در تعریف و توصیف توسعه می‌گنجانند، بدون توسعۀ فرهنگی و اجتماعی و سیاسی به حدّ مطلوب و هم‌وزن با توسعه در جوامع پیشرفته نمی‌رسد.
-
۲ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۲)؛
مسکویه و نکوهش جنگ
مسکویه جنگ را منبع تمامی رذایل می‌داند، چه اینکه نه تنها با انسانها، بلکه با کلیت انسانیت در تضاد است. وی میگوید: «تهور و جبن همانند شجاعت، ریشه در قوۀ غضبیه دارند، آن‌گاه که غضب یا شهوتِ انتقام نفس را تحریک می‌کنند. غضب و تکبر علل اصلی ظلم و دیگر امراض اجتماعی هستند و جوهر تکبر دیدگاهی کاذب دربارۀ نفس است که باعث می‌شود خود را مستحق مقامی والاتر از آنچه کسب کرده بداند.»
-
۲ ماه قبل
گفتار مصطفی ملکیان در هشتمین همایش مهر مولانا
گفت، صدق دل بباید کار را
از نظر مولانا انسان نمی‌تواند بر هیچ چیز انگشت بگذارد و بگوید این را می‌توانم به پای خودم بنویسم. همه این موهبت‌ها به این جهت از آن خود انسان نیستند که با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را افزایش بدهد و اگر از مقوله عیب باشند نیز با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را کاهش بدهد. اینها داده‌های خدایی هستند.