اندیشه
گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛
تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است
تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.
-
دیروز ۱۲:۱۲
چند پرده از جلسات ملاقات با هایدگر/ منوچهر آشتیانی؛
هایدگر و ما ایرانیان
کارل لویت در سمینار دانشگاهی خود علیه مداحی هیتلر توسط هایدگر، در حضور ما دانشجویان به طنز و طعنه گفت: عجبا که این استاد معظم ما (و استاد خود لویت) به پیامد قول خود وفادار نماند؛ زیرا اگر هیتلر عقل مطلق تاریخ بود، پس می‌بایست هایدگر بعد از آنکه استالین او را به خاک فلاکت نشاند، استالین را «عقل مطلق تاریخ» معرفی می‌کرد!
-
۲ روز قبل
سعادت از دیدگاه مسکویه؛
به دنبال سعادت قصوی
مسکویه وصول به سعادت قصوی و درجۀ حکمت را بسیار سخت و دیریاب دانسته و آن را نیازمند تلاش مستمر و بدون انقطاع، زمان کافی و حصول تدریجی، دستیابی به کمال قریب از طریق سجیه و کیاست به‌عنوان مقدمه و زمینۀ وصول به سعادت قصوی، احساس لذت از زندگی فضیلتمندانه و ... می‌داند.
-
۴ روز قبل
رابطۀ یهودیت با اقتصاد در طول تاریخ (۱)؛
تجاری خانه به دوش
در دورانی که مدیترانه کلاً در دست مسلمانان است و مسیحیان امکان تردد در جهان را ندارند، یهودیان به یگانه تجار جهان غرب تبدیل می‌شوند. یهودیان در سراسر جهان حضور دارند. زبان عبری واسطۀ آنها و قوانین اعتماد لازم را برای تجارت ایجاد می‌کند. در شهرهایی که امکان روابط عادی وجود ندارد، یهودیان نماینده‌ای در دفتر صرافی خود قرار می‌دهند تا به امور رسیدگی کند. اختلافات و منازعات بر اساس قوانین تلمود توسط قضات حل‌وفصل می‌شود. حواله‌ها به عبری نوشته می‌شوند. قراردادها توسط حقوق مندرج در تلمود مورد حمایت هستند. این‌گونه است که یهودیان خانه‌به‌دوش کمکم به تجاری خانه‌به‌دوش تبدیل می‌شوند.
-
۵ روز قبل
آناتومی اقتصاد سیاسی ایران در گفتارهایی از یوسف اباذری، رامین معتمدنژاد و مراد فرهادپور؛
در ستیز با اشباح
اباذری: به واسطه برخی اقدامات دولت که حاصل تفکر نئولیبرالیسم است، باز تهیدستان در حال آمدن به شهر هستند تا بتوانند سیاست را از دست کسانی که نقش مهمی دارند، بگیرند. برای توضیح بیشتر می‌خواهم از ایده «بازگشت ابدی همان» نیچه استفاده کنم و توضیح دهم که سرنوشت ما بازگشت ابدی همان است. یعنی دولت قاهری که در قدیم حیطه کوچکی داشت، اما الان بزرگ‌تر شده و در همه جا حضور دارد و با دخالت‌های خود، بخش‌هایی که مدنظرش است را بزرگ‌تر می‌کند.
-
۸ روز قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۴)؛
خواجه نصیر و اخلاق جنگ
خواجه به بحث دربارۀ شرایطی میپردازد که در آن تدبیر شکست خورده است و حاکم ناگزیر از دستیازی به جنگ با هدف «خیر محض و طلب دین» است. ابهام موجود در اصطلاحات «خیر محض» و «طلب دین» آنها را در معرض تفسیر آزادانه قرار می‌دهد و امکان سوءاستفاده از آنها را در اختیار حکام جنگطلب میگذارد. اما خواجه نصیر -که در عصر سلطۀ جنگاوران و قوانین سنگدلانۀ مغولان میزیست- با هشدار دادن به جنگاوران و فاتحان مغول در باب علل موجه و رفتار عادلانه در جنگها به دستاوردهای مهمی رسید.
-
۱۱ روز قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۳)؛
غزالی؛ از جنگ با «دیگران» تا جنگ با «نفس»
غزالی از جنگ به‌عنوان آخرین راه‌حل دفاع می‌کرد. دغدغۀ او دربارۀ سرنوشت اسرای جنگی هر دو طرف جنگ (مسلمانان و کفار) وی را در جبهۀ انسانگرای اخلاق جنگ جای می‌دهد که با اصل jus in bello سروکار مییابد. غزالی خود را از آن دسته از فقهای همعصر خویش متمایز می‌کند که رویکرد ظاهرگرایانهشان به قرآن و حدیث تنها عنصر تعیینکننده برای تعیین سرنوشت اسرای بختبرگشته بود.
-
۱۵ روز قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۳)؛
نتایج توسعه نیم‌بند
توسعۀ نیم‌بند دوام و عمق ندارد. توسعۀ دوام‌پذیر و بازگشت‌ناپذیر با استبداد و ایدئولوژی ممکن نمی‌گردد. بالا رفتن تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه و رفاه اجتماعی و بهره‌گیری بهینه و آینده‌نگرانه، مدیریت صنعتی کارآمد و مولد، پرورش متخصصان، و شاخص‌هایی که بیشتر متخصصان در تعریف و توصیف توسعه می‌گنجانند، بدون توسعۀ فرهنگی و اجتماعی و سیاسی به حدّ مطلوب و هم‌وزن با توسعه در جوامع پیشرفته نمی‌رسد.
-
۱۶ روز قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۲)؛
مسکویه و نکوهش جنگ
مسکویه جنگ را منبع تمامی رذایل می‌داند، چه اینکه نه تنها با انسانها، بلکه با کلیت انسانیت در تضاد است. وی میگوید: «تهور و جبن همانند شجاعت، ریشه در قوۀ غضبیه دارند، آن‌گاه که غضب یا شهوتِ انتقام نفس را تحریک میکنند. غضب و تکبر علل اصلی ظلم و دیگر امراض اجتماعی هستند و جوهر تکبر دیدگاهی کاذب دربارۀ نفس است که باعث می‌شود خود را مستحق مقامی والاتر از آنچه کسب کرده بداند.»
-
۱۸ روز قبل
گفتار مصطفی ملکیان در هشتمین همایش مهر مولانا
گفت، صدق دل بباید کار را
از نظر مولانا انسان نمی‌تواند بر هیچ چیز انگشت بگذارد و بگوید این را می‌توانم به پای خودم بنویسم. همه این موهبت‌ها به این جهت از آن خود انسان نیستند که با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را افزایش بدهد و اگر از مقوله عیب باشند نیز با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را کاهش بدهد. اینها داده‌های خدایی هستند.
-
۲۲ روز قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی* (۱)؛
فارابی و توجیه جنگ برای خدمت به غایات مدینه فاضله
فارابی در فصول المدنی، با اشاره با توانایی مَلِک یا مُلوک برای جنگ که نشئتگرفته از واژۀ جهاد است، تأکید می‌کند که تنها گونهای از جنگ که چنان ملک یا ملوکی میتواند به‌گونه‌ای توجیهپذیر به آن متوسل شوند آن جنگی است که در خدمت مدینه فاضله باشد؛ بااین‌حال، در مدینه فاضله که در آن کیفیات اخلاقی استثنایی حاکم یا حاکمان نمود آشکارتری مییابد، وی چنین چیزی را تجویز نمیکند.
-
۲۳ روز قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۲)؛
امکان توسعه سالم‌تر
توسعه نمی‌تواند با انزوا از مدرنیزاسیونی که جهان‌گیر است پیش برود. این مدرنیزاسیون جهان‌گستر برگشت‌ناپذیر است. ما در عصر مدرن زندگی می‌کنیم و مدرنیته و سنت بسته‌هایی بر روی میز نیستند که انتخاب‌شان به دلخواه ما باشد. پس از فروپاشی شوروی تا به امروز شاهد نقدهای بسیاری بوده‌ایم که عارضه‌هایی چون تبعیض اقتصادی، فاصلۀ مرکز و حاشیه‌ها، شکاف لایۀ ازون و غارت بی‌حساب و ویرانگر منابع طبیعی، گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای، عارضۀ بنیادگرایی و جنگ های به‌شدت وحشیانه را به رخ می‌کشند. حتی اندیشمندان منتقد غربی نیز راه حلی مؤثر نشان نمی‌هند.
-
۲۴ روز قبل
گفت‌وگو با موسی اکرمی در مورد احمد فردید(۲)؛
کاش پدیدۀ فردید در کشور ما اتفاق نمی‌افتاد
بنابراین من هنگامی که به گذشته می‌نگرم، همچنان که بعضاً به روزگار خودمان نگاه می‌کنم، به شدت غصه دار می‌شوم، برای دانشگاه، برای کشور، برای فلسفه، برای خودمان. فردید و امثال او روشنفکر نبودند که نبودند. فیلسوف نیز نبودند. آنان روشنفکرستیز یا پادروشنفکر و فلسفه‌ستیز یا پادفیلسوف بودند که در روایتی کج و معوج از تاریخ فعالیت نظری و عملی انسان چیزی جز نفرت از این تاریخ، و سردرگمی در برابر حال و آینده نپراکندند.
-
۲۵ روز قبل
سعادت از نگاه ارسطو؛
«دور» در نظام اخلاقی ارسطو
آنچه بیش از هر چیزی در نظریۀ اخلاقی ارسطو مورد انتقاد واقع شده است فقدان یک قاعدۀ مشخص برای انجام عمل اخلاقی است. از آنجایی که سعادت پیوند وثیقی با رفتار فضیلتمندانه دارد، مهارت کشف حد وسط اهمیت بسزایی پیدا می‌کند؛ این در حالی است که ارسطو برای شناخت فضیلت ما را به فرد فضیلتمند ارجاع می‌دهد؛ اما یافتن فرد فضیلتمند خود مستلزم برخورداری از شناخت فضایل است. این به‌اصطلاح «دور» در نظام اخلاقی ارسطو به‌راحتی قابل حل نیست.
-
۲۶ روز قبل
شاکله‌شناسی در گفت‌وگو با نصرالله حکمت؛
تکنولوژی را مثل حمله مغول می‌دانم
پیدایی شاکله در وجود انسان در یک فرآیند شکل می‌گیرد. البته در اینکه هر انسانی حامل یک ویژگی‌های ژنتیک و چیزهایی است که از گذشته و فرهنگ و تاریخ و جغرافیا و... آمده است، شکی نیست اما در آنچه در وجود انسان به اسم شاکله شکل می‌گیرد، در عین حال که شماری از این عوامل تاثیرگذار است، آنچه اهمیت دارد، زندگی پس از تولد فرد است.
-
۳۰ روز قبل
گفت‌وگو با موسی اکرمی در مورد احمد فردید (۱)؛
کاریفیلوسوفیکاتور: کمدی-تراژدی فلسفه‌ناخواندۀ فلسفه‌ستیزی که در فلسفه مقام استادی یافت
فردید به منابع فکری خود نیز رحم نکرد. شاید تنها و تنها هایدگر استثناء باشد. او کشف کرد که ابن عربی یک چشم تصوف را کور کرد و چشم دیگر را گذاشت تا بعداً ملاصدرا کور کند! او با قدرناشناسی تمام کربن را جاسوس و عضو شش لژ فراماسیونری اعلام کرد. این گونه بود که به نظر آمد کسانی از عقلا که با دقت بیشتری افکار و رفتار فردید را می‌نگریستند دریافتند که او چندان آدم جدی‌ای نیست. چنین بود که حتی کسانی که روزی فردید را قبول داشتند در باره‌اش از تعبیر شارلاتان و شارلاتانیسم استفاده کردند.
-
۱ ماه قبل
لویی آلتوسر؛
تضاد و فراتعیین‌کنندگی
یک تضاد هگلی هیچگاه واقعا فراتعیین نمی‌شود، علیرغم اینکه اغلب ظواهر فراتعیین شدن را داراست. برای مثال، در پدیده‌شناسی ذهن، که «تجربه‌های» آگاهی، دیالکتیک و کمال آنان را در نیل به شناخت مطلق توصیف می‌کند، تضاد ساده تجلی نمی‌یابد، بلکه برعکس بسیار پیچیده به نظر می‌آید. به معنای دقیق کلمه، فقط اولین تضاد، تضاد بین آگاهی حسی و دانش آن را می‌توان ساده نامید. اما هر چه بیشتر در دیالکتیک تولید آن پیش برویم، هر چه آگاهی غنی‌تر می‌شود، تضادش پیچیده‌تر می‌شود.
-
۱ ماه قبل
نگاهی به کتاب «ریشه‌های آلمانی» آخرین اثر ترجمه شده از لئو اشتراوس در ایران؛
غریق موج سوم تجدد
لئو اشتراوس به مثابه نماینده غول‌آسای خرد فلسفی آلمان در قرن بیستم، تنها مجسمه‌ای از فلسفه نیست، بلکه فیلسوفی حاضر و آماده در دوران معاصر ماست که همواره همگان را دعوت به زیستن به شیوه فلسفی می‌کند و در این راه هم شیوه سقراطی را در پیش می‌گیرد و هم شیوه پارتیزانی را از یاد نمی‌برد. او با ایستادن روی دوش غولانی نظیر افلاطون و نیچه، بی‌آنکه آنان را فتح کرده باشد، چشم‌انداز آنها را برای ما توضیح داده است: چشم‌اندازی به نام فلسفه‌ورزی در مدینه
-
۱ ماه قبل
درباره فلسفه سیاسی هانا آرنت؛
نظر و عمل در سپهر حکومت قانون
دو خصیصه مرکزی عمل نزد آرنت عبارتند از آزادی و تکثر. منظور آرنت از آزادی توانایی انتخاب از میان مجموعه‌ای از گزینه‌های محتمل (آزادیِ انتخاب که بسیار برای سنت لیبرالی گرامی است) یا قوه اراده آزاد، که طبق آموزه مسیحی از سوی خداوند به ما اعطا شده، نیست. بلکه مقصود آرنت از آزادی عبارتست از استعداد آغاز کردن، شروع چیزی تازه، انجام امر غیرمنتظره، که همه موجودات انسانی به سببِ متولد شدن از آن برخوردارند. در نتیجه عمل به عنوان تحقق آزادی ریشه در زادگی دارد، ریشه در این واقعیت که هر تولدی نشانگرِ یک آغازِ تازه و معرفی چیزی نوظهور در جهان است.
-
۱ ماه قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۱)؛
رنسانس وقتی رنسانس می‌شود که اجتماعی شود
رنسانس و روشنگری و پروژۀ پیشرفت و همۀ عناصر کانونی مدرنیته فرق‌شان با آنچه ما رنسانس ایرانی یا اسلامی می‌نامیم، در افکار مکتوب‌شده در کتاب‌ها نیست. فرق‌شان در عمومی شدن آنها و اجتماعی شدن و تبدیل شدن آنها به فرهنگ است. ...رنسانس وقتی رنسانس می‌شود که اجتماعی شود یا از آغاز هستی اجتماعی ایجادش کرده باشد. اگر درهم‌کنشی فرهنگ‌پرور میان آثار نخبگان و اذهان و زندگی جمعی رخ ندهد، چرخشی عصری نیز که با غروب قدیم و طلوع جدید همراه باشد، رخ نخواهد داد. رنسانس در آثار اقلیتی از نخبگان محصور نمی‌ماند.
-
۱ ماه قبل
زمین از دریچه آسمان در گفت‌وگو با مصطفی ملکیان؛
نقد درون در میان روشنفکران و مردم ما مغفول است
من می‌توانم بگویم فرزانگان همه جزو معنویان هستند، اما هستند معنویانی که با تعریفی که من از فرزانه دارم، فرزانه نیستند. بنابراین می‌توان گفت هر فرزانهای (sage) معنوی است، اما چنین نیست که هر انسان معنوی (spiritual) فرزانه هم باشد. فرزانگی یک رتبه عمیق‌تر یا والاتر است. کسانی که در اوج قرار می‌گیرند را فرزانگان تاریخ می‌خوانیم. اما می‌توان گفت نوعی هم‌پوشانی مصداقی این دو مفهوم دارند. اگر چه مفهوم معنوی، اعم از مفهوم فرزانه است و دایره وسیع‌تری را در بر می‌گیرد.