-
۱۳۹۷-۰۳-۱۹ ۱۰:۰۸
محمدجواد غلامرضا کاشی؛
جایگاه تامس نیگل در جغرافیای فلسفه سیاسی مدرن
نیگل نگاه خود را در نقد روایت «راولز» از عدالت بازسازی می‌کند، به نظر نیگل، راولز اگر چه لیبرال است اما شیوه او در حل مسأله عدالت چندان تفاوتی با هابز ندارد. راولز نیز همچون‌هابز یک اصل کلی و عینی را مبنای استقرار نظم خود قرار می‌دهد. از این رو، نیگل معتقد است که راولز نتوانسته عمیقاً مسأله عدالت را حل کند. بنابراین، همچون روسو و کانت به سوژه اخلاقی باز می‌گردد و معتقد است که باید به درون سوژه‌ها برگردیم.
-
۱۳۹۷-۰۳-۰۹ ۱۲:۰۱
مقدمه‌ای بر تاریخ زیبایی‌شناسی مدرن؛
هنر در خدمت روشنگری
این ایده که شعر، و شاید هنرهای دیگر، می‌توانند مجموعه کاملی از امکانات را برای عاطفه، انگیزه و کنش انسان بازنمایانند و با این توان و شدت همین کار را برای دعوت ما به سوی نیکی و دوری ما از بدی و شرارت انجام می‌دهند، خواه به عنوان نقدی بر علیه افلاطون در دیدگاه ارسطو باشد یا دفاع از افلاطون همانگونه که مدنظر سیدنی بود، برای قرن‌ها و پیش از شکلگیری رشته تخصصی زیبایی‌شناسی در قرن هیجدهم هسته اصلی اندیشه غربی درباره هنر بود.
-
۱۳۹۷-۰۳-۰۸ ۱۱:۲۴
سخنرانی حسین پاینده در نشست روانکاوی و تحلیل‌های کلان اجتماعی (۱)؛
روانکاوی، درمان فرد یا اجتماع؟
اگر جامعه‌شناسی را شکلی از روان‌شناسی بدانیم، به طریق اولی می‌توانیم این گزاره را مطرح کنیم که روانکاوی یک جور روان‌شناسیِ اجتماعی است. برای نمونه، عقده‌ی اُدیپ را در نظر بگیرید. این عقده یک پدیده بینافردی است. برای شکل گرفتن عقده‌ی اُدیپ باید یک گروه سه‌نفره وجود داشته باشد. در واقع مطابق با سناریوی فرویدی، هر مرحله از رشد روانی‌ـ‌جنسیِ فرد، توأم با فرایندهای اجتماعی رخ می‌دهد.
-
۱۳۹۷/۰۳/۰۶
گفت‌وگوی فرهنگ امروز با ابراهیم فیاض در مورد تحولات فکری شریعتی؛
ترکیب سلفی‌گری شیعی و پدیدارشناسی اگزیستانسیالیستی سارتر در اندیشۀ شریعتی
اندیشۀ شریعتی قابلیت پرورش را دارد. اگر ما در دانشگاه، کرسی شریعتی و جلال آل‌احمد داشتیم، وضعیت دانشگاه‌های ما این نبود و جالب است که اباذری بعد از اینکه عمر خود را در علوم انسانی و غرب‌گرایی گذراند، نهایتاً رسید به شریعتی و در هشتادمین سالگرد علوم اجتماعی گفت جوانان ما باید رو کنند به شریعتی و جلال آل‌احمد.
-
۱۳۹۷-۰۳-۰۲ ۱۲:۳۰
ماجرای مواجهه مترجمان ایرانی با جمهور؛
افسون افلاطون
فلاطون در رساله جمهور تنها به طراحی شهری زیبا به عنوان مدینه فاضله در ذهنیت خود اقدام نمی کند، بلکه موضعی اصولی و هماهنگ نسبت به نظر و عمل دارد و تلاش دارد تا موضع فلسفی خود را در هماهنگی با آرمان و واقعیت ارائه دهد. با این تحلیل، آنچه مهمتر از تحقق مدینه فاضله است و در رساله جمهور به عنوان مانیفست فلسفه سیاسی افلاطون مطرح می شود، طرح آن مدینه است که ناظر بر طراحی افقی برای رسیدن به کمال باشد.
-
۱۳۹۷/۰۳/۰۱
گفت‌وگو با حسین راغفر دربارۀ آیندۀ نظام اقتصادی ایران (۲)؛
پیامدهای سیاست‌های اقتصادی ما
غیرمنطقی بودن نظام تصمیم‌گیری در کشور که تنها حافظ منافع عده‌ای خاص است منجر به پیامدهایی همچون تورم، ناکارآمدی نظام اقتصادی، رکود، اتلاف منابع، فقدان اشتغال‌زایی، سرخوردگی، یأس و ... می‌شود. در چنین جامعه‌ای برای فرار از دل‌سردی‌ها، زمینۀ رشد نابرابری‌ها، فقر، گسترش جرائم، خشونت، اعتیاد، طلاق و... مهیا می‌شود. این‌ها سازوکارهای دفاعی هستند که در موقع نادیده گرفته شدن، برای فرار به چنین ابزارهایی متمسک می‌شوند. مهم‌ترین این پیامدها فرار مغزها است که اصلاً فردی به آن توجه نکرده است!
-
۱۳۹۷-۰۲-۳۱ ۱۱:۳۷
مکتب ویتگنشتاین در فلسفۀ دین؛
زبان دین
وقتی ویتگنشتاین متأخر درباره اعتقاد دینی قلم می‌زند، همچنان بر آن است که کاربرد زبان در مقام بیان اعتقادات دینی، کاملاً متفاوت با کاربرد آن در مقام بیان امور واقع است. ولی دیگر در اینجا نتیجه نمی‌گیرد که پس باید این کاربرد، کاربرد نادرست زبان باشد. هدف اصلی وی توضیح این است که چگونه مفاهیمی مانند گناه، فدیه، داوری، رحمت و کفاره، جایگاهی مسلّم در شیوه زندگی یک فرد یا جامعه دارند.
-
۱۳۹۷/۰۲/۲۶
گفت‌وگو با حسین راغفر دربارۀ آیندۀ نظام اقتصادی ایران (۱)؛
حکمرانی نئولیبرالیسم بر اقتصاد ایران
: تکاثر یکی از پدیده‌های سرمایه‌داری نئولیبرال است، این پدیده هیچ قیدی برای انباشت سرمایه قائل نیست و بر طبق آن افراد می‌توانند آزاد باشند. چون افراد انگیزه‌های کسب سود و تراکم سرمایه را در خود دارند، می‌توان از این راه تهیه سرمایه برای جامعه را فراهم کرد. حتی در برخی نظام‌های اقتصادی این امر از سوی دولت‌ها تشویق هم می‌شود، مثل انگلستان در اروپا بعد از تاچر، یا ایالات متحده آمریکا.
-
۱۳۹۷/۰۲/۲۵
گفت‌وگو با عبدالعزیر ساشادینا دربارۀ نسبت «اسلام‌شناسی» شریعتی با اسلام‌شناسی آکادمیک؛
آکادمیسینی که عامه را خطاب قرار می‌داد
شریعتی نه علاقه‌ای به پدیدارشناسی استعلایی داشت و نه به هیچ‌یک از انواع دیگر آن در پژوهش فلسفی. شریعتی به‌عنوان پژوهشگری که جداً به دین خویش اعتقاد دارد، مشتاق بود تا نشان دهد که اگرچه مدرنیته تأثیری منفی بر مسیحیت گذاشته بود، اما اسلام به‌مثابۀ نوعی عبودیت فعالانه، قادر بود تا در برابر یورش مدرنیزاسیون که از طریق سکولاریزاسیون و عقل‌گرایی صورت می‌گرفت، ایستادگی به خرج دهد.
-
۱۳۹۷-۰۲-۲۳ ۱۰:۴۶
میشل فوکو و ارتباط آثار وی با جهان سوم؛
گفتمان و قدرت در توسعه
دریافت‌ها و بینش‌های فوکو پیرامون کنترلِ تولیدِ گفتمان و نحوه عمل قدرت و دانش ما را قادر خواهند ساخت که تفسیر رادیکالِ مجددی از نظریه توسعه و پراکتیس بدست دهیم. موضوع کلی چنین بازتفسیرهایی می‌توانند به اشکال زیر بیان شوند: اینکه بدون بررسی توسعه به مثابهِ یک گفتمان قادر به فهم راه‌های منظمی نخواهیم بود که کشورهای توسعه یافته غربی از رهگذر آن توانستند کشورهای جهان سوم را کنترل و مدیریت کنند.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۷ ۱۴:۲۰
آلن بدیو؛
چند پرسش از دموکراسی
اینکه دموکراسی امروزه خود یک هنجار است از آن جهت که در چارچوب رابطه سوبژکتیو با دولت در نظر گرفته می شود. دولت خود موظف است که تشخیص دهد آیا دموکراتیک است یا استبدادی و در قبال نسبتش با مطالباتی چون آزادی بیان، آزادی تشکل و آزادی عمل مسئول است.تضاد میان دیکتاتوری و دموکراسی امری است که چونان هنجاری ذهنی یا سوبژکتیو در ارزیابی دولت عمل می کند.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۷ ۱۱:۳۸
نگاهی به زمینه‌های تاریخی تغییر خط فارسی در فرارودان؛
خط گمشده
مهم‌ترین برنامه فرهنگی رژیم کمونیستی شوروی برای روسی‌سازی فرارودان، در پرتو گفتمان «قومیت‌سازی سوسیالیستی»، بر زدودن زبان فارسی از دستگاه اداری و نظام آموزشی متمرکز بود. دستور مستقیم بر تغییر خط از لاتین به سرلیک بر همین مبنا قابل فهم است. در پرتو این گفتمان، فارسی‌زبانان فرارودان فاقد هویت مستقل قلمداد شدند. پان‌ترکان سوسیالیست حتی شایعه کردند که فارسی‌زبانان ترک‌تبارانی هستند که زبان ترکی خود را فراموش کرده‌اند.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۷ ۱۱:۱۸
سیدحسین نصر؛
وحدت طریقت و نظریه لوگوس
اگر مسلمانان افلاطون را امام فلاسفه و فلوطین را شیخ یونانی – (شیخ اصحاب طریقت خود) خواندند، به این دلیل نیز بود که در نوشته‌های آنان تعبیری از آن عقیده‌ی متافیزیکی می‌دیدند، که بعدها اسلام آن را به تفصیل بیان کرده بود. علاوه بر این در حکمت اشراقی سهروردی، اشارات مکرری به کلیت حکمتی شده است که تمام ملتهای قدیم سهمی از آن داشته‌اند و در عرفان اسلامی به طور کامل تجلی یافته است. این همان حکمتی است که استوین و لایب نیتس و نومدرسیان بعدها آن را حکمت خالده یا جاودان خرد نامیدند.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۷ ۱۱:۱۳
اقدام غیراخلاقی یک ناشر در نمایشگاه کتاب
انتشارات نقد فرهنگ با مدیریت بیژن عبدالکریمی از ناشران نوپای حوزه علوم انسانی است که تلاش می‌کند بر اساس سرمایه و ایده‌های این استاد فلسفه به کسب اعتبار در بازار نشر بپردازد. اما برخی این ترفندها و ایده‌ها به نظر هم غیر اخلاقی است و هم دارای دافعه فراوان برای اهالی فرهنگ.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۷ ۱۰:۴۴
مختصری درباره‌ی معنای رویکرد پدیدارشناختی در مواجهه با زبان و ادبیات فارسی؛
ملاحظه‌ای به ایرادی از لغت‌نامه دهخدا
در توضیح دهخدا زیر واژه‌ی احسنت بسیار جالب است که اول از همه بیتی از شهید بلخی را می‌آورد که از قضا به معنی دوگانه‌ی واژه اشاره دارد و نفس بیت حکایت از نکوهش رودکی دارد، اما دهخدا به دلیل وضوح بیش از حد بعد مثبت واژه در زمانه‌ی معاصر، متوجه بعد منفی‌اش در زمانه‌های کهن نمی‌شود.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۶ ۱۰:۵۸
جایگاه دوستی و عشق عرفانی در زیست‌جهان مدرن؛
عرفان و عرصه‌ی عمومی
گسست سیاسی ضرورتاً به معنای گسست مدنی نبود. عرفان خود محمل نوعی پیوند معنوی-مدنی شد؛ هم در آموزه‌ها و هم در سلوک فردی و جمعی. این پیوندها جایگزین عرصه‌ی عمومی شدند که با ویرانگری‌های قرن هفتم به بعد از میان رفته بود. در این آموزه‌ها، عشق و دوستی نقطه‌ی کانونی شد.
-
۱۳۹۷/۰۲/۱۱
مقایسه‌ی نوآوری در سرمایه‌دار و سوسیالیسم در گفت‌و گو با محمد مالجو (۲)؛
برابری مطلق عین بی‌عدالتی است
حتی محافظه‌کارترین متفکران نیز دست‌کم با رشد سرطانی نابرابری از جهاتی موافق نیستند. یعنی هیچ‌کس با نابرابری مطلق موافق نیست. با فهم امروزین‌مان دست‌کم چنین نگاهی به نابرابری داریم. در عین حال، وقتی به نابرابری حمله می‌کنیم، به این معنی نیست که روی دیگر سکه عبارت است از تحقق وضعیتی که برابری مطلق را پدید می‌آورد. حالا بگذریم از این که برابری مطلق حتی مطلوب نیز نیست و عین بی‌عدالتی است.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۰ ۱۵:۴۰
مصطفی محقق‌داماد: داریوش شایگان متصف به حق‌پذیری بود
در روزهایی که نزدیک به چهل روز از درگذشت فیلسوف و ادیب فقید کشورمان داریوش شایگان می‌گذرد شب داریوش شایگان در سالن رایزن مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
-
۱۳۹۷-۰۲-۱۰ ۰۹:۴۷
نگاهی به تحول دستگاه قضا و زندان در عصر پهلوی اول؛
پارادوکس‌های زندان مدرن
با وجود آنکه در عرصه‌ی حقوق کیفری، تغییراتی حاصل شده بود، ولی همواره بین رویه‌های گذشته و نوین چالش‌هایی وجود داشت و در عمل، بسیاری از مواقع، رویه‌های گذشته بر رویه‌های نوین سیطره می‌یافتند. نمونه‌ی بارز چنین وضعیتی، بیمارستان زندان موقت تهران بود که بعضاً به‌جای درمان بیماران، به مسلخگاه آنان مبدل می‌شد.
-
۱۳۹۷/۰۲/۰۵
مقایسه‌ی نوآوری در سرمایه‌دار و سوسیالیسم در گفت‌و گو با محمد مالجو (۱)؛
سوسیالیسم علیه سرمایه‌داری
اگر در نظام‌های سوسیالیستی سده بیستمی صاحبان قدرت سیاسی تعیین‌کننده بودند و این تعیین‌کنندگی آن‌ها باعث فشل شدن سایر اعضای جامعه شده بود و از جمله به نوآوری نیز لطمه می‌زد، در نظام سرمایه‌داری این تصمیم‌گیری نه در دست صرفاً صاحبان قدرت سیاسی، بلکه در دست طبقه‌ای است که نه صاحبان صرفاً قدرت سیاسی، بلکه صاحبان ثروت اقتصادی هستند.
-
۱۳۹۷/۰۲/۰۳
روشنفکران و شبکه‌های مجازی در گفت‌وگو با دکتر سروش دباغ؛
عمر پایان یافتۀ طبقه روشنفکر
به نحوی از مرجعیت (authority) روشنفکران کاسته شده است، زیرا فضای مجازی به مدد شبکه‌های اجتماعی اعم از تلگرام، فیس بوک، اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی مجال و فضای بحث و تولید و انتشار سخنان را برای افراد متعددی فراهم کرده است. حالا دیگر هر کسی می‌تواند مطلبی منتشر کند و مخاطبانی بیابد. این امر امروزه در هر سطحی با هر کمیت و کیفیتی امکانپذیر شده است. در قیاس با گذشته که چنین مجالی فراهم نبود و تنها مشاهیر و کسانی که صاحب رای بودند، می‌توانستند اندیشه‌ها و آثار خود را منتشر کنند.
-
۱۳۹۷-۰۲-۰۲ ۱۱:۲۴
حسین پاینده؛
ادبیات داستانی ذهنیت‌مبنا
پیدایش ذهنیت‌مبنایی در ادبیات داستانی واکنشی بود به معضلات و مسائل جدیدی که مواجهه با مدرنیته و زندگی شهری جدید برای جامعه به وجود می‌آورد. ظهور ساختارهای اجتماعی نو و به تَبَعِ آن مسائل نو در روابط بینافردیِ آحاد جامعه، بازنمایی انسان در ادبیات را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شیوه‌هایی ایضاً نو را می‌طلبد. داستان‌ها و رمان‌های ذهنیت‌مبنا در واقع تلاشی ادبی برای پاسخ گفتن به پرسشی ماهیتاً فلسفی‌اند: واقعیت چیست؟
-
۱۳۹۷-۰۲-۰۱ ۱۳:۳۶
مسئله مدرنیته در ایران/ شاهرخ حقیقی؛
نقد مدرنیته یا ضدیت با آن
نگره احمدی بیشتر ضدیت با مدرنیته است تا نقد مدرنیته. به نظر من، دفاع شیفته‌وار او از نیچه، هایدگر و فوکو نشان از ضدیت او با مدرنیته دارد. مسئله فردی چون آل‌احمد در «غرب‌زدگی» در اساس یک مسئله جامعه‌شناسانه-تاریخی است و نه فلسفی، درحالی‌که برخورد احمدی بناست فلسفی باشد و بنابراین کار او ناگزیر باید بُعد مفهومی-تحلیلی داشته و خود او باید متعهد به روشنیِ مفهومی یا روشن‌اندیشی باشد؛ ولی روشنیِ مفهومی دقیقاً آن چیزی است که در آن نوشته‌های احمدی که من دیده‌ام غایب است.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۹ ۱۱:۱۳
نقدی بر فرضیه‌های موجود در مورد ضحاک؛
ضحاک کیست؟
امروزه به دلیل کشاکش‌های ایدئولوژیک به نحوی دلبخواهی و با کمترین نشانه‌ها، گذشته‌ها اکنونی‌خوانی می‌شوند. دیدگاه منسوب به مهرداد بهار، دیدگاه‌های قطب‌الدین صادقی، دیدگاه‌های احمد شاملو و غیره عمدتاً از سرخط‌های ایدئولوژیکِ بالفعل‌موجود جهت می‌گیرند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۸ ۱۲:۰۰
به بهانۀ انتشار نقد جدید جواد طباطبایی بر مصطفی ملکیان در شمارۀ بیست‌ویکم فرهنگ امروز؛
اینجا ایران است...
این اولین مواجهۀ ملکیان و طباطبایی نیست، بلکه این جدال از سال‌ها پیش با نقد نظریۀ انحطاط ایران توسط ملکیان آغاز شد، مواجهه‌ای که اکنون از سوی ملکیان بدین‌جا ختم شد که «علاقه‌ای به گلاویز شدن با دیگران ندارد.»
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۸ ۰۹:۵۲
هاروی منسفیلد/ زندگی و اندیشه نیکولو ماکیاوللی؛
ماکیاول خون‌آشام؟!
تاثیر ماکیاوللی بر اعصار پس از خود را باید به دو قسمت تقسیم کرد:آن چه که به نام او چسبانده شده و آنچه که از طریق آثار دیگران شناخته می‌شود امّا مورد تصدیق ماکیاوللی نیست. بالواقع از همان آغاز نام ماکیاوللی به ننگ آلوده شده و صفت "ماکیاوللی گونه "هیچ گاه لقب قابل ستایشی نبوده است. در نمایشنامه هنری ششم، اثر ویلیام شکسپیر، یکی از تبهکاران نمایش ادعا می‌کند که حتی از "ماکیاول خون آشام "(murtherous Machevil)هم برتر است.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۷ ۱۱:۰۵
عکس چگونه می‌تواند در مقام یک داده و فکت تاریخی در اختیار مورخان قرار گیرد؟
تاریخ‌نگاری با دوربین
دو عنصر در عکس‌ها وجود دارد: استودیوم و پونکتوم. استودیوم بخشی از شناخت فرهنگی ماست که به ما در تفسیر معنای عکس کمک می‌کند. پونکتوم چیزیست که سخت بتوان تعریفش کرد؛ عنصری در عکس که بی‌درنگ موجد واکنش ما می‌گردد. بارت می‌گوید: من در جست‌وجوی پونکتوم در عکس نیستم بلکه این عنصر، خود از دل موضوع به چشم می‌خورد و برمی‌خیزد، مانند تیری مرا سوراخ می‌کند و بر من اثر می‌گذارد.
-
۱۳۹۷-۰۱-۲۶ ۱۰:۳۳
بهزاد جامه‌بزرگ/ آیا پاسخ‌گویی به مسائل امروزین علوم انسانی و اجتماعی با تفسیر ابن‌خلدون ممکن است؟
چراغ جادوی «مقدمه»
تولید و تکثیر آثار پرشمار از جانب اندیشمندان جهان اسلام در فضای دانشگاهی و روشنفکری پیرامون اندیشۀ ابن‌خلدون در قیاس با سایر چهره‌های حاضر در تاریخ تفکر و تمدن اسلامی را نمی‌توان رخدادی از سر تفنن و یک مد فکری و ژست روشنفکرانه در جهان اسلام قلمداد کرد. این توجه و تأمل دربارۀ ابن‌خلدون حاکی از یک احساس نیاز است، احساس نیاز به مرجعی الهام‌بخش برای طرح پرسش‌هایی که پس از سده‌ها غفلت رفته‌رفته ذهن اهل‌نظر و تفکر این بخش از جهان را در مواجهه با تمدن جدید غرب درگیر خود می‌کند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۹ ۰۹:۳۵
گزارشی از نشست بررسی ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناآرامی‌های دی‌ماه ۹۶؛
راه‌حل‌های دومینویی
ناآرامی‌های دی‌ماه موجب یک تغییر ملموس در این نوع نشست‌های علمی به بار آورد و آن صراحت بیان حاضرین در طرح مشکلات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی جامعه بود. این صراحت را می‌توان به دو گونه تعبیر کرد، اینکه صراحت مردم معترض در بیان خواسته‌هایشان به اساتید دانشگاه‌ها هم سرایت کرد، تعبیر دیگر آنکه اساتید علوم انسانی این بار تلاش کردند با صراحت بیشتری خطرهای پیش رو را به اهالی سیاست گوشزد کنند و رادیکال‌تر از گذشته سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی را نقد کنند.
-
۱۳۹۷-۰۱-۱۸ ۱۴:۲۵
نقطه ای که داریوش شایگان در تاریخ اندیشه ایران معاصر اهمیت پیدا می کند کجا است؟
متفکر ایرانی، روشنفکر جهانی
داریوش شایگان حریص‌ترین روشنفکر ایرانی در کشف فلسفی و فراگیری علوم انسانی به شمار می‌رود. او در زندگی خود از هر سمت‌وسویی که رفته، با دست پر بازگشته است. از این لحاظ او را بیش از آنکه فیلسوف و یا روشنفکر نام نهاد، می‌توان یک متفکر آزاد نامید که هم از خرمن دانش هانری کربن توشه برمی‌گرفت و هم دل در گرو برانگیزش‌های احمد فردید داشت.