پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

آیا تراژدی با لذت همراه است؟؛

تراژدی و پدیدارسازی حقیقت

 خواهید پرسید چرا معرفت لذت‌بخش است؟ چون معرفت آن‌چنان‌که تراژدی به ما می‌آموزد و فلسفه تکرارش می‌کند نوعی گریز از تنهایی است، گریز از انزوا و «شرکت جستن در زندگی دیگران و جهان است». پس لذت تراژیک، زاییدۀ معرفت به رنج‌های آدمی در این جهان خاکی است، وقوف به آن و بیچارگی انسان؛ لکن نشان جسارت و زانو نزدن انسان هم هست.

نقد آرا هگل درباب فلسفه تاریخ؛

فرشته تاریخ

هنگامی که همه‌چیز به شیوه هگلی از پیش تعیین شده و گذار از مراحل مختلف تاریخی اجتناب‌ناپذیر اعلام گردیده و وقوع هر رویدادی، حتی نوع جابرانه و ظالمانه آن، برای رسیدن به فرجام نهایی، وآرمانشهر وعده داده شده مثبت و ضروری ارزیابی گردیده، و خلاصه در حالی که همه امیدها و آرزوها به آینده‌یی دور و دراز و خارج از اراده ما واگذار شده، ناگهان بر خلاف همه پیش‌بینی‌ها و حساب و کتاب‌ها، فرشته تاریخ در زمان حال و در «اکنون» ظهور می‌کند و اراده و شعاع تاثیرش تمامی محاسبات و معادلات را برهم می‌ریزد.

حامد صفاریان/ نقدی برترجمۀ علیرضا سیداحمدیان از «خدایگانی و بندگی»؛

دقّ‌البابی برباب نامفتوح هجی کردن هگل

وقتی می‌بینیم که مترجم این کتاب از یک سو ترجمه‌ای پراشکال از متن ارائه کرده است که نشان از درماندن او در فهم بسیاری از فقرات متن اصلی دارد، اما ازسوی دیگر تفسیری از همان متن عرضه داشته که در کل منسجم است، ناچاریم حکم کنیم که این دو،، یعنی تفسیر و متن اصلی یا ترجمۀ آن، در دو سوی یک گسست پدید آمده‌اند و بالیده‌اند، و بده-‌بستان مستقیمی میان آن دو درکار نبوده است. به دیگر سخن، فهم مفسر، حاصل پژوهش در منابع ثانوی بوده است نه حاصل اجتهاد در خود متن (یا حداقل اجتهاد در متن به موازات منابع ثانوی).

گسترش فلسفۀ تحلیلی در جغرافیایی فکری نظیر قم چه تبعاتی خواهد داشت؟

گفتاری در نسبت فلسفۀ تحلیلی با فلسفۀ اسلامی

نفس تفکیک فلسفه به قاره‌ای و تحلیلی با راهِ طی‌شدۀ فلسفۀ اسلامی همخوانی ندارد. این تفکیک غربی مبتنی بر تقدم روش و روش‌گرایی نهفته در فلسفه‌های متأخر غربی است؛ چیزی که در روش‌شناسی چندلایۀ حکمت اسلامی بی‌معنی است. تفکیک فلسفۀ اسلامی به چیزی شبیه به قاره‌ای و تحلیلی که در غرب به کار می‌رود، هیچ مابه‌ازایی در تاریخ فلسفۀ اسلامی ندارد.

نقدهایی به ترجمه کتاب «بلاتار، پس از پایان» (۲)؛

آیا پیامبری موهوم با پیامبر روشن‌بین متفاوت نیست؟

سینمای بلاتار یا شاید بهتر باشد بگوییم «سینمای زمان بعد»، که در آن داستانها معنای متداول خود را از دست می‌دهند سینمای زندگی است؛ زندگی‌هایی که بلاتار وصف جزئیاتشان را به روایت داستان ترجیح می‌دهد.

به مناسبت سالگرد درگذشت برتراند راسل؛

فیلسوف روشنگر انگلیسی

در جنگ ویتنام راسل به شدت فعالیت‌های روشنگرانه داشت. قتل‌عام دهشتناک پناهگاه‌ها هنوز اتفاق نیفتاده بود که راسل آن را به همراه پیامدهای نه‌چندان طولانی‌مدت شیطانی آن‌ها پیش‌بینی کرد. اما راسل نتوانست بلشویسم نازیسم و هلوکاست سلاح‌های هسته‌ای و جنگ سرد ناسیونالیسم به‌وجودآمده از تجارت اسلحۀ بین‌المللی و بنیادگرایی ناشی از خلأ حسادت‌آمیز بین ملت‌های فقیر و غنی در سال ۱۹۱۴ را پیش‌بینی کند؛ اما حسی زنده در او می‌گفت که شیوع جنگ به معنای باز شدن درهایی به‌سوی فجایعی عظیم به شکل‌های مختلف می‌باشد و دهه‌های زیادی ادامه خواهد یافت.

گزارشی از سمینار «درباره برهه‌های جدید انباشت اولیه»؛

دگردیسی الگوی سلب مالکیت از توده‌ها در ایران امروز

در تاریخ اقتصادی صدوپنجاه سال گذشته در برخی از کشورها از رهگذر افزایش نرخ استثمار امکان بزرگ‌شدن کیک تولیدی فراهم شده و استثمارشدگان در درازمدت در اثر برخورداری کلیت جامعه از کیکی بزرگ‌تر به وضعیت مطلق بهتری دست یافته‌اند. آیا در ایران، با توجه به ساختار موجود، می‌توانیم شاهد این تجربه باشیم؟ پاسخ من کاملاً منفی است. ا

نگاهی به فلسفه تاریخ(۳)؛

امکان اندیشیدن به تاریخ

تاریخ را اندیشمندانه فهمیدن میسر نمی‌شود اگر ما مسئلۀ امروز خود را نشناسیم. ما برای نگریستن به هر منظره‎ای نیاز به یک نقطه برای ایستادن و نگاه کردن داریم، برای نگریستن به منظرۀ تاریخ هم جایگاه ایستادن ما فقط و فقط امروز و اینجاست. ما انسان‌هایی هستیم واقع‌شده در قرن بیست‎و‎یک و در این محدودۀ جغرافیایی.

چرا رنگ پوست کارل مارکس می‌تواند حائز اهمیت باشد؟

چگونه مارکس پس از مرگ تغییر نژاد داد؟

من گمان می‌کنم این مسئله که کارل مارکس سفیدپوست بوده یا نه، به دو دلیل توجه‌برانگیز است. اول اینکه باعث به وجود آمدن مسائل مهم و جالبی در حوزۀ هستی‌شناسی اجتماعی می‌شود و دوم اینکه این امکان را مطرح می‌کند که اگرچه مشخصاً مارکسیسم در اروپا به وجود آمد، اما ممکن است هیچ‌گاه سنتی سیاسی که توسط مردمی سفیدپوست کنترل می‌شده، نبوده باشد.

چگونه به صلح پایدار دست پیدا کنیم؟

معرفت‌شناسی، مسئولیت اخلاقی  و صلح

اندیشۀ کانت دربارۀ وضعیت طبیعی بشر ساده‌لوحانه نیست، ولی در عین حال خوش‌بینی به امکان حرکت به سمت کمال و صلح پایدار را از دست نمی‌دهد و تلاش در این راستا را وظیفۀ اخلاقیِ متفکران و اندیشمندان می‌داند. این عناصر و مؤلفه‌های نگرش کانت برای بهبود وضع موجود بسیار مهم است، بنابراین فلسفه‌هایی که در هر یک از این مؤلفه‌ها و عناصر با اندیشۀ کانت زاویه دارند، زمینۀ مناسبی برای بهبود اوضاع ایجاد نمی‌کنند یا حتی شرایط را بدتر می‌کنند.

گزارشی از نشست «تامل درباره ایران» (۳)؛

اندیشه‌ای در سطح اجتهاد

مفهوم جدید در قدیم. به نظر من این یک تئوری جدید نه در سطح ایران بلکه در سطح جهان است. آن چیزی که ایشان در مورد ملیت و آگاهی ملی مطرح کردند مفهوم جدیدی است. آنچه که ایشان در قالب پارادایم جدید در قدیم مطرح کردند کار جدیدی است. اینجا در حقیقت با نوع جدیدی از ملیت سروکار داریم که شما در اندیشۀ غربی آن را پیدا نمی‌کنید. آنچه که ایشان به‌عنوان ملیت مطرح می‌کنند با آنچه که در غرب با آن سروکار داریم دو چیز کاملاً متفاوتی هستند.

گزارشی از پاسداشت مقام رضا داوری اردکانی در کتابخانه ملی؛

تفکر در سایه تفکر

فیلسوف جست‌وجوگر است، اندرزگو نیست و لحن پیامبرانه و پیشگویانه و تحکمی نیز ندارد که اگر بخواهد به این سمت برود دیگر فیلسوف نیست. سخن او تلخ نیز نیست زیرا کسانی تمایل به تلخ‌گویی دارند که فکر می‌کنند حقیقت مطلقی را از آن خود کرده‌اند و چون دیگران آن را نمی‌فهمند سخن آنها تلخ می‌شود. فیلسوف ملتزم به اندیشه و به طور مداوم در حال طرح پرسش‌های نو است.

نگاهی به فلسفه تاریخ(۲)؛

تفکر فلسفی در میان مورخان

اگر به تمام تلاش‌های مورخان ایرانی-اسلامی با تسامح نگریسته شود چیزی بیش از نزدیک شدن به مرزهای تاریخ تحلیلی نیست، آن‌ها به دلیل روش و هدفی که از آغاز در پیش گرفته بودند اصلاً در پی کسب چنین نگاهی به تاریخ نبودند و نگاه به گذشتۀ آن‌ها صرفاً هدفی غیر‎فلسفی داشت؛ آن‌ها اکثراً در پی ثبت مفاخر شاهان بوده‎اند تا به آیندگان قدرت گذشتگان را گوشزد کنند و به تعبیر اخوان به‌جای شرح‌حال اجتماع مردم، چنین می‎نوشتند که مادیان سرخ‌یال شاهنشاه در فلان شب سه کره تا سحر زایید.

آیا روشنفکران باید در سیاست مداخله کنند؟

ریچارد ولین؛ جدال با مرده‎ریگ فاشیسم در عصر حاضر

نکتۀ اصلی در نقد پست‌مدرنیسم این است که خصومت آن علیه «خرد» و «حقیقت» از لحاظ فکری غیرقابل دفاع و از لحاظ سیاسی دچار ضعف است. عدم اطمینان آن به منطق و مباحثه اغلب به شدت افراطی است که این امر، دل‌مشغولانش را دچار آشفتگی و سوگیری می‌کند که هم از لحاظ اخلاقی و هم سیاسی غیرقابل دفاع باقی می‌ماند.

مقاله ای از کارل ریموند پوپر؛

اتویبا و خشونت

عقلگرایی ناکجاآبادی دشمن خویش است. هر اندازه هدف‌هایش خیرخواهانه باشد، نیک بختی نمی‌آورد، بلکه تنها تیره بختیِ زیستن در حکومتی خودکامه، که بخوبی با آن آشناییم، حاصل آنست.

روش شناسی فهم فلسفه سیاسی اسلامی؛

اشتراوس و روش شناسی فهم فلسفه سیاسی اسلامی

به نظر اشتراوس وجود پدیده «پنهان‌نگاری» در فلسفه سیاسی اسلامی باعث شده تاکنون فهم درستی از آن صورت نگیرد. این پدیده به ما می‌آموزد که برای فهم متون سیاسی کلاسیک نمی‌توان از رهیافت‌های موجود و مسلط «پیشرفت‌گرایی» و «تاریخی‌گرایی» بهره جست، بلکه باید با روش و شیوه «فهم تاریخی واقعی» پیش رفت. 

گزارشی از نشست «تامل درباره ایران» (۲)؛

قلندر دو اقلیم

در گروه علوم سیاسی یک گرایش تاریخی نسب به علوم سیاسی تحت تأثیر مرحوم شیخ‌الاسلامی وجود داشت و یک گرایش جامعه‌شناسی هم بود که در دو شاخه یکی شاخۀ مارکسیستی تحت تاثیر دکتر حسین بشیریه و دیگری غیر مارکسیستی تحت تاثیر دکتر نقیب‌زاده دنبال می‌شد. در این دوره شاخۀ اندیشه یک شاخۀ یتیم بود و شاید بشود گفت علاوه بر یتیمی گیج‌وواج هم بود؛ اما با آمدن دکتر طباطبایی به‌تدریج این حوزه به یک دانش قوی تبدیل شد.

متن تفصیلی سخنرانی جواد طباطبایی در نشست «تامل درباره ایران»(۱) ؛

همچنان ایستاده‌ام!

در سال‌های طولانی که در خارج و پرسه زدن در دانشگاه‌های مختلف کشورهای مختلف گذشت، به تدریج به این حرف روسو رسیدم که در مورد نهادهای اجتماعی مثل دموکراسی می‌گوید، اینها چیزهایی نیست که یک روزه بیاید و بماند، باید چوب زیربغل‌هایی داشت تا این را آن قدر نگه می‌دارد، تا جایی خودش بایستد. من متوجه شدم زیربنای نظام سنتی ما به کل خالی شده و از دنیای جدید هم هیچ چیزی را به صورت مستقیم به عنوان یک مجتهد نتوانسته‌ام بگیرم.

نگاهی به فلسفه تاریخ(۱)؛

سهلِ ممتنعِ اندیشیدن به تاریخ

مورخ به جزئیات می‎رود، نام افراد و اماکن را ثبت می‎کند، اعداد و تقویم‌ها را یادداشت می‎کند و گفته‎ها و گویندگان برایش مهم هستند؛ اما فیلسوف به کلیات می‎پردازد، برای او مفاهیم و تفاسیر و نظام اندیشه جالب است. هرچه مورخ می‎کوشد پای خود را به متن بسته‎تر کند، فیلسوف بال تفسیر و تأویل را بیشتر می‎گشاید و به کلیات می‎رود.

خوانش غربیان از ابن‌سینا (۲)؛

اسکوتوس و ابن‌سینا در باب معنای شیء

روش اسکوتوس در پرسش از اینکه دربارۀ چه چیزی می‌توانیم اندیشه کنیم و دربارۀ چه نمی‌توانیم، بسیار سودمند است. اسکوتوس خیلی ساده با آزمودن اینکه شیء از مقتضیات صوری تبعیت می‌کند یا نه، می‌توانست دربارۀ اندیشیدنی بودن یا نبودن شیء تصمیم بگیرد؛ این‌گونه می‌توانیم روابط مفهومی یا عقلی را متعلقات اندیشه بپنداریم، تنها به این دلیل که این روابط متناقض نیستند.

خوانش غربیان از ابن‌سینا (۱)؛

آکویناس، گنت، ابن‌سینا و چندوچون تأویل معنای شیء

ابن‌سینا به جای تفکیک معانی یا کاربردهای مختلف «وجود داشتن» یا «بودن»، میان متعلقات گزاره‌های صحیح و اشیا در مقام جواهری که سازندۀ عالم‌ هستند، تفاوت می‌گذارد. خوانندگان متعدد ابن‌سینا در غرب تلاش کرده‌اند از این تفاوت‌ بیشترین بهره را ببرند. توماس آکویناس میان واژۀ «شیء» و «موجود» تفاوت می‌گذارد، آن هم بر مبنای این پرسش: آیا این دو به چیزی راجع‌اند که خود شیء است و بدین‌گونه بر ماهیت و ذات شیء نظر دارند، یا به این واقعیت که شیء هست، به بیانی به وجود آن؟

نگاهی به مکتب آنال و تاریخ‌نگاری فرناند برودل؛

تلاشی برای دستیابی به تاریخ تام

مورخان، آثار برودل را از جهت تأکید بر استدلال‌های نظری ناظر بر مناسبات مابین وجوه مختلف جامعه، مفهوم لایه‌های متنوع زمانی و استدلال بدبینانه در خصوص نقش فردیت در تاریخ مورد ستایش و همین‌طور نقد قرار داده‌اند؛ اغلب انتقادات بر این نکتۀ نهایی متمرکزند: به نظر می‌رسد برهان جبرگرایانه برودل اهمیت تفوق‌آمیزی به عنصر جغرافیا اعطا می‌نماید.

تحلیل سیر تحول سوژۀ مدرن با نگاهی انتقادی به تعدادی از منابع و مراجع مربوط(۲)؛

تفوق فلسفۀ اصالت وجود بر اصالت ماهیت

تفوق فلسفۀ اصالت وجود بر اصالت ماهیت در سرآغاز فلسفۀ معاصر غرب، ماهیت‎گرایی را در مباحث فلسفی به محاق راند؛ در ادامه، پدیدارشناسی هوسرلی نیز که بعضاً با عنوان ماهیت‎گرایی نوین وصف می‎شد، مورد انتقاد صاحب‎نظرانی قرار گرفت که عمدتاً اندیشه‎هایی چپ‎گرایانه داشتند؛ به‌این‌ترتیب، مهم‎ترین مکتب فلسفۀ معاصر، پدیدارشناسی، در آستانۀ قرن جدید مورد انتقادهای جدی واقع شد.

گفتاری منتشرنشده از شهید آیت‌الله دکتر بهشتی؛

نسبت علوم اسلامی با علوم انسانی

برای کسب این شناخت مربوط به انسان از دو راه می‌توان استفاده کرد: از آورده‌های اندیشه و تجربه بشری، از آورده‌های وحی. علوم انسانی به اصطلاح امروز، شاخه‌های مختلف راه اول است. علوم دینی برای پیروان وحی در ادیان مختلف در درجه اول مربوط به راه دوم است و چه بهتر که این شناخت با استفاده از هر دو صورت گیرد، چون با هم تضادی ندارند.

نگاهی به دو دوره در تاریخ انسان شناسی؛

انسان‌شناسی بی‌عمل اما متعهد

در این سال‌ها که مکرر و به‌درستی از بحران علوم اجتماعی در ایران سخن به میان می‌آید و یکی از عناصر بحران به‌دردنخور بودن آن است، پروژۀ شهادت و تعهد می‌تواند یکی از پاسخ‌های ممکن به این بحران باشد. از میان رشته‌های متعدد علوم اجتماعی، انسان‌شناسی به بیشترین درجه با این بحران دست‌به‌گریبان است، چراکه تا کنون نتوانسته با مسائل عملی و حاد جامعۀ معاصر ایران درگیر شده و فایدۀ خود را نشان دهد.

فریبِ شهر و خودفریبی نویسندگان

مطلب زیر شرحی است بر مقالاتِ امیرحسن چهل‌تن «تهران کیوسک» به‌بهانه انتشار آن در آلمان.