پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

پیوندهای جامعه‌شناسی و فلسفه؛ مارکس در آثار کارل لوویت؛

عواقب ناآگاهی فلسفی-الهیاتی برای نظریه‌پردازان اجتماعی

آنچه لوویت را نسبت‌به مقاصد مارکسیسم مشکوک کرده، این است که مارکس با فهم غلط نسبت‌به فلسفۀ هگل و جهلی تقریباً کامل در مقابل فلسفۀ تاریخ پیش از خود و تاریخ‌نویسی رفرمیستی و سکولار موجود درون سنت مسیحی، بلوایی به‌پا می‌کند که در آن هرچیز به ضد خود بدل می‌شود و علاوه بر این، غلیان احساسات فراواقع‌گرایانۀ مسیانیستی در میان مردم بار دیگر به‌حد اعلای خود می‌رسد.

گزارشی از گفت‌وگوی علی میرسپاسی با حسین بشیریه؛

تئوری‌پردازی در انزوا

من اصلاً اطلاع نداشتم که اسکس مرکز مارکسیسم است، ولی وقتی رفتم، دیدم آقایانی چون ارنستو لاکلائو در آنجا بودند. در آن زمان که من رفته بودم یک منازعۀ فکری بین دو نحله وجود داشت، یکی مارکسیست‌های غربی یا اروپایی بودند که عقاید آلتوسر و گرامشی را تدریس می‌کردند؛ اما یک جریان آمریکایی رفتارگرایی هم پیدا شده بود که در ارقام و اعداد و به روش پوزیتیویستی بحث می‌کردند. این‌ها در دپارتمان ما در رقابت بودند؛ در نتیجه من مجبور شدم هم درس‌های لاکلائو را بگیرم و هم درس‌های گروه پوزیتیویستی را.

گفتگو با یاشار جیرانی درباره تجربه ترجمه اندیشه‌های لئو اشتراوس؛

در ستایش دفاع پارتیزانی از فلسفه سیاسی

اشتراوس بالاتر از همه پارتیزان و مدافع این تصویر از شیوه‌ی زندگی فلسفی است؛ تصویری که بنا به تعریف با مفهوم سعادت فردی و در نهایت با «معنا» گره می‌خورد: در این معنا فلسفه (دقیقاً از آن‌جایی که نه یک رشته بلکه یک شیوه‌ی زندگی است) والاترین امکان سعادت انسانی است که بالاتر از انواع نازل‌تر سعادت اخلاقی-سیاسی قرار می‌گیرد. به نظرم این دفاع اشتراوس از شیوه‌ی زندگی فلسفی، یا احیای چنین دفاعی توسط او در قرن بیستم، جذاب‌ترین و رادیکال‌ترین عنصر اندیشه‌ی اوست.

به بهانه ترجمه‌های جدید از آثار لئو اشتراوس در ایران؛

راست‌های سرسخت و داستان سه یار دبستانی

پری اندرسون در یکی از آثار خود، از چهار اندیشمند قرن بیستم با عنوان «راست‌های سرسخت» یاد کرده است. او در این نامگذاری، به وجوه مشترک میان لئو اشتراوس، کارل اشمیت، مایکل اوکشات و فردریش آگوست فون هایک توجه نشان داده است. فارغ از صحت این دسته‌بندی و نسبت میان لیبرالیسم و محافظه‌کاری، چند سالی است که سه تن از دانش‌آموختگان علم سیاست در ایران به طور جدی به ترجمه آثار این راست‌های سرسخت روی آورده‌اند.

بهزاد جامه‌بزرگ/ دربارۀ خدمت و خیانت بابک احمدی به تکوین اندیشۀ معاصر ایران؛

ابرقهرمان نسل سوخته

تألیف-ترجمه‌های بابک احمدی اگر در مقطعی به مصداق پادشاهی یک‌چشم در شهر کورها می‌توانست در عصر خود راهنمایی و ارشاد کند، امروزه نمی‌تواند چندان گره‌گشا باشد. آثار احمدی از نقطه‌ای که امروز در آن ایستاده‌ایم به‌طور جدی می‌تواند مورد نقادی قرار گیرد. «آشفتگی و بی‌معنایی»، ترجیع‌بند نقدهای بسیاری بوده است که طی دو دهۀ گذشته دربارۀ آثار احمدی نوشته شده است.

حامد صفاریان/ نقدی بر مقاله «مفهوم گزارۀ نظرورزانه در هگل» به قلم محمدتقی طباطبایی؛

شترگاوپلنگ

«طباطبایی در این مقاله افزون بر تخطی پرشمار و آشکار از اصول نگارش مقالات علمی، تصور و تلقی درستی از سوژه در برنهاد فراکران‌نگر هگل به‌دست نمی‌دهد، و آن‌را با «من اندیشنده» خلط کرده، و نقش این «من اندیشنده» را نیز به چیزی شبیه به من در نزد دکارت، یا حداکثر به مفهوم کانتیِ خوداندریافت (Apperzeption) فرومی‌کاهد.

محمد مالجو/ درباره‌ انتشار ترجمه‌ فارسی «تکوین طبقه‌ کارگر در انگلستان» اثر ادوارد تامپسون؛

تاریخ‌نگاری تامپسونی چگونه راهی است؟

هم‌دلی تامپسون با تهی‌دستان و فرودستان و دگراندیشان و دگرباشان و آرمان‌هاشان به‌هیچ‌وجه به این‌جا نمی‌رسید که تقدیس‌شان کند. اگر آرمان‌هاشان را والا می‌انگاشت، اما خطاهاشان را هم‌دلانه به تیغ نقد می‌کشید، بس بی‌محابا، بدون واهمه از جزم‌اندیشان. تکریم جان‌های شیفته‌ای که برای تحقق آرمان‌های والا در گذشته‌ها به خاک و خون درغلطیدند در تقدیس‌شان نیست، در شناسایی نقصان‌هاشان و اجتناب از تکرار خطاهاشان در اکنون است.

چیزها، چه و چگونه هستند؛

افق در تأویل و تفسیر

ملازمۀ فهمیدن به زبان آوردن معناست، زیرا شالوده و مکانیسم فهم و موضوعات مورد فهم زبانی بوده؛ یعنی هم فهم در قالب زبان محقق می‌گردد و هم موضوع مورد فهم از سنخ زبان است. هستی‌ای که می‌تواند به فهم درآید زبان است. جهان برای فهمیده شدن باید همواره همسو با محور زبان قرار بگیرد. هستی این امکان را دارد که در زبان خودش را نمودار و عرضه کند. زمانی که می‌خواهیم چیزی را بفهمیم و چیستی آن را مورد پرسش قرار می‌دهیم، در واقع آن را به عرصۀ زبان افکنده‌ایم؛ به همین دلیل فهمیدنی است.

الهیات محیط زیست در گفت‌وگو با سیدمصطفی محقق داماد؛

فساد، رشوه، زلزله

بنده قبول دارم که گناه باعث زلزله شده است، اما با تفسیر خودم این سخن را می‌گویم. بنده در کتاب الهیات محیط‌زیست نوشته‌ام که رابطه اخلاق انسانی با طبیعت رابطه‌ای تنگاتنگ است. در این کتاب یک نظریه ارایه کرده‌ام و گفته‌ام که تاکنون در ذهن همه کس اخلاق را در رابطه انسان با انسان می‌دیدند، در حالی که چنین نیست و اخلاق امری وسیع‌تر است و به رابطه سه جانبه و مثلثی انسان با انسان با طبیعت بازمی‌گردد.

گفت‌وگوی فرهنگ امروز با خسرو معتضد؛

مورخ عامه‌پسند نیستم!

من احتیاجی به دفاع ندارم، چون هیچ نقطه‌ضعفی ندارم. من هیچ مقامی نمی‌خواهم، بارها دولت‌های مختلف آمدند و گفتند اما من قبول نکردم... من اصلاً دنبال مقام و جاه‌طلبی نیستم. به من پیشنهاد فلان اداره و وزارتخانه می‌شود، اما من در پی این‌ها نیستم. من بیکار نیستم، اگر تا ۲۰ سال دیگر هم زنده باشم کلی کار دارم... اینجا من از ۴ طرف در کتاب محصور شدم، بنابراین اهمیتی نمی‌دهم که دیگران چه می‌گویند.

سیدحسین مجتهدی:

نگاهی روان‌کاوانـــــــه به اسطوره‌ سیاوخـــش

در این نوشتار، در داستان سیاوخش، عناصر اسطوره و درام در این کهن داستان ایرانی استخراج و استنباط گردید و بر پایه‌ی قسمت نخست از جنبه‌ی روان کاوانه بازخوانی و تفسیر شد و مولفه‌های محورین روان کاوانه‌ای چون عقده‌ی ادیپ، پدر کشی ( نیز پسر- برادرکشی) کهن تخیل ها، ردیادها، سازوکارهای دفاعی روان، پایگاه‌های روان، روابط بین فردی و جایگاه‌های روان شناختی، اختگی، نمادها و نام‌ها رویاها بر بنیاد متن روایت شاهنامه مورد بحث و تفسیر قرار گرفت و با نگاهی تطبیقی همگرایی‌ها و واگرایی‌های (شکلی نه محتوایی) آن در دو فرهنگ بررسی شد.

مطالعۀ تطبیقی ویژگی‌های پیامبری در نوشته‌های ابن‌سینا و غزالی؛

خواص پیامبری

غزالی در المنقذ راجع به معجزه نگاهی انتقادی دارد. او کسانی که یقین به آیین انبیا را فقط به رؤیت این قبیل معجزات وابسته کرده‌اند و سایر قوا و خصایل پیامبران را نادیده می‌گیرند، ملامت می‌کند.باوجوداین، هر سه خاصیت را در المنقذ آورده است و مطابق معمول خود، در بیان آن‌ها از مصطلحات خشک فلسفی استفاده نمی‌کند، درعین‌حال ظاهرا از کاسته شدن دقت مطالب نگران نیست، چراکه نشان می‌دهد اولویت‌های او در جای دیگری نهفته است.

بررسی ارتباط غذا با  مصرف و هویت فرهنگی (۱)؛

بیرون غذا خوردن

تاکید بسیار بر طراحی، سبک و تجربه مصرف کننده غذا می تواند در رابطه با تغییرات در مصرف، از فوردگرایی به فرافوردگرایی درک شود به خصوص، ظهور رستوران هایی با تم مشخص، که قصد دارند به جاویژه بازار دست پیدا کنند؛ ترکیب لذت غذا خوردن با سایر فعالیت های مشتری است که دلپذیر می شود و تاکید بیشتر بر تجربی شدن غذا خوردن و نه صرفا غذا به عنوان یک کالا ،  تغییرات در فرهنگ رستوران ها را به تغییر گسترده تر در تولید و مصرف پیوند می دهد.

نگاهی به نشست «حیوان؛ ابژه یا دگرسوژه؟»

حیوانات در زمین‌شهر

عدم دخالت در زندگی حیوانات بهترین لطف به آن‌هاست. به همین دلیل ما نیاز به بررسی مسائل با نگاه فلسفی داریم. این نوع نگاه که حیوانات را مهم بشماریم چون در غیر این صورت محیط‌زیست به خطر می‌افتد کماکان خودشیفته وار است و باید این نگاه به این شکل تغییر یابد که حیوان را به خاطر اهمیت حیات خود حیوان نباید کشت.هایدگر می‌گوید وقتی یک پیرمرد می‌میرد این پایان یک جهان است، وقتی سگی می‌میرد این یک اتفاق در جهان است. عده‌ای این نگاه هایدگر را نقد می‌کنند.

نی‌سواران؛ کِرونیست‌ها علیه نظریۀ ایران

جناح کرونیست‌ها با نگاهی مُثله و شکسته به پروژۀ فکری دکتر طباطبایی می‌خواهند علی‌الاصول از در پُشتی وارد ماجرا شوند. آن‌ها که یا نخواسته‌اند یا نتوانسته‌اند کلیت آثار دکتر طباطبایی را فهم و هضم کنند، تلاش می‌کنند تا با هجوم بر ویراست سوم تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران از این کتاب پاشنۀ آشیلی بسازند برای کوبیدن پروژه‌ای که انسجام منطقی خود را از یک کتاب اخذ نکرده است.

رضا داوری اردکانی:

ظهور غرب، مکر خداوندی نمی­‌تواند باشد

من در عمر بالنسبه طولانی قلم‌زنی خود، از امریکا بسیار کم گفته و کم نوشته‌ام و اگر به آن توجه کرده‌ام از آن رو بوده است که صورت خاصی از مدرنیته در آن می‌دیده‌ام اما چون به توسعه نیافتگی می‌اندیشیده‌ام روسیه همواره در نظرم بیشتر مهم و قابل تأمل بوده است. من در خصوص امریکا حرفی نزده‌ام که حاکی از سپر انداختن در برابر آن باشد اما اگر حرفهای چهل پنجاه سال پیش درباره غرب و مدرنیته را تکرار نمی‌کنم از آن روست که آن حرفها سیاسی نبود که آنها را به صورت شعار تکرار کنم. اکنون هم از آنها رو نگردانده‌ام.

باستانی پاریزی و تاریخ‌نگاری عامه‌پسند:

از کُت و سُمبه‌های پاریز تا گذرهای پَت و پهن تاریخ

باستانی پاریزی جدای از حافظۀ بی‌نظیر و اندوخته‌هایی که در مطالعۀ تاریخ اجتماعی ایران داشت، روایت‌های عامه‌پسند را از هر جا و از هرکه می‌خواند و می‌شنید یادداشت می‌کرد و گاه بر مبنای همین روایت‌های به ظاهر معمولی و ساده، مقاله یا کتابی را در موضوع تاریخ اجتماعی می‌نوشت. او «خم‌وچم» جامعۀ ایرانی را خوب می‌شناخت و در بررسی تاریخ اجتماعی ایران بر روایت‌های عامه‌پسند عوام تکیه می‌کرد نه خواص فرهیختۀ کالج‌ها و سیته‌های اروپایی.

حقیقت هنر چیست؟

دربارۀ هنر و زیست جهان

هر تأویل دقتی است به بازی زبانی و به این اعتبار فرهنگی خاص میان بازی، هنر و زبان موردی مشترک است و در هر سه می‌توان قاعدۀ موجود را شکست یا شاید راهی یافت به قاعده‌ای تازه. شیلر در آثار خود نشان داده است که هنر نیز چون بازی استوار به بهره‌دهی نیست؛ و مخالفین این نظر، ارنست کاسیرر معتقد است که بازی اگرنه همیشه اما در موارد زیادی در خدمت هدفی درمی‌آید؛ لذا هنر حقیقت شکل‌های ناب را می‌آفریند.

مواجهه ایرانی‌ها با غرب چگونه باید باشد؟

باید از فرق سر تا نوک پا غربی شویم؟

باید غربی شویم، غربی فکر کنیم و از عقلانیت غربی استفاده کنیم. تجربۀ غرب را ابزار کنیم و مدرنیزاسیون و مدرنیتۀ غربی را به‌طور کامل به کشور منتقل کنیم. این کار دریچۀ جدیدی از تمدن را بر ما خواهد گشود و ما را با جهانی که از آن انزوا گزیدیم آشتی خواهد داد.

گزارشی از جلسه نقد و بررسی کتاب «تکرار» با حضور صالح نجفی و مراد فرهادپور؛

استثناء و قاعده؛ از کیرکگور تا اشمیت و آگامبن

معمولا کیرکگور را به عنوان متفکری ضدهگلی می‌شناسیم. در قرن بیستم کسانی که ضدهگل‌اند ضددیالکتیک‌اند و عموما می‌کوشند «تفاوت محض» را جایگزین تضاد یا تناقض دیالکتیکی کنند. در مورد کیرکگور با یک دیالکتیسین رادیکال روبه‌روییم که ضد هگل معرفی می‌شود. می‌توان به کمک خود مفاهیم کیرکگور گفت کیرکگور تکرار هگل است.

داستان در مثنوی معنوی در گفتاری از محمدعلی موحد؛

تاریخ به روایت قصه

قصه و تاریخ هر دو یک نوع وقایع نگاری هستند. تاریخ گزارش رویدادی است که برای آدمیان در چارچوب مکان و زمان اتفاق افتاده باشد، قصه موضوعش عام‌تر و فراگیرتر است. قهرمانان قصه منحصر به انسان‌ها نیستند. انسان یا هر جانور دیگری می‌تواند قهرمان قصه باشد. همچنین رویدادهای تاریخ در بیرون از چارچوب مشخصی از زمان و مکان جریان نمی‌یابد اما رویدادهای قصه در مکان لامکان و در زمان لازمان اتفاق می‌افتند.

ارسطو و فلسفه دوستی؛

دوستان به مثابۀ «من‌های دیگر»

ارسطو می گوید از آنجاکه انسان نیک به این طریق به خودش علاقه‌مند می شود همان رویکرد مشابهی را به دوستش دارد که به خودش دارد، زیرا دوست در عبارت معروف ارسطو «منِ دیگر» است. دوستی برگرفته از علاقه و توجه هر فرد به خودش است، زیرا، تاحدی، بازتاب آن، و گسترشِ آن است که علاقه و توجه به دیگران را به‌بار می‌آورد. اما چقدر این تصویر از دوست همچون خود دیگر، رضایت‌بخش است؟ این هم‌جواری «دیگری» و «خود» دست‌ِکم متناقض‌نماست، زیرا هویت و آگاهی هر فرد منحصربه‌فرد است.

نگاهی به سیاست کنونی امریکا (۲)؛

«جهان‌سازان» سنت هگلی‌ـ‌مارکسیستی و خلق دولتی جهانی

جهانی‌شدن لاجرم به یکدستی جهانی می‌انجامد ــ و مقاومت در برابر جهانی‌شدن نیز به یکدستی جهانی می‌انجامد. در این صورت چرا سیاست امروزین اعم از نولیبرال و نوراست‌گرا حاضر به پذیرش این واقعیت نیست؟ چرا این سیاست به پافشاری بر تفاوت و تنوع ادامه می‌دهد؟ دلیل این امر بار دیگر آن است که خواست یکدست‌بودن با سوسیالیسم پیوند دارد ــ و پس از پایان جنگ سرد هرآن‌چه به سوسیالیسم ربط داشته باشد تابو و قدغن است.

روایت ویچسلاف ایوانوف از داستایوفسکی؛

جهان پیچ‌درپیچ داستایوفسکی

 از دید داستایوفسکی گناه نابخشودنی جهان، گناه در حق کودکان است. گریۀ کودک خارج از توان و تاب تحمل است. کودک استعاره‌ای است از معصومیت و بی‌غل‌وغشی. کاش جهان نیز کودک باقی می‌ماند. زمین بهشت است، اما انسان‌ها با گنهکاری‌شان آن را آلوده می‌کنند و به قول داستایوفسکی: «انسان‌ها جوانه‌هایی را که از بذر بهشتی می‌رویند به شوکران تلخ تبدیل می‌کنند».

«ساختار نظام دانشگاه ایرانی» چه تأثیری در ناکام ماندن ظهور «پرسشگری تاریخی» در آموزش رشتۀ تاریخ داشته است؟

پرسشگری تاریخی و دانشکدۀ ایرانی تاریخ

دانشگاه از دل حکومتی که در حال مدرن شدن بود بیرون آمد و در این میان، تاریخ که پیش از آن «پیوند ناگسستنی» با دربار و حکومت داشت، همچنان درون نهاد دانشگاه این ارتباط و پیوند را در دنیای «در حال مدرن شدن ایرانی» نیز حفظ کرد و تا امروز که دانشگاه و دولت به‌عنوان ابربوروکراسی درهم تنیده شده‌اند، این ارتباط میان حکومت و رشتۀ تاریخ برقرار و باقی است.

آیا فلسفه هایدگر درباره سیاست است؟

مارتین هایدگر: از فلسفه تا نظریۀ سیاسی

از دید هایدگر، این وضعیت انسان‎های معاصر است که پرسشگری اصیل دربارۀ وجودشان را با پاسخ‎های دم‎دستی[15] -که ایدئولوژی‌ها، رسانه‎های عمومی و تکنولوژی چیره تدارک دیده‎اند- جایگزین کرده‎اند. در نتیجه هایدگر می‎کوشد که اکنون مردان و زنان را به پرسش از وجود بازگرداند.

نگاهی به سیاست کنونی امریکا (۱)؛

آمریکای ترامپ: بازی در نقش قربانی

 از منظر تبلیغات سیاسی دست‌راستی، نخبگانی که جهانی شده‌اند و قلمرویی ندارند، دشمن اصلی این نظم جهانی مجدداً قلمروبندی‌شده و دارای تنوع‌ هستند. نخبگان -آن یک درصد کذایی- با این اتهام تبلیغات سیاسی راست مواجهند که صرفاً به بازارهای مالی جهانی علاقه‌ نشان می‌دهند و نه به سرنوشت جمعیت‌ کشورهایشان؛ آن‌ها متهمند به بی‌اعتنایی به سعادت و بهروزی این جمعیت‌ها و بی‌اعتنایی به زیرساخت‌های تکنولوژیک مستقر در قلمروشان -که یکی از مضمون‌های عمدۀ کارزار ترامپ بود.