به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایرنا؛ «انجمن ایرانی مطالعات زنان» با همکاری «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی» عصر روز یکشنبه بیست و هفتم اردیبهشت ۱۳۹۴ همزمان با روز جهانی خانواده و روز جهانی جامعه ی اطلاعاتی و مخابرات، نشست تخصصی «خانواده و رسانه های نوین» را با حضور جمعی از مدرسان دانشگاه و علاقمندان به این حوزه در محل دانشگاه الزهرا در تهران برگزار کرد.
در نشست تخصصی خانواده و رسانه های نوین سه تن از صاحبنظران این ۲ حوزه به بیان دیدگاه های خود پرداختند. کارشناسان این نشست، «تهمینه شاوردی» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، «فروزنده جعفرزاده پور» مدیر گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه یاد شده و «مهرداد ناظری» عضو هیات علمی دانشگاه آزاد بودند که درباره ی مسایل سبک زندگی و رسانه، اهمیت روابط نسلی، تلفن همراه و آثار مثبت و منفی آن بر عاطفه و خانواده به بحث و گفت و گو پرداختند.
***سبک زندگی، روابط نسلی و رسانه
در ابتدای نشست، جعفرزاده پور سخن را با این جمله از امام علی (ع) که «فرزندان خود را به پیروی از خود مجبور نکنید زیرا آنان در دوره ی دیگری زندگی می کنند» آغاز کرد و گفت: جامعه شناسی رصد فرایند تغییرات است همانگونه که بزرگان ما به آن توجه داشته اند. از مفاهیم مهم این دوران، سبک زندگی است که ساختی از موقعیت های اجتماعی بر پایه ی انتخاب های شخصی است؛ سبک زندگی که با زندگی مدرن ارتباط دارد و افراد بر اساس انتخاب گری، در تلاش برای به دست آوردن هویت و موقعیت اجتماعی هستند حال آن که این انتخاب در جوامع سنتی وجود نداشته است.
تعامل بین نسل ها از دیگر موضوع هایی بود که وی به آن اشاره و اظهار کرد: حال باید دید روابط بین افراد در زندگی مدرن چگونه است. آیا روابطی تعاملی است یا روابطی تفاوتی و در حال تعارض و گسست است. مفهوم رسانه هم به ۲ دسته ی رسانه های سنتی شامل کتاب، روزنامه، رادیو و تلویزیون و رسانه های نوین شامل اینترنت و شبکه های اجتماعی تقسیم می شود.
به اعتقاد جعفرزاده پور، در جوامع سنتی طبقه ی اجتماعی فرد بر اساس نظام تولید مشخص می شود اما در جوامع مدرن ویژگی انتخاب گری ظهور می یابد به این معنا که کنشگران اجتماعی سعی می کنند با انجام کنش های متفاوت، خود را از گروه های مختلف اجتماعی جدا کرده و با یک گروه اجتماعی خاص ارتباط دهند. در واقع در این جوامع افراد با استفاده از نوع مصرفی که دارند سعی در ایجاد تمایز میان خود و دیگران می کنند و این چگونگی مصرف، باعث آشنایی آنان با الگوهای مختلف زندگی و پیدایش تقاضاهای جدید می شود که در آخر طبقه ی اجتماعی فرد را نشان می دهد در حالی که در جوامع سنتی ارتباط فرد با نظام تولید، نشانگر طبقه اجتماعی او است.
مدیر گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با یادآوری نقش رسانه در الگوسازی مصرف بیان کرد: مصرف مجموعه یی از مصرف فراغتی، مصرف پوشاک و مدیریت بدن، مصرف فرهنگی و رسانه یی است که نوع مصرف رسانه یی باعث آشنایی با الگوهای مختلف می شود. به عبارتی دیگر، رسانه به منزله ی آیینه یی است که ارزش ها و هنجارهای جامعه را بازنمایی و الگوهای جدیدی در جامعه ایجاد می کند. در اینجا منظور از رسانه، رسانه ی سنتی تلویزیون است که حس بینایی و شنوایی فرد را برمی انگیزد و از ۲ راه پیام های مستقیم یعنی اخبار، مصاحبه و پیام های آموزشی و همچنین پیام های غیر مستقیم مانند فیلم، سریال و انیمیشن الگوهای بازنمایی خود را ارسال می کند. بر اساس پژوهشی که چند سال پیش با استفاده از روش تحلیل محتوا درباره ی چهار سریال ایرانی «نقش بر آب»، «صاحبدلان»، «اولین شب آرامش» و «نرگس» پخش شده از تلویزیون انجام دادیم، دریافتیم تاثیر سریال های ایرانی در ارایه ی الگوهای بازنمایی شده بیشتر بوده و موضوع بیشتر این سریال ها توافق، تعارض یا تفاوت نسلی بوده است. البته این سریال ها بیشتر بر الگوهای تفاهمی بین نسلی تاکید می کنند.
جعفرزاده پور افزود: در حوزه ی روابط نسلی شخصیت های میانسال و جوان بیشتر با یکدیگر رابطه تفاهمی و تفاوتی دارند و رابطه تعارضی بین آن ها کمتر دیده می شود اما شخصیت های میانسال و سالمند بیشتر روابط تعارضی و تفاوتی داشتند. در این سریال ها، عنوان شد که سالمندان بیشتر ارزش های اخلاقی و مذهبی را رعایت می کنند. با این حال، جوان ها بیشتر از سالمندان در اعتقاد به ارزش های مذهبی بازنمایی شدند. مورد دیگر اهمیت دادن به ثروت بود که این مساله در میان جوان ها بیشتر مشاهده می شد. ویژگی دیگر جوانان این سریال قانون گریزتر بودن آن ها بود اما به طور کلی سطح قانونمداری در این سریال ها بسیار بالا بود. به غیر از ارزش های مذهبی، تغییرات ارزشی جزیی بوده اما در حوزه ی مذهب میانسالان کمتر از جوانان پایبند به ارزش های مذهبی بازنمایی شده اند. این در حالی است که با توجه به وضع کنونی جامعه، در می یابیم آن چه رسانه ی ملی نشان می دهد با آن چه در واقعیت دیده می شود تفاوت دارد و روابط بین نسلی در کشور ما از تفاهم تا تعارض بین نسلی دریک طیف قرار دارد. نتیجه اینکه آنچه در جامعه مشاهده می شود و در حال رخداد است با آنچه در سریال ها بازنمایی شده متفاوت بوده و لازم است دست اندرکاران رسانه ی ملی نسبت به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند.
مدیر گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در ادامه بیان کرد: تداوم فرهنگ و تمدن از طریق انتقال ارزش ها و هنجارها از نسلی به نسل دیگر ممکن است و اگر این ارزش ها منتقل نشود، آن تمدن محکوم به فنا است. بر همین اساس، روابط نسلی اهمیت دارد. در جوامع سنتی سرعت تغییرات کم و محدود است و جامعه فرصت دارد خود را با این تغییرات هماهنگ کند اما در جوامع مدرن سرعت تغییرات شتابان و گسترده است و امکان تطبیق با این تغییرات وجود ندارد. در کشور ما تعامل نسل ها از آن جهت اهمیت دارد که سرعت تغییرات زیاد و شتابان بوده است و از آن جایی که جمعیت کشور ما هنوز جوان است این مساله روی چگونگی تعاملات بین نسلی تاثیر گذاشته است. این در حالی است که در سایر نقاط جهان، بیش از نیم قرن است که به موضوع تعامل بین نسل ها توجه شده و در کشور ما چند دهه از عمر این توجه نمی گذرد.
*** رسانه های اجتماعی و رسانه های جمعی ، آسیب ها و مزیت ها
دیگر سخنران این نشست، شاوردی بود که نخست از تغییر جهت نسل ها از رسانه های جمعی به رسانه های اجتماعی و تفاوت این رسانه ها چنین سخن گفت: رسانه های جمعی وسایل ارتباطی دیداری، شنیداری و چاپی و بیشتر یکسویه بودند اما در سال های اخیر رسانه های اجتماعی وارد شده اند که به صورت تعاملی با مخاطبان خود در ارتباط هستند و محتوای دموکراتیکی دارند که درک درستی از نقش مردم را نشان می دهد. این رسانه ها در ابتدا بیشتر به شکل «فیسبوک»، «توییتر» و «گوگل پلاس» مطرح بودند.
شاوردی در ادامه اظهار کرد: رسانه های جمعی مانند روزنامه یا تلویزیون دارای مشخصه های یکسویگی، دامنه و دسترسی محدود، تک رسانه یی، گران بودن و در نهایت همراه با سانسور زیاد هستند اما رسانه های اجتماعی گسترده تر، از بین برنده ی فاصله ی زمانی و مکانی، چند سویه، در دسترس، اطلاع رسان سریع، چند رسانه یی، فرامتنی و ارزان هستند که سانسوری در آن وجود ندارد.
بنا بر پژوهش های شاوردی، ایران در همه ی حوزه های مربوط به شبکه های اجتماعی، همواره از فعال ترین کشورها در فضای مجازی بوده است تا آن جا که زبان فارسی پس از زبان انگلیسی، اسپانیایی و چنینی به عنوان زبان های پرگویشور، پرکاربردترین زبان بوده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات علوم اجتماعی جهاد دانشگاهی با اشاره به قدرت نفوذ تلفن همراه در جهان، از ساخت بیمارستان هایی برای ترک اعتیاد به تلفن همراه در آینده یی نه چندان دور خبر داد و گفت: در حال حاضر ۱۴۰ میلیون خط تلفن همراه در اختیار ۷۵ میلیون نفر ایرانی قرار دارد که نشان می دهد بسیاری از ایرانی ها ۲ خط تلفن همراه یا بیشتر دارند؛ مساله یی که در دنیا کم نظیر است. بر اساس مطالعات به دست آمده، ایرانی ها طی ۶ ماه اخیر در شبکه ی پیام رسان «وایبر» رتبه ی چهارم را داشته اند. این در حالی است که جمعیت کشور ما به نسبت کشورهایی مانند آمریکا و چین که رتبه های نخستین را دارند، بسیار کمتر است. تلفن همراه یک رسانه ی اجتماعی و نوعی هدایت کننده در جامعه است به این معنا که تعیین کننده ی بحث ها و گفت و گوهای آینده است و با ادامه ی این روند، پیش بینی می شود تا حدود ۴۰ سال آینده بیمارستان هایی برای ترک اعتیاد به اینترنت ساخته خواهد شد.
شاوردی با اشاره به این مطلب که نسل جوان مخاطبان اصلی استفاده از این وسیله هستند عنوان کرد: ناآگاهی و بی اطلاعی جوانان باعث شده علاوه بر این که درکشور ما از هوشمند بودن تلفن های همراه استفاده ی چندانی نشود، به تدریج اختلاف و شکاف نسل ها به وجود آمده و فضای ادبیات و کلام تغییر پیدا کند تا آن جا که بسیاری از والدین متوجه کلماتی که فرزندانشان به کار می برند نمی شوند.
وی در ادامه، تفاوت دختران و پسران در استفاده از تلفن همراه را یادآور شد و گفت: پسران نسبت به دختران گرایش بیشتری به تلفن همراه دارند. با وجود این، تلفن همراه آن ها در بسیاری از مواقع خاموش یا غیرقابل دسترس است. آن ها همچنین رقابت بیشتری برای نشان دادن تلفن های جدید خود دارند در حالی که زنان به طور معمول تلفن همراه خود را در گوشه ی کیف قرار می دهند. البته گاهی زنان جوان در مکان های عمومی برای داشتن احساس امنیت بیشتر در مواقعی که تنها هستند، تلفن همراه خود را بیرون می آورند.
ساختن هویت اجتماعی دلخواه در شبکه های اجتماعی از جمله شاخصه های شبکه های مجازی جای گرفته روی تلفن های همراه است؛ موضوعی که شاوردی به آن پرداخت و گفت: جوانان با داشتن تلفن همراه، نمادهای قدرت را دستکاری کرده و هویت فردی خود را توسعه می دهند. در واقع، فضای مجازی فضای دومی ایجاد می کند که جوان در آن سعی می کند هویت اجتماعی را که خواهان آن است بسازد. البته این ویژگی به تدریج در اثر بالا رفتن سن کاهش می یابد و صداقت جانشین آن می شود. همچنین تعداد نام های ذخیره شده در تلفن همراه، تعداد پیامک ها و تماس های دریافتی نشان دهنده ی تشخص جوانان و حاکی از آن است که فرد وابسته به پایگاه اقتصادی و اجتماعی قوی تری است.
افزایش امنیت فردی به خصوص برای زنان، افزایش شادکامی، بهبود کیفیت زندگی و شان اجتماعی، کاهش فشار زمان، تعادل بین زندگی خانوادگی و کاری، افزایش بهره وری کاری و بهبود اوقات فراغت از جمله پیامدهای مثبت تلفن همراه بود که از زبان عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات علوم اجتماعی جهاد دانشگاهی مطرح شد. وی در رابطه با پیامدهای منفی استفاده از تلفن همراه هم گفت: افزایش فشار کاری، افزایش احتمال تصادف در رانندگی، تغییر احساس تعلق از کار و خانواده به تلفن همراه و افزایش تهدید حریم خصوصی افراد به خاطر دوربین موجود در گوشی تلفن همراه از جمله آسیب های استفاده از تلفن همراه است.
وی افزود: با حضور تلفن همراه، خانواده دیگر واحد اصلی ارتباطات نیست و نمی تواند ادعای کنترل انحصاری فرزندان را داشته باشد زیرا پیش از این، ارتباطات در جمع خانواده رد و بدل می شد اما در وضعیت کنونی افراد اطلاعات خود را از طریق دوستان و شبکه های اجتماعی می گیرند که این خود عامل ایجاد سواد رسانه یی جدید در میان جوانان و کاهش واژگان مشترک میان والدین و فرزندان شده است.
در همین پیوند، شاوردی به پژوهش صورت گرفته از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در زمینه ی نحوه ی استفاده از تلفن همراه در میان دانشجویان استناد کرد و گفت: نتایج این پژوهش نشان داد که ۴۵ درصد دانشجویان تلفن همراه خود را در حمام و دستشویی همراه خود می برند. ۴۵ درصد از آن ها بدون این که نیازی داشته باشند به هر بهانه یی گوشی خود را چک می کنند که نوعی وسواس است. ۴۸ درصد از این دانشجویان هنگام درس خواندن از تلفن همراه خود استفاده می کنند که باعث کاهش تمرکز آن ها می شود. ۴۸ درصد هنگامی که تلفن همراه همراهشان نیست احساس ناتوانی می کنند. ۴۲ درصد زمانی که با تلفن همراه صحبت می کنند توجهی به اطراف ندارند. ۴۶ درصد از این دانشجویان اولین کاری که بعد از بیدارشدن انجام می دهند، چک کردن تلفن همراه است. ۳۷ درصد به دلیل استفاده از تلفن همراه به صورت مکرر مورد شماتت خانواده قرار گرفته اند که این مساله شکاف بین نسلی را تشدید کرده است.
***توسعه ی فرهنگ و معانی فرهنگی با تلفن همراه
ناظری به عنوان آخرین سخنران این نشست، با بیان این مطلب که زمانی که از تلفن همراه بحث می شود باید ببینیم فلسفه ی حضور این وسیله در زندگی ما چیست اظهار کرد: بحث درباره ی تلفن همراه بسیار پیچیده و دووجهی است. تلفن همراه از سویی شیرین و بخشی از زندگی ما است اما از سوی دیگر خطرهایی برای ما ایجاد می کند که می تواند مانند یک بمب اتمی مخرب باشد. این وجهه ی پارادوکسیکال از ویژگی های پدیده های دنیای مدرن است و باید این ویژگی را در تحلیل های خود مدنظر داشته باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد با بیان این که تلفن همراه از غرب آمده و بخشی از تمدن غرب است و طبیعی است که ماهیت غربی را منتقل کند گفت: تلفن همراه بخشی از یک تمدن است که تحولات خاصی را همراه با خود می آورد، اما وقتی شما به عنوان یک ایرانی از آن استفاده می کنید می توانید فضای محتوایی آن را تغییر دهید و با فرهنگ و علقه ی وطنی خود آمیخته کنید. به عنوان مثال می توانید برای دوست خود شعر حافظ بفرستید چرا که این وسیله جغرافیای هستی خود را از دست داده و می تواند بازتولید معانی فرهنگی یک کشور را داشته باشد.
ناظری راه حل کاهش شکاف میان نسل ها، والدین و فرزندان را در خود اجتماع فرهنگی و نه در تکنولوژی دانست و گفت: والدین می پرسند رابطه ی من و فرزندم با آمدن تلفن همراه تغییر کرده این در حالی است که وقتی خانواده دچار آسیب شده و گفتگوی مثبت حاکم بر آن از بین رفته است، فقط به دلیل وجود تلفن همراه نیست بلکه باید آسیب را در خانواده و جامعه جست وجو کرد. پیش از این فاصله ی نسل ها با هم یک دهه بود اما در زمان کنونی، این تفاوت به یک یا ۲ سال رسیده و به همین دلیل رابطه ها تغییر یافته است.
وی در ادامه به ضرورت فرهنگ سازی و آموزش استفاده از تلفن همراه اشاره کرد و گفت: باید در این زمینه فرهنگ سازی شود و کارهای ریشه یی صورت گیرد. وقتی آموزش وجود ندارد نمی توان انتظار استفاده ی درست از اینترنت و موبایل داشت. ما دچار پدیده ی تاخر فرهنگی نیز هستیم به این معنا که آخرین دستاوردهای تکنولوژی را وارد می کنیم اما چقدر آموزش، شناسایی و فرهنگ سازی صورت می گیرد جای سوال است.
ناظری در پایان یادآور شد: در صورت آموزش صحیح، تلفن همراه در دست انسان هوشمند و خلاق می تواند نوآوری ایجاد کند و انتقال دهنده ی تحولات مثبت باشد. در حال حاضر تلفن همراه برای زن و شوهرها وسیله ی کنترل یکدیگر است درحالی که می تواند وسیله یی برای تعامل عاطفی باشد.
نظر شما