به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از ایبنا؛ کتاب «خاطرات محمد هاشمی» تدوین «فاطمه یابنده» به واکاوی خاطرات «محمد هاشمی» برادر آیت‌الله «اکبر هاشمی رفسنجانی» می‌پردازد، خاطراتی که مرور قابل تعمقی به شرح و تفسیر نقش سه ابرقدرت در رخداد کودتای 28 مرداد دارد. 
اقدام‌های خصمانه انگلیس؛ تدارک کودتا
در بخشی از کتاب درباره تدارک همه جانبه انگلیس و زمینه چینی‌های توطئه‌ای به نام کودتا می‌خوانیم: «در ماجرای نهضت ملی ایران که منجر به ملی شدن صنعت نفت شد، انگلیس به عنوان دشمن اصلی ایران و نهضت ملی قلمداد می‌شود. بنابراین از آغاز حرکت ملی شدن نفت، اقداماتی را به کار می‌گیرد که جنبه خصمانه و عنادآمیز دارند.
برخی از اقدامات خصمانه انگلیس عبارت‌اند از: مخالفت همه جانبه و فراگیر با ملی شدن صنعت نفت ایران؛ ایجاد اختلاف در درون نیروهای رهبری کننده در داخل کشور (مصدق ـ کاشانی)؛ توسل به مجامع بین‌المللی به منظور مقابله با ملی شدن نفت ایران؛ محاصره و فشارهای شدید اقتصادی به ویژه جلوگیری از فروش نفت ایران؛ کارشکنی در حل اختلاف از راه‌های مسالمت‌آمیز؛ کشاندن آمریکا از دخالت بی‌طرفی مثبت به بی‌طرفی منفی و سرانجام مخالفت با حکومت ملی دکتر مصدق. تلاش و اقدامات پنهانی برای براندازی حکومت ملی دکتر مصدق با همکاری آمریکا از طریق کودتای نظامی.
تهدید نظامی علیه ایران از طریق حضور نظامی و انجام مانورهای نظامی در منطقه که نمونه آن در خبر ذیل آمده است: «رزمناو مورین در کنار آب‌های آبادان لنگر انداخت. به چهار هزار نفر از چتربازان انگلیسی پایگاه‌های مجاور خلیج‌فارس فرمان آماده باش داده شد. چهار فروند ناو جنگی در مجاورت بندر آبادان پهلو گرفتند. تعداد کشتی‌های جنگی انگلیس در خلیج‌فارس به 9 فروند رسید. در همین زمان نیویورک‌تایمز نوشت: این تعداد نیرو نظامی دریایی در آب‌های ایران از جنگ جهانی دوم به بعد سابقه نداشته است».
سیاست شوروی در جریان کودتای 28 مرداد 1332
روسیه در تدارک کودتا با حضور نامحسوس و از طریق اهرم‌هایی چون حزب توده، دولت ملی را با چهره‌ای مشوش ترسیم کرد که همین چهره مشوش ناشی از نقشه‌های پنهانی روسیه برای کسب بخشی از نفت ایران بود که با حضور دولت ملی در صحنه قدرت نتوانسته بود به این مهم دست یابد. درباره حضور سایه روشن روس‌ها در کودتا در بخشی از کتاب آمده است:
«روس‌ها همواره خواهان تسلط بر مناطق شمالی ایران و نفت شمال بودند و بدین لحاظ قرارداد طویل‌المدت با ایران داشتند. گرچه در زمان ملی شدن صنعت نفت از نفتِ مناطق شمالی بهره‌برداری نمی‌شد، اما زمانی که ملی کردن نفت در سراسر ایران از سوی جبهه ملی مطرح شد و مورد استقبال عموم مردم قرار گرفت، حزب توده که در پی تأمین اهداف مورد نظر شوروی‌ها در ایران بود، با آن مخالفت کرد.»
در تفسیر نقش روس‌ها نقش حزب توده که ابزار دست روس‌ها بود مورد توجه قرار گرفته و آمده است: «نکته بسیار مهم، همسویی شوروی و انگلیس در مخالفت با دکتر مصدق و نهضت ملی ایران بود که به یکی از نمونه‌های آن اشاره می‌کنیم: غرب مخصوصا آمریکا از این‌که ایران به دامن کمونیسم بیفتد، سخت نگران بود و انگلیس برای کشاندن آمریکا به جبهه مخالف دکتر مصدق همواره القاء می‌کرد که دکتر مصدق کمونیست است و سرانجام به دامن شوروی خواهد افتاد.
حزب توده در راستای سناریوی از قبل تعیین شده توسط انگلیس هنگام ورود «هریمن» به تهران راهپیمایی «جمعیت ملی مبارزه با استعمار» برگزار کرد. انگلیس این راهپیمایی را نشانه‌ای از تمایل مصدق به شوروی قلمداد کرد و آمریکا را قانع کرد که برای سرنگونی دولت ملی دکتر مصدق وارد میدان شود. انگلیس طرحی را به عنوان «عملیات چکمه» برای سرنگونی دولت دکتر مصدق تهیه کرده بود. این طرح را در اختیار امریکا قرار داد. آمریکایی‌ها طرح را پذیرفتند و نام آن را به «عملیات آژاکس» تغییر دادند و به صورت کودتا 28 مرداد 1332 به مرحله اجرا درآوردند...در عوض این اقدام، انگلیس پذیرفت که از تسلط انحصاری خود بر نفت ایران چشم بپوشد و چهل درصد آن را به شرکت‌های آمریکایی و بیست درصد دیگر را به شرکت‌های هلندی و فرانسوی واگذار کند.»
سیاست آمریکا در جریان کودتای 28 مرداد
چهره آمریکا و حضور در ایران در این کتاب با این جملات توصیف شده است: «قبل از کودتای 28 مرداد در ایران روی «کِندی» خیلی تبلیغ می‌شد. قبل از او «ترومن» تزی را داده بود که با عنوان «دکترین ترومن» مطرح شد. ترومن رئیس جمهور دموکرات آمریکا براساس اصل 4 معتقد به انجام یک سری خدمات بهداشتی در کشورهای جهان سوم بود. مثلا آن زمان عده‌ای به روستای ما آمده و همه جا را سمپاشی کردند. بخش‌هایی که سمپاشی می‌شد به عنوان D.D.C مشخص می‌شد. D.D.C اسم سمی بود که روی دیوارها می‌نوشتند. حتی آغول گوسفندان و دام‌ها نیز ضدعفونی یا سمپاشی می‌شد. خدمات اجتماعی و بهداشتی خوبی برای مردم داده می‌شد. در بدو ورود، مردم احساس خوبی به آمریکا و ترومن داشتند. پیش از این مردم رفتار استعماری و استکباری انگلیس و شوروی را دیده بودند، اما آمریکا در آن مقطع از طریق اصل 4 تحت عنوان خدمات وارد شد. بنابراین در میان اکثر مردم جایی برای خود باز کرده بود و نگاه مردم به آمریکا چنان مثبت بود که وقتی کِندی رئیس جمهوری دموکرات آمریکا را ترور کردند، عده‌ای از مردم در ایران ناراحت شدند و عزاداری کردند.»
هرچه به کودتا نزدیک می‌شویم آمریکا و مستشارانش در ایران رنگ عوض می‌کنند و سفارتخانه این کشور محل طرح نقشه‌های استعماری برای ایران و ایرانی می‌شود. درباره گام‌های سنگین و زیانباری که آمریکا در کودتا برداشت در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «اما زمانی که آمریکا وارد صحنه سیاست و نفت و حمایت از شاه و تشکیل ساواک شد، رویکرد مردم هم نسبت به آمریکا عوض شد. بدبینی مردم زمانی شدت یافت که می‌دیدند سفارتخانه امریکا در ایران به محلی برای حکومت بر منطقه تبدیل شده و تعداد زیادی مستشار در آن حضور دارند. مخصوصاً با حمایت از اسرائیل و اشغال فلسطین، دیگر برای همه روشن شده بود که آمریکا بدتر از انگلیس و شوروی نباشد بهتر هم نخواهد بود. بنابراین به موازات تغییر رفتار آمریکا مردم هم تغییر نگرش دادند.»
چاپ نخست کتاب «خاطرات محمد هاشمی» گردآوری «فاطمه یابنده» در 384 صفحه، شمارگان دو هزار نسخه و بهای 12 هزار تومان از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.
نظر شما