فرهنگ امروز: در این برنامه پس از برگزاری آیین افتتاحیه، برخی از آثار کلاسیک سینمای مستند ایران برای نخستین بار روی پرده رفت. سپس در نخستین نشست از برنامه آرین طاهری، دبیر علمی مراسم به بررسی تحلیلی تاریخچه آموزش و انتقال مهارت مستندسازی در ایران پرداخت.

در نهایت در آخرین نشست روز سه شنبه، گروه پژوهشی سفیرفیلم جریان های شکلی و محتوایی غالب در مستندسازی ایران را مورد بحث و بررسی قرار داد. گزارش تفصیلی نخستین روز از مجموعه نشستهای «داکیومنتری به روایت ایرانی» در ادامه آمده است.

برگزاری آیین افتتاحیه همایش «داکیومنتری به روایت ایرانی»

بر اساس این گزارش، در افتتاحیه مراسم، محمدصادق باطنی، معاون آموزش و پژوهش موسسه سفیرفیلم، ضمن بیان توضیحاتی راجع به جزئیات برنامه گفت: هدف از برگزاری مجموعه نشستهای «داکیومنتری به روایت ایرانی» باز کردن فضایی برای مباحثه، گفتگو و پژوهش پیرامون میراث گرانقدر سینمای مستند ایران و شناسایی جریان های پیشین و نوظهور این قالب پیشتاز در سینمای ایران است.

پس از صحبتهای باطنی، نوبت به نمایش آثاری از دهه ۳۰ و ۴۰ سینمای مستند ایران رسید. این آثار که با همکاری فیلمخانه ملی ایران، صرفا برای پخش در این مراسم آماده شده بودند، پس از ۵۰ سال برای نخستین بار در این مجموعه نشستها به نمایش درآمدند. مستندهای پخش شده در این مراسم عبارت بودند از: «سپاهی دانش» ساخته «منوچهر طیاب»، «چهره ۷۵» ساخته «هژیر داریوش»، «خرمن و بذر» اثر «ابراهیم گلستان»، «اون شب که بارون اومد» ساخته «کامران شیردل»، «افق ۱۳۴۳» اثر «احمد قارونی قاجار»، «گزارش اقدامات سازمان اصل چهار در ایران» ساخته گروه سیراکیوز و «در راه صنعت» ساخته «محمدقلی سیار».

بر اساس این گزارش، یک حاشیه جالب در این بخش از مراسم، اینجا بود که پخش برخی از این آثار در کنار ویژگی های مثبت ساختاری، به علت خام دستی های صورت گرفته در تولید و حجم بالای پروپاگاندا نسبت به رژیم شاهنشاهی و اقداماتی که توسط امریکا در دوران پیش از انقلاب در ایران اتفاق افتاده بود، موجبات خنده حضار را فراهم آورد.

بررسی تاریخچه انتقال مهارت مستندسازی به ایران

در دومین بخش از مراسم، آرین طاهری، دبیر علمی همایش، به بررسی تحلیلی آموزش و انتقال مهارت مستندسازی در ایران پرداخت. وی در صحبتهای خود ضمن مرور سیر تطور آموزش مستندسازی در ایران، ابتدا اشاره ای به آموزش های صورت گرفته توسط گروه سیراکیوز در دهه ۱۳۲۰ پرداخت و گفت: این گروه امریکایی که از دانشگاهی به همین عنوان در امریکا به ایران آمده بودند، در این دهه اقدام به برگزاری دوره ای یکساله نمودند که نخستین نسل مستندسازی در ایران – که بعدها به سمتهای اجرایی عرصه فرهنگ در دوران پیش از انقلاب نیز ورود کردند - خروجی های این دوره های کاربردی بوده اند. وی سپس به ادامه مسیر آموزش مستندسازی در ایران اشاره کرد و از ادامه مسیر آموزش مستندسازی در دهه های پس از انقلاب سخن گفت.

پس از صحبتهای آرین طاهری، سه فیلم دیگر از تاریخ مستند ایران برای حضار اکران شد. ابتدا فیلم مطرح «اون شب که بارون اومد» ساخته کامران شیردل در سال ۱۳۴۳ پخش شد و سپس به ترتیب مستندهای «بلوط» ساخته «حسین طاهری دوست» در سال ۱۳۵۰ و «هفت قصه از بلوچستان» ساخته «شهید مرتضی آوینی» در سال ۱۳۶۰ به سمع و نظر حضار رسید.

جریان شناسی مستندهای خودنگار، نمایشی شده و مضحکه پرداز در تاریخ مستند ایران

در آخرین نشست روز نخست همایش، گروه پژوهشی سفیرفیلم بخشی از یافته های پژوهشی که ۹ ماه در معاونت آموزش و پژوهش سفیرفیلم پی گرفته بودند را ارایه کردند، در همین راستا آقایان اصغر احمدپور، محسن زارعی و آرش طاهری هر یک به بیان ویژگیهای یکی از گونه های پرتکرار در سینمای مستند ایران پرداختند.

در بخش نخست اصغر احمدپور، دانشجوی کارشناسی ارشد مستند، پس از بیان ارتباط بین فلسفه و فیلمسازی، به بیان نکاتی پیرامون جریانشناسی گونه «چهره نگاری شخصی» در مستندهای ایرانی پرداخت. وی با بیان مثالهایی از این شیوه مستند گفت: «یکی از مبانی فلسفی که بیهقی نیز به آن اشاره کرده است، این است که برای به تصویر کشیدن جهان کافی است زندگی یک نفر را به تصویر بکشی. این گونه مستند که بر مبنای همین نگاه شکل گرفته است به دنبال به تصویر کشیدن شرایط جامعه از زاویه نگاه زندگی فیلمساز و یا شخصیتهای موجود در یک فیلم هست». احمدپور پس از بیان اینکه هر مستندی که راجع به یک شخص ساخته شود، مستند خودنگار و یا چهره نگاری شخصی نیست ادامه داد: «فیلمساز هیچگاه در این گونه، مسئله شخصی خود را به طور مستقیم بیان نمی کند و صرفا مشکلات جامعه پیرامونش را از زاویه دید خود و یا شخصی که در مقابل دوربینش گرفته به تصویر می کشد.»

در بخش دوم این جلسه، محسن زارعی دانشجوی کارشناسی ارشد مستند، بحث «نمایشی سازی در سینمای مستند ایران» را مورد بحث و بررسی قرار داد. وی پس از پخش بخشهایی از مستند «همسران حاج عباس» ساخته «محسن عبدالوهاب»، به تشریح ارتباط بین سینمای مستند و سینمای داستانی پرداخته و پس از آنکه عنوان مناسب برای این شیوه از مستند را «سینمای مشاهده کنترل شده» نامید، به کاربردهای نمایشی کردن در سینمای مستند ایران اشاره کرد؛ تعدادی از این کاربردها عبارت بود از: نمایشی کردن برای بازسازی رویداد غیرقابل دسترس، نمایشی کردن برای ایجاد خط سیر روایی، نمایشی کردن برای آثار دارای پیرنگ دراماتیک، نمایشی کردن به روش بدیهه سازی (به معنای قرار دادن بازیگران در موقعیت محض و باز کردن فضای بدیهه گویی در موقعیت) و نمایشی کردن برای پوشاندن عدم وجود داستان دراماتیک در موضوع فیلم.

بیان چگونگی القای مستند بودن در مستندهای نمایشی شده بخش دیگری از صحبتهای محسن زارعی بود؛ وی با نام بردن از فیلمهای مشتی اسماعیل و تینار، ترفندهایی که یک مستندساز برای واقعی جلوه دادن موقعیت های سینمایی خود می تواند به کار ببرد را برشمرد، به گفته وی: «مستندساز با قرار دادن موقعیتهایی مانند نگاه کردن سوژه ها به دوربین و یا حضور عوامل پشت صحنه در قاب، نشان می دهد که مانند یک فیلم داستانی بر تمام عناصر موقعیت مسلط نیست و بدین سان مستند بودن اثر خود و فاصله گرفتن از فضای سینمای داستانی را به مخاطب القا می کند.»

در بخش سوم این نشست نیز آرش طاهری، فیلمهای مضحکه پرداز را در سینمای ایران مورد بررسی قرار داد. وی گفت: «شوخی به عنوان باز کننده گارد مخاطب و عاملی برای آماده سازی ذهن مخاطب برای دریافت پیام های ارتباطی، همواره مورد توجه مستدسازان ایرانی بوده است». طاهری در ادامه سه گونه مستند که مضحکه پردازی در آنها بیشتر رواج داشته است را مستندهای شخصیت محور، موقعیت محور و رویداد محور نامید و سپس تاثیر گذاری عواملی همچون راوی، موسیقی، تضاد و پرداخت استعاری را در مضحکه پردازی در سینمای مستند ایران مورد بررسی قرار داد.

حضور فعال اساتید در کنار هنرپژوهان در روز نخست مراسم

همچنین از نکات قابل توجه روز نخست همایش، حضور برخی از اساتید همچون همایون امامی، منوچهر مشیری و مهرداد فراهانی در کنار دیگر هنرپژوهشان حاضر در همایش بود. حضوری که منجر به شکل گیری مباحثی مفید و انتقادی در طول برنامه می شد.

شایان ذکر است مجموعه نشستهای داکیومنتری به روایت ایرانی به همت معاونت آموزش و پژوهش سفیرفیلم و با همکاری دانشکده سینما و تئاتر و بسیج دانشجویی دانشگاه هنر برگزار می شود و به مدت سه روز تا پنجشنبه ۳۱ اردیبهشت ماه، در سالن فارابی دانشگاه تهران ادامه دارد.