به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر، کتاب «غایب بزرگ مدرسه؛ کندوکاو اخلاقی» نوشتۀ متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ، به همت روح‌الله کریمی ترجمه و توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، منتشر شد. این کتاب در دو جلد و در ۷۲۰ صفحه به بهای ۴۰۰۰۰ تومان وارد بازار نشر شد.

در مقدمه این کتاب آمده است: این کتاب را می‏ شود ترجمه‏ ای از کتاب «پژوهش اخلاقی» نوشته متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ نامید. اگر در نظر بگیریم که کل مقدمه و تمام ایده ‏های اصلی، طرح بحث‏ها و تمرین‏ های آن ترجمه شده و طرح کلی آن حفظ شده است اما باید توجه نمود که دغدغه اصلی ما در این کتاب به جای وفاداری بی‏ چون و چرا به متن لاتین، بیشتر تهیه کتابی بوده است که برای مربی و دانش‏ آموز فارسی زبان ایرانی قابل فهم و استفاده باشد. بنابراین اگر تمرینی یا طرح‏ بحثی را می‏ توانسته ‏ایم به گونه ‏ای تغییر دهیم که خواننده فارسی زبان درک بهتری از آن داشته باشد، حتماً چنین کاری را انجام داده‏ ایم.

به علاوه سعی شده فضای تمرین‏ها و طرح بحث‏ها متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی باشد. این از مؤلفه‏ های مهم برنامه فلسفه برای کودکان است که بزرگان آن از جمله متیو لیپمن، بنیانگذار این برنامه، نیز ضرورت آن را همواره گوشزد کرده‏ اند. برای مثال فضاها، ضرب‏ المثل‏ها و اسامی شخصیت‏ها در تمرین‏ها، همگی با فرهنگ ایرانی و زبان فارسی هماهنگ شده ‏اند و در برخی موارد نیز به طرح‏ بحث‏ها یا تمرین‏ های «پژوهش اخلاقی» افزوده‏ ایم.

 این کتاب در درجه اول، راهنمایی برای کتاب «لیزا» و در درجه بعد، راهنمایی برای کتاب «لیلا» است. آدرس‏هایی که در این کتاب در قسمت ایده‏ های اصلی آمده است، مربوط به کتاب «لیزا»ست. اما از آنجایی که «لیلا» نیز ‏بومی ‏شدۀ همان کتاب «لیزا»ست و ماجراها و موقعیت‏ های اصلی تغییر نکرده است، به راحتی می‏ توان آن را به عنوان راهنمایی برای «لیلا» هم استفاده کرد. اما نکتۀ مهم‏تر اینکه، این کتاب راهنمایی است برای تمام مربیان، معلمان، پدران و مادرانی که قصد دارند به شیوه «حلقه کندوکاو» با کودکان و به خصوص نوجوانان خود، به قصد رشد اخلاقی، فکری وخلاقیتی آنها، مفاهیم فلسفی به ویژه مفاهیم فلسفه اخلاق را تمرین کنند.

البته فلسفه ه‏ای که در اینجا مد نظر است، نه فلسفه ه‏ای بر برج عاج نشسته و دور از متن زندگی، بلکه فلسفه ه‏ای است که در عین انتزاعی بودن به عنوان جزء جدائی ‏ناپذیر فلسفه، از منظری دیگر کاملاً انضمامی و آمیخته با زندگی است. فلسفه ه‏ای که عمیق‏تر می‏ نگرد و زندگی را دست کم نمی ‏گیرد و این شعار سقراط را سرلوحه خود قرار می‏دهد که «زندگی نا‏آزموده ارزش زیستن ندارد.»

این کتاب، آزمودن زندگی را در تعمق دقیق، منطقی، معقول و سازگارِ همۀ وقایع زندگی می‏ داند، از جزئی‏ ترین تا بزرگ‏ترین آنها. فلذا این کتاب و مباحث آن، نه تنها راهنمایی برای تمام مربیانی است که با استفاده از داستان‌ها و محتواهای گوناگون تربیت اخلاقی به روش فلسفه برای کودکان(فبک) را با کودکان و نوجوانان تمرین می‌کنند، بلکه قابل استفاده برای هر انسان اندیشمندی است که برای زیستن خویش ارزش قائل است و به گفتار قرآن که «فَبشِّر عِباد الّذینَ یَستمِعونَ القَولَ فَیتَّبِعونَ أَحسَنَۀ» لبیک می‏ گوید.

اندیشیدن به بسیاری از سؤالات مطرح شده در این کتاب، برای تمام انسان‏ها و در تمام سنین تلنگری تنبّه ‏انگیز برای بررسی دوبارۀ باورها و سبک زندگی پذیرفته‌شده‌شان خواهد بود. همچنین این کتاب، تلنگری است به آن دسته از متعاطیان فلسفه، که فلسفه را دور از زندگی می‏ جویند؛ شاید با خواندن این کتاب بهتر بتوان به این نظر اذعان نمود که فلسفه چقدر با ما نزدیک است. یک کتاب، یک فیلم، یک واقعۀ بسیار معمولی و به طور کلی زندگی تا چه حد درآمیخته با فلسفه و اخلاق است.

این كتاب راهنمایی است برای كسانی كه می‌خواهند از برنامه فلسفه برای كودكان تصور درستی حاصل كنند. در ایران عده‌ای برنامه فلسفه برای كودكان (فبك) را مساوی آموزش فلسفه‌ای ساده‌سازی شده به كودكان و نوجوانان تلقی می‌كنند؛ عده‌ای دیگر آن را به داستان‌خوانی یا بحث‌های روان‌شناسانه در باب موضوعات مطرح در داستان فرومی كاهند و دسته سوم فلسفه برای كودكان را مساوی روش فلسفی یعنی منطقی فكركردن، خالی از هر گونه محتوای فلسفی تلقی می كنند. البته نگارنده این سطور از تنوع روش ها و سبك هایی كه بعد از لیپمن به وجود آمده و همچنین انتقادات وارد بر سبك او مطلع است، اما یقیناً آنچه مدنظر لیپمن و همراهان وی مانند شارپ بوده است، هیچ یك از رویكردهای سه گانه فوق الذكر نیست.

هر چند هر یك از این سه رویكرد بهره ای، البته به درجات مختلف، از حقیقت دارند، اما فروكاستن برنامه اصیل فلسفه برای كودكان به هر یك از رویكردهای سه‌گانه فوق مسلماً ما را از درك حقیقت آن محروم خواهد كرد و چه خوب كه بر این نكته مهم، نه در ضمن كتابی نظری در باب چیستی برنامه فبك، بلكه در حین تمرین و كار با آن و به صورت عینی وقوف یابیم.

كتاب در زبان انگلیسی در یك جلد، اما به اصطلاح به شیوه كلاسوری منتشر شده است تا مربیان بتوانند صفحات مورد نظر را از كتاب جدا كنند و در كلاس با خود ببرند یا در صورت نیاز تمرین ها را به تعداد دانش آموزان كلاس بتوانند تكثیر كنند، اما پس از مشورت با اهالی فن در واحد نشر و ویرایش پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تصمیم بر آن شد كه كتاب را در دو قسمت و با جلد محكم گالینگور منتشر كنیم تا حمل و نقل آن به مدرسه برای معلمان و مربیان ساده تر باشد و از آن جا كه این كتاب همراه مربی خواهد بود، بعد از مدتی از هم پاشیده نشود.

کریمی کتاب دیگر با عنوان «تربیت اخلاقی در برنامۀ فلسفه برای کودکان» تألیف کرده است که در آنجا به طور مفصل در مورد تربیت اخلاقی در این برنامه، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با سایر برنامه‌های موازی در تربیت اخلاقی، ضرورت توجه به این رویکرد، مبانی نظری آن، برخی اشکالات وارد بر آن و پاسخ‌های آنها، نقش معلم در کلاس، مسائل مربیان در حلقه‌های کندوکاو اخلاقی و... به تفصیل سخن گفته‌ است. این کتاب اکنون در مرحلۀ صفحه‌آرایی است و در ضمن ۱۲ کتاب «درسنامه‌های تربیت مربی فلسفه برای کودکان» ان شا‌الله در نیمۀ نخست همین امسال توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر خواهد شد.

ضرورت توجه به اخلاق، اخلاقی زیستن و تربیت اخلاقی در جهان امروز بسیار بیش‌تر از جهان پیشامدرن است، اما در عین حال اخلاقی زیستن و تربیت اخلاقی در عصر جدید بسیار دشوارتر از گذشته شده است. نشانه‌های زیادی در دست است که تربیت اخلاقی با روش سنتی کارآیی لازم خود را از دست داده است. امید است که این کتاب‌ها زمینۀ معرفی هر چه بیشتر و بهتر حلقۀ کندوکاو اخلاقی به عنوان رویکردی جدید در تربیت اخلاقی باشد و موجب گسترش حلقه‌های کندوکاو اخلاقی در جامعۀ ما شود و جامعه هرچه بیش‌تر به چنین حلقه‌هایی شباهت پیدا کند.

متأسفانه اکنون شواهد کمی را در قسمت‌ها و نهادهای مختلف جامعه می‌توانیم بیابیم که با معیارهای کندوکاو اخلاقی شباهت داشته باشد. جهان جای بهتری خواهد بود اگر ساکنان آن عاقل‌تر، داناتر و فضیلت‌مندتر باشند. ما، معلمان و والدین، می‌توانیم گام‌های کوچکی را برای نیل به این هدف بزرگ برداریم، چرا که کارهای بزرگ با قدم‌های کوچک آغاز می‌شود.