حکیم ابوالقاسم فردوسی را می توان یکی از بزرگترین مفاخر شعر و ادب پارسی دانست. حکیم در سال 319 هجری خورشیدی و خراسان دیده به جهان گشود که پس از زندگی با ارزش خود و سرایش بیش از 61000 بیت ارزشمند ، در سال 401 هجری خورشیدی در سن 82 سالگی دیده از جهان فروبست.

به راستی دوران حیات فردوسی چگونه بوده است و او چه انگیزشی داشته که تمامی ثروت و دارایی خود را در راه خلق این اثر هزینه کرد به طوری که در پایان عمر خود در فقر بوده است. فردوسی پس از رنج و سختی های فراوان، بعد از 30 سال توانست اثر بی بدیل شاهنامه را خلق کند. به منظور کسب اطلاعات بیشتر ما در اینجا خلاصه ای از زندگی نامه این شاعر بزرگ پارسی را گرد آوری کردیم پس کافیست تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

دوران کودکی و خانواده

ابوالقاسم فردوسی در سال 319 هجری خورشیدی در روستای پاژ شهر طوس خراسان چشم به جهان گشود. این روستا که امروزه به نام فاز معروف است و در 28 کیلومتری آرامگاه فردوسی قرار دارد. پدر وی ابومنصور، دهقان و از ساکنین ثروتمند طوس بود.

نام مادر فردوسی گردویه زهرا بوده و از شاهزادگان مازندرانی بوده است. همچنین فردوسی سه خواهر تنی نیز داشته که به دلیل ثروت پدر همانند دیگر بچه ها در آن دوران اجباری بر انجام امور کشاورزی نبود و وی توانست از دوران کودکی نزد پدر و به دنبال آن در مدرسه شهر طوس به کسب علم بپردازد.

دوران کودکی وی برخلاف کودکان آن دوران با توجه به تمول پدرش در آسایش و راحتی بوده و فردوسی از همان دوران کودکی به سمت کسب علم و دانش سوق پیدا کرده است. فردوسی جهت نگارش شاهنامه به ادبیات عرب، فلسفه و ادبیات روزگار خود مسلط بوده و برخی اعتقادات شیعی خود را در میان ابیات شاهنامه بیان کرده است.

در خصوص همسر فردوسی و زمان ازدواج وی، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما برخی از محققان معتقدند که وی در سال 348 هجری خورشیدی ازدواج کرده است. زنی که فردوسی در داستان بیژن و منیژه از او صحبت کرده، همان همسر فردوسی بوده است که بر اساس این داستان، این زن از خانواده ای دهقان و ثروتمند می باشد. همچنین فردوسی دارای یک دختر و یک پسر نیز بوده است که تنها پسر وی در سن 37 سالگی یعنی زمانی که فردوسی 67 سال سن داشته از دنیا می رود.

فردوسی در زمان ازدواج دختر خود در فقر به سر می برد و برای تأمین شرایط ازدواج دخترش، شاهنامه خود را پیشکش سلطان محمود غزنوی کرد تا بتواند وضعیت زندگی را سرو و سامان بخشد.

آغاز نگارش شاهنامه

شاهنامه را می توان بزرگترین اثر ادبیات پارسی دانست. اثری که ایرانیان در نقاط مختلف دنیا به آن می بالند و آن را دستمایه سربلندی خود قرار می دهند. به این خاطر است که همچنان خرید شاهنامه فردوسی تقاضای زیادی داشته و این اثر جزو پرفروش ترین کتاب های دنیا به شمار می رود.

فردوسی در سال 360 هجری خورشیدی، در حدود سن 40 سالگی نگارش شاهنامه را آغاز کرده است. در زمان شروع نگارش شاهنامه، فردوسی فردی متمول بوده و بسیاری از بزرگان خراسان در نگارش این اثر جاودانه به وی کمک کرده اند اما به مرور زمان وی ثروت خود را از دست داد و در انتهای نگارش شاهنامه دچار فقر شد.

نگارش این اثر جاودانه حدود 30 سال زمان برده و نزدیک به 61000 بیت در سه دوره اساطیری، پهلوانی و تاریخی از وی بر جای مانده است. فردوسی در سال 374 هجری شمسی، حدود 3 سال قبل از سلطنت سلطان محمود نگارش اولیه شاهنامه را به پایان رساند، اما به منظور کامل کردن آن نسخه دیگری از شاهنامه را نیز ویرایش کرد، به طوری که ویرایش دوم شاهنامه 16 سال زمان برد.

مذهب

می توان دین فردوسی را از ابیاتی در شاهنامه که مفهوم خداوند را بر اساس شاهنامه ، آیات قرآنی و روایات اسلامی بیان کرده است، اسلام در نظر گرفت. همچنین با توجه به ابیاتی از وی در خصوص امام علی و تمثیل های او به دریا و هفتاد و یک کشتی می توان مذهب فردوسی را شیعه دانست. همچنین یکی از علل بی اعتنایی سلطان محمود به فردوسی شیعه بودن حکیم بوده است؛ زیرا سلطان محمود با شیعیان رابطه خوبی نداشت.

تحصیلات فردوسی

در خصوص تحصیلات فردوسی اطلاع دقیقی در دست نیست اما با توجه به نحوه نگارش شاهنامه تصور می شود که وی به ادبیات عرب، فلسفه، زبان و ادبیات روزگار خویش تسلط کامل داشته است. فردوسی از بلاغت یونانی نیز آگاه بوده و نحوه صحنه آرایی او در داستان های شاهنامه این ادعا را ثابت می کند.

حکایت فردوسی و سلطان محمود غزنوی

حکایت فردوسی و سلطان محمود از جایی شکل گرفت که وی به درخواست سلطان محمود به نگارش شاهنامه اقدام کرد و سلطان محمود متعهد شد که بابت هر بیت شاهنامه یک دینار به فردوسی پاداش بدهد و در کل قرار بود 60000 دینار به وی پاداش داده شود.

در پایان نگارش شاهنامه سلطان محمود به دلیل تسلطی که یاوه گویان بر وی داشتند و اطرافیان خود، حکیم را ناامید کرد و به جای طلا، حدود شصت هزار درهم نقره برای فردوسی فرستاد.

فردوسی نظیر دیگر شعرای آن دوران، مدیحه سرای شاه نبود که تنها به ستایش شاه بپردازد، وی شاعری آزاده بود و حتی در برخی از اشعار خود در قرن چهارم به انتقاد از سلطان محمود پرداخته است.

شاید بتوان یکی دیگر از دلایل بدعهدی سلطان محمود را آزادگی حکیم ابوالقاسم فردوسی دانست. زمانی که پاداش را در گرمابه به فردوسی دادند، وی تمامی این پاداش را میان حضار گرمابه تقسیم کرد.

بعدها سلطان محمود از کار خود پشیمان شد و به منظور عمل به تعهد خود 60000 دینار را برای فردوسی به طوس فرستاد اما زمانی که کاروان پاداش سلطان محمود از دروازه طوس وارد شد در همان حال پیکر فردوسی از دروازه طوس خارج شد. دختر فردوسی نیز عزت پدر را کامل کرده و از هدایای ارسالی سلطان محمود چشم پوشی کرد.

آرامگاه فردوسی

فردوسی در تاریخ 401 هجری خورشیدی در سن 82 سالگی دیده از جهان فروبست. افراد وابسته به حکومت سلطان محمود از دفن وی در قبرستان طوس ممانعت کردند؛ زیرا در آن زمان دفن مسلمانان شیعه در قبرستان طوس ممنوع بود. لذا فردوسی را در حیاط خانه خودش دفن کردند و بعدها یکی از حاکمان غزنوی بنایی در محل دفن وی برپا ساخت.

در زمان حکومت پهلوی به دستور رضاخان تحت نظر هوشنگ سیحون، یکی از بهترین معماران ایرانی، طراحی آرامگاه فردوسی انجام گرفته و بازسازی آن تکمیل گردید. آرامگاه فردوسی در 20 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار گرفته است.

در انتها

حکیم ابوالقاسم فردوسی در 82 سال زندگی پربار خود حدود 61000 بیت را در اثری ارزشمند به نام شاهنامه در سه دوره اساطیری، پهلوانی و تاریخی خلق کرد. وی در شهر طوس خراسان در خانواده ای نسبتاً ثروتمند به دنیا آمد و از همان کودکی به فراگیری علم و دانش پرداخت.

حکیم جهت نگارش شاهنامه تمامی اموال خود را هزینه کرد، به طوریکه در دوران پیری دچار فقر و تنگدستی گردید. ادبیات عرب، فلسفه، زبان و ادبیات روزگار خود از مهمترین تحصیلات فردوسی به شمار می روند. فردوسی پس از 82 سال زندگی در سال 1401 هجری خورشیدی دیده از جهان فرو بست.