به گزاش «فرهنگ امروز» به نقل از بانی فیلم؛ کوروش جاهد منتقد سینما در نشستی که در فرهنگسرای ارسباران با حضور عبدا... اسفندیاری منتقد، محمدصادق کوشکی پژوهشگر و مهرزاد دانش از منتقدان سینما برگزار شد، در تعریف خود از ارتباط بین سینما و دین گفت: سینما از مغرب زمین آمده با این حال سینما تابع جهان‌بینی است و دین هم ارتباط مستقیم با جهان‌بینی و نگرش به جهان دارد.
وی ادامه داد: سینمای دینی در کشور ما تحت‌تاثیر چند فیلم و به طور مشخص محمد رسول ا... به کارگردانی مصطفی عقاد است. تمام فیلمسازان ایران ناخودآگاه در شخصیت‌پردازی، صحنه‌پردازی و داستان‌ فیلم‌های تاریخی به این فیلم توجه دارند.
این کارشناس و منتقد سینما با اشاره به اینکه امروز ما در دنیای عدم قطعیت‌ها زندگی می کنیم ولی دین از گزاره‌های قطعی سخن می‌گوید، اظهار کرد: باید دید هنر و سینما که محصول این دنیاست و جنبه هنری و پرسشگری نیز دارد چگونه می تواند با دین که امری مطلق است برخورد داشته باشد.
در ادامه محمد صادق کوشکی محقق و پژوهشگر با بیان اینکه مبدا واژه سینمای دینی مشخص نیست، عنوان کرد: معلوم نیست که این واژه ابتدا چگونه ابداع شد. با این حال سینما پدیده ای اجتماعی است و ابتدا در غرب برای شکل گیری نیازهای این تمدن بوجود آمد پس وقتی سینما محصول دین نیست چگونه می‌تواند دینی باشد؟
وی سینما را محصول جامعه مدرن دانست و بیان کرد: با این حال برخی از این ابزار مدرن استفاده کرده‌اند و به نمایش اموری چون مرگ و روح و دنیای آن جهانی و یا مفاهیم دینی پرداخته اند. همچنین عده ای هم به موضوعات تاریخی و تاریخ ادیان نگاهی داشته اند اما اینکه نام همه این موضوعات را که سینما آنها را به تصویر کشیده سینمای دینی بگذاریم به نوعی مسامحه است. به طور مثال رادیو هم به برنامه های دینی می‌پردازد و یا تلویزیون هم فیلم و سریال های تلویزیونی نشان می دهد و یا کتاب و روزنامه و دیگر مدیوم های این چنینی، اما آیا می‌توان بر آنها نام رادیوی دینی، تلویزیون دینی و یا روزنامه دینی نهاد؟
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه شهید آوینی هم با لفظ سینمای دینی موافق نبود، افزود: آوینی می‌گفت سینما پدیده‌ای مدرن است و به واژه سینمای دینی با این صراحت قائل نبود. شاید بتوان از عبارتی با عنوان سینما در خدمت دین و یا منحصرا در خدمت مفاهیم اسلامی یا مسیحی استفاده کرد. یعنی سینما می‌تواند رسانه ای باشد که تعالیم و مفاهیم یک دین را به طور مستقل ترویج کند و در خدمت آن دین باشد.
عبدا... اسفندیاری از مسئولان حوزه فرهنگی دیگر منتقدی بود که در این نشست به تعریف خود از سینمای دینی پرداخت و گفت: در دوره ای پس از انقلاب سینمای شهودی، اشراقی، عرفانی و ... هم مطرح شد و بعد در میان اینها سینمای معناگرا بیشتر غالب شد. من به همراه گروهی در زمینه نقد و بررسی فیلم های معناگرا جلساتی هم برگزار کردیم و سعی کردیم تعاریفی درباره این سینما ارائه دهیم و مسامحتا نام معناگرا برگزیده شد.
وی در ادامه در تشریح سینمای معناگرا به جزییات واژه معنا اشاره و بیان کرد: معنا تنها به یک چیز توجه دارد و آن هم ذات خداوند است. سینمای معناگرا هم باید موضوعی هستی شناسانه و نگاهی رازجویانه داشته باشد و معطوف به عالم قدس باشد. به طور مثال جبر و اختیار و یا اراده انسان موضوعاتی هستی شناسانه دارند و یا یکی از بزرگترین رازهای بشری مساله روح است که سینما قرار نیست این رازها را کشف کند بلکه تنها به آنها توجه می کند.
در ادامه این نشست که هیچ یک از منتقدان لفظ سینمای دینی را صحیح ندانستند، کوشکی درباره عبارت سینما در خدمت دین و شرایط آن توضیح داد: سه شرط وجود دارد که سینما در خدمت دین محقق شود اگر در این تعریف دین را اسلام در نظر بگیریم ابتدا سینما باید در خدمت قوانین فقهی و شرعی دین اسلام باشد دوم اینکه خود فیلمساز و عوامل فیلم باید باورمند به این باورهای دینی و اخلاق دینی باشند و شرط سوم این است که اثر ساخته شده باید مبلغ و مروج ارزش های دینی باشد تا بتوان گفت در خدمت دین قرار دارد. رعایت این سه شرط به راحتی امکانپذیر نیست و زمانیکه من با مجتبی راعی در این باره حرف می زدم به من گفت اینقدر این سه شرط سخت است که نمی توان فیلمی با این شرایط ساخت.
وی اضافه کرد: اما فیلم‌هایی هستند که در آنها بعضی از گزاره های دینی مطرح می شوند مثل بیان یک امر اخلاقی و یا نکته ای بهداشتی یا پدیده هایی چون فداکاری و ایثار که درباره این فیلم ها می توان گفت اینها فیلم هایی هستند با گزاره های دینی. با این تفکیک بین سینما در خدمت دین و سینما با گزاره های دینی می توان گفت تاکنون فیلمی که در خدمت دین باشد ساخته نشده و شاید تنها بتوان مجموعه مستندهای روایت فتح را در این حوزه نام برد. باقی فیلم هایی که در این حوزه ساخته شده و فیلم های بسیار خوبی هم بوده اند مثل طلا و مس در ترکیب سینما با گزاره های دینی جای می گیرند. این فیلم ها در خدمت دین نیستند چون در مواردی آن شروط رعایت نشده اند. به طور مثال اگر سلحشور سریال یوسف پیامبر خود را یک اثر دینی بداند خود دین می گوید باید شریعت را رعایت کرد و در سریال زمانیکه حجاب بازیگر زن مطابق با آنچه که در فقه است، رعایت نمی شود یعنی آن دستورالعمل را لحاظ نکرده است. با این حال می توان گفت اثر سلحشور موجب ترویج آیات قرآن شده است.
دانش نیز در ادامه با بیان اینکه گزاره های کوشکی را قبول دارد اما در مصادیق نمی تواند آنها را بپذیرد، افزود: وجه تمایز پدیده های دینی و غیر دینی وجود خداوند است. اصلی ترین گرانیگاه دین اعتقاد به خداوند است و اینکه گفته شود نظافت و یا امور اخلاقی گزاره هایی دینی هستند معنا ندارد. پیام های بهداشتی، اخلاقی و حتی انسانی دینی نیستند اما دین هم آنها را تایید کرده است.