به گزارش فرهنگ امروز به نقل از تسنیم؛ جایزه ادبی پروین اعتصامی با هدف بزرگداشت مقام و شخصیت شاعر نامدار ایران پروین اعتصامی، رشد و اعتلای خلاقیت و آفرینش‌های ادبی بانوان، ترویج و تقویت زبان فارسی در خارج از کشور، ایجاد پیوند میان ادبیات ملل به ویژه در حوزه جهان اسلام، معرفی چهره‌های شاخص زنان ادیب و پژوهنده و تقدیر از زنان درعرصه زبان و ادب فارسی بنیان نهاده شده است. این جایزه ویژه بانوان اهل قلم در عرصه آثار ادبی است که با اهتمام مؤسسه خانه کتاب و مشارکت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود؛ اجرای این جایزه دوسالانه ادبی از دوره ششم به عهده بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان است.
در آستانه اختتامیه ششمین دوره این جایزه ادبی، اعضای هیئت علمی متشکل از راضیه تجار، حسن دولت‌آبادی، منیره احمد سلطانی، سوسن طاقدیس، سید محمدرضا واحدی و محمدعلی مهدوی‌راد درصدد هستند، تا پس از برگزاری این دوره برای تغییراتی در جایزه با شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد مذاکره شوند. چرا که در سال‌های اخیر انتقاداتی نسبت به این جایزه از سوی جامعه نویسندگان کشور مطرح می‌شد، انتقاداتی که بیشتر بر برگزاری یک جایزه به صورت اختصاصی برای بانوان نویسنده اذعان داشتند در حالیکه آثار زنان نویسنده در جایزه‌‌های جلال آل احمد و کتاب سال نیز در رقابت با آثار مردان بررسی می‌شود. درباره ضرورت برگزاری جایزه ادبی پروین اعتصامی و کم و کیف آثار زنان در ادبیات فارسی با راضیه تجاز از اعضای هیئت علمی جایزه و عضو انجمن قلم گفت‌وگو کرده‌ایم، گفت‌وگویی که با محور جایزه پروین شروع شد، اما در ادامه به معضلات و مشکلات نویسندگان زن پرداخت. این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
خانم تجار برای شروع بحث برویم سراغ انتقاداتی که نسبت به وجود جایزه‌ای برای زنان مطرح می‌شود، شما به عنوان یک نویسنده زن و عضو هیئت علمی جایزه پروین برگزاری این جایزه را چه اندازه ضروری و به نفع ادبیات زنان می‌دانید؟
من معتقدم برگزاری این جایزه و جشنواره ضرورتی ندارد، چرا که امروزه این اعتقاد وجود ندارد که نویسندگان زن ضعیف‌نویس هستند، یا اینکه نمی‌توانند آثاری را عرضه کنند که همتای آثار نویسندگان مرد باشد، لذا باید برای حمایت از آن‌ها جایزه‌ای جداگانه برگزار کرد، در حالیمه در جشنواره‌های دیگر این برابری و این فرصت برای نویسندگان زن وجود دارد که آثارشان در کنار آثار نویسندگان مرد بررسی شود و اگر اثرشان هم خوب باشد به مراحل بالا رسیده و حتی در صدر قرار گیرد. اگر داوری درست انجام شود که اکثراً می‌شود و حق کشی صورت نمی‌گیرد، بهتر است که آثار زنان نویسنده نیز در کنار آثار نویسندگان مرد داوری شود.
برای حمایت از نویسنده چه زن و چه مرد باید به زیرساخت‌ها اندیشید
اما به نظر می‌رسد، راه‌اندازی این جایزه برای حمایت از نویسندگان زن و رشد آثار زنانه در ادبیات بوده است.
ببینید، حمایت نباید اینگونه باشد، حمایت از یک نفر، دو نفر نباید باشد، اگر بخواهیم حمایت واقعی از نویسنده انجام شود، باید روی حق التالیف باشد، چاپ به موقع آثار حمایت شوند، اکنون بسیاری از نویسندگان زن هستند که آثار خوبی هم دارند، ولی وقتی می‌خواهند آن را منتشر کنند، ناشران برای انتشار کتاب از آن‌ها پول طلب می‌کنند، این موضوعی است که باید تصحیح شود. برای حمایت از نویسنده چه زن و چه مرد باید به زیرساخت‌ها اندیشید. اکنون مسائل و مشکلاتی که گریبانگیر نویسندگان است، باید حل شود.
از طرفی دیگر زنان نویسنده در یک فرصت برابر با دیگر نویسندگان رشد می‌کنند. اینکه آثار نویسندگان زن را جداگانه بررسی کنیم به نظر من توهین است، باید به حل مشکلات آن‌ها هم‌چون پرداخت به موقع حق‌التألیف‌ها، انتشار آثار و ... بپردازیم تا آن‌ها نیز در یک رقابت گسترده وارد میدان شوند.در این شرایط شاهد موفقیت آن‌ها در رقابت خواهیم بود، چرا که نویسندگان زن از نظر پردازش نوشتاری ضعیف‌تر از نویسندگان مرد نیستند.
اگر جایزه پروین اعتصامی حذف شود، اتفاق خاصی نمی‌افتد
در ابتدای راه‌اندازی جایزه پروین، هدف این جایزه رشد ادبیات زنان و حضور نویسندگان زن در عرصه ادبیات مطرح شد، به نظر شما چه اندازه از رشد ادبیات زنانه و حضور نویسندگان زن در عرصه ادبیات فارسی مدیون پنج دوره گذشته جایزه پروین اعتصامی است؟
حرکت زنان به سمت ادبیات کلا بعد از انقلاب آغاز شد، چرا که زنان آگاه تر شدند، در جامعه بیشتر حضور یافتند، تحصیلاتشان بیشتر شد، شاخه‌های هنری و ادبی مورد توجه بیشتری قرار گرفت و رشد بیشتری کردند، از طرفی خانواده‌ها نیز زمینه رشد و تحصیل را برای دخترانشان فراهم کردند. درنتیجه اگر خانمی علاقه‌مند است و احساس می‌کند، استعدادی در این زمینه دارد، شروع به نوشتن می‌کند.در جامعه نیز این استعداد مورد توجه قرار می‌گیرد، این رویکرد موجب شده که تمایل زنان به مقوله نویسندگی افزایش قابل توجهی پیدا کند و آن‌ها نیز حرفی برای گفتن داشته باشند، شخصیت و هویت خود را شناخته و در نتیجه شرایط به گونه‌ای شده که اقبال به این سمت و سو بیش از گذشته شده است. جایزه پروین اعتصامی هم یکی از عواملی است که حضور زنان نویسنده در ادبیات را بیشتر کرده وگرنه عامل اصلی نیست. اگر این جایزه حذف هم شود اتفاق خاصی نمی‌افتد، چون این حرکت رو به رشد است و این علاقه در نویسندگان زن زیاد است.
در ادبیات امروز تنها تعدادی مروارید ته‌نشین می‌شود
اشاره کردید که در سال‌های پس از انقلاب حضور زنان در ادبیات بسیار شده است، آیا کیفیت آثار زنان نویسنده نیز هم‌چون کمیت حضور آن‌ها رشد داشته است؟
نه به آن شدتی که ما انتظار داریم، اما این یک مسیری است که باید طی شود و باید همانطور که الان از نظر کمی تعداد نویسندگان زن بسیار شده است، کیفیت نیز افزایش داشته باشد، یقیناً در سال‌های آتی این اتفاق می‌افتد، اما اکنون آثار عامه‌پسند و سطحی گاهی بر آثار خوب غالب است، گاهی طیفی از نویسندگان نیز دیده می‌شوند که آثاری سطحی ارائه می‌دهند و برای چاپ آن نیز به ناشر پول می‌دهند، بنابراین باید گفت، از این موجی که از حضور زنان نویسنده در ادبیات امروز راه‌افتاده است، تنها تعدادی مروارید ته‌نشین می‌شود، اما در دراز مدت تقریباً می‌توان گفت، اتفاقی که ما انتظارش را داریم خواهد افتاد.
با توجه به اینکه جوایز ادبی همواره به عنوان یک عامل انگیزشی برای هنرمندان و نویسندگان مطرح بودند و از طرفی جایزه پروین هم از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است، به نظر شما می‌توان با در نظر گرفتن معضلات و مشکلات امروز نویسندگان جایزه را به گونه‌ای ارتقا داد که این مشکلات از میان برود؟
من به ارتقای جایزه معتقد نیستم، با توجه به جوایز دیگر می‌تواند این جایزه برگزار نشود، این نظر من است و به هر حال در شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود، بانیان این جشنواره و مسئولان برگزاری آن یعنی بنیاد شعر و ادبیات داستانی باید در جلساتی با شورای عالی درباره آن به نتیجه برسند.اما با توجه به وضع اقتصادی امروز جامعه دغدغه ارتقای جایزه چندان منطقی نیست. باید اقدامات دیگری برای برطرف کردن معضلات و مشکلات زنان در عرصه ادبیات داشته باشیم.
برخی آثار زنان اقیانوسی است با عمق یک بند انگشت
و آن اقدامات چیست؟
استعدادیابی، جهت‌دهی و آموزش و افزایش مطالعه در میان نویسندگان زن از مهمترین اقدامات است، در مجموع به نظر من اندیشه، فکر، تعقل و تأمل باید با آموزش تجمیع شود تا شاهد آثار خوب باشیم،آثاری که تنها به سطح نپردازند، بلکه لایه‌های پنهان نیز داشته باشند.اکنون آثار نویسندگان زن دارای ریزنگاری‌ها، لحظه‌پردازی‌ها و جزئیات بیشتری است، زنان از مسائلی حرف می‌زنند که یا خانگی است و یا روحی و عاطفی، زنان راحت‌تر و قشنگ‌تر می‌نویسند، اشکال کار در این است که گاهی اقیانوسی ارائه می دهند با عمق کم و این درست نیست و حاصل آن این می‌شود که از خوانش یک رمان ۲۰۰ صفحه‌ای با جذابیت در نهایت چیزی دستگیر مخاطب نمی‌شود.
ماجرای نویسنده‌ای که برای فروش کتابش طلاهایش را فروخت
هم‌چنین از نظر زبان، نثر، شخصیت‌پردازی، زاویه نگاه تازه و چند آیتم دیگر آثار زنان باید ارتقا یابد تا خواننده فهیم‌تر رغبت به خواندن کند و هم اینکه این نوع آثار در رقابت‌ها بتوانند از عهده دفاع از خود بر آیند و در طول زمان مانا باشند.
پیشتر در صحبت‌هایتان به ناشرانی که از نویسندگان زن برای چاپ آثارشان پول طلب می‌کنند، اشاره کردید، این موضوع در میان نویسندگان جوان شایع است، یا اینکه در میان نویسندگان شناخته شده نیز دیده می‌شود؟
نه معمولا در میان نویسندگان جوان، به ویژه نویسندگان زن که ممکن است احساساتی باشند. من به یکی از این نویسندگان زن برخوردم، که طلاهایم را فروختم و کتاب چاپ کردم و حالا کتابم در اتاق خانه‌مان مانده و نمی‌دانم با آن چه کنم؟
این موضوع که ناشران یاد از نوینسدگان جوان برای چاپ آثارشان به جای پرداخت حق‌التألیف، حق چاپ می‌گیرند، ۵، ۶ سالی است که رواج یافته و در اسل‌های اخیر بیشتر شده است. معمولا نویسندگان جوان در حوزه داستان و شعر برای چاپ آثارشان شور و اشتیاق دارند، در نتیجه ناشر هم که شور و اشتیاق آنان را می‌بیند، اقدام به دریافت حق چاپ می‌کند، این حق چاپ‌ها از ۷۰۰ هزار تومان در سال‌های پیش شروع شده و به ۳ میلیون تومان در سال‌های اخیر رسیده است.
بعد دیگر این فاجعه نیز در ناشران است، من خود از ناشران شنیده‌ام که می‌گویند ،اصلاً نیاز نیست، تعداد نسخه‌های چاپ کتاب سه هزار نسخه باشد، می‌توان یک نسخه، دو نسخه و نهایت ۵۰۰ نسخه را هم چاپ کرد، این اتفاقی است که بارها افتاده است در حالی که ما باید در سال‌های اخیر شمارگان کتاب را با هدف افزایش مخاطب به چند برابر می‌رساندیم. ولی به دلیل علاقه شخصی نویسندگان و شاعران این معضل ایجاد شده است.
برا ی حل این معضل چه پیشنهادی می‌دهید؟
ما در انجمن قلم طرحی داریم، برای جوانان و نویسندگان شهرستانی که می‌خواهند اولین اثرشان را ارائه دهند، در این طرح که با عنوان «فرصت برابر» نامگذاری شده، دوسال است که انجمن قلم آثار خوب نویسندگان شهرستانی را منتشر می‌کند و در قبال آن حق التالیف پرداخت می‌کند. البته پیش از این نیز ما ۱۰۰ کتاب از نوقلمان را چاپ کرده بودیم، ولی در این دوره مقداری فعالیت نویسندگان و شاعران جوان شهرستانی اندک شده است.
نظر شما