فرهنگ امروز / ترجمه و تلخیص فایق احمدی*: این نوشتار ترجمه‌ی بخش عمده‌ای از گزارشی است که توسط مؤسسه‌ی آموزشی British Council تحت عنوان «سیاست‌های زبان‌آموزی و نقش زبان انگلیسی در سیستم آموزشی هند» تهیه و در سال ۲۰۱۱ منتشر شده است. در این گزارش اطلاعات و داده‌های مربوط به هر دو موضوع، زبان آموزش و زبان به‌عنوان ابزار آموزش ارائه شده است که دو بحث جدا از یکدیگر و بسیار درخور توجه هستند.

مقدمه                                                                    

سیاست‌های آموزش زبانی در کشور هند از نظام و قوانینی سرچشمه می‌گیرد که حقوق زبانی همه‌ی شهروندان را تضمین می‌کند و مهم‌تر آنکه به کمیت‌ها اعم از کمیت‌های زبانی و مذهبی، حقوق ویژه‌ای برای تحصیل به زبان مادری‌شان می‌بخشد. با وجود توافق قانونی در این زمینه، ستیزه‌جویی‌های سیاسی و آموزشی بی‌شماری در پیوند با اجرای مفاد این توافق‌ها وجود داشته است.

سیاست و استراتژی ملی زبان برای تحصیل در مدارس هند یعنی تدوین فرمول آموزش سه زبان به طور هم‌‍زمان به‌وسیله‌ی کمیسیون ملی تحصیلات در طی سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۶ توصیه گردید و با سیاست‌گذاری‌های آموزشی و تحصیلات طی سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۶ ترکیب و تقویت شد. وارد کردن دست‌کم سه زبان در سیستم آموزش رسمی مدارس به‌عنوان استراتژی مناسبی مورد توجه قرار گرفته است؛ اما نگرانی‌هایی هم از سوی بخش‌های گوناگون در خصوص عدم اجرای رضایت‌بخش آن در مواردی بیان شده است.

پلورالیسم هندی در گوناگونی زبانی آن کشور بازتاب پیدا کرده است. برابر با سرشماری سال ۱۹۷۱ کشور هند دارای ۱۶۵۲ زبان متعلق به ۵ خانواده‌ی زبانی یعنی هندو-آریان، دراویدیان، آسترو-آسیاتیک، تبت-برمه و سمیتو-هامیتیک می‌باشد. قانون اساسی هند ۲۲ زبان را به رسمیت شناخته است. در رسانه‌های نوشتاری از ۷۸ زبان و در رادیو و تلویزیون از ۷۱ زبان استفاده می‌شود و مکاتبات و نگارش‌های اداری کشور نیز با ۱۵ زبان مختلف صورت می‌گیرد. زبان انگلیسی که پیش‌تر تنها زبان کتابخانه‌ای و تحصیلات عالی دانشگاهی بود، امروزه به‌عنوان یک وسیله‌ی پیشرفت و کلید زندگی بهتر، مورد درخواست همه‌ی بخش‌های جامعه‌ی هند می‌باشد. همچنان‌که GRADDOL در سال ۲۰۱۰ در کتاب English Next To India اشاره می‌کند زبان انگلیسی که به خاطر توزیع بسیار نابرابر در اجتماع هند، عنصری کلیدی از مکانیسم جداسازی و تفرقه بود، امروز به‌عنوان ابزاری برای هم‌گرایی و وحدت نگریسته می‌شود.

زبان انگلیسی در کشور هندوستان هم پدیده‌ای مورد تحسین و هم مورد نفرت است؛ از یک سوی درخواستی رو به افزایش برای زبان انگلیسی وجود دارد که به پیشرفت و توسعه مربوط می‌شود و از سوی دیگر، این زبان به‌عنوان عامل اصلی ازبین‌برنده‌ی زبان‌های بومی احساس و درک می‌شود. در سرتاسر هندوستان در میان تقریباً همه‌ی کاست‌ها و طبقات در هر دو مناطق شهری و روستایی اعتقاد و باور فوق‌العاده‌ای به قدرت زبان انگلیسی در خلق دگرگونی وجود دارد. این زبان نه تنها به‌عنوان یک مهارت سودمند بلکه به‌عنوان سمبلی از یک زندگی بهتر و راهی برای خروج از فقر و ستم دیده می‌شود. یک‌چنین اندازه‌ای از تمایل و خواستن نه تنها بار سنگینی بر دوش زبان انگلیسی می‌گذارد، بلکه مسئولیت کسانی هم که تدریس آن را به عهده دارند، خطیر و گران می‌نماید.

سیاست‌های زبانی در تحصیلات مدرسه‌ای

فرمول سه زبان

سیاست‌های زبانی کشور هندوستان که به‌عنوان توافقی سیاسی در سال‌های شکل‌گیری استقلال این کشور ظهور کرد تصویری از فرایند دموکراتیک در جوامع آسیایی هم تلقی می‌شود. فرمول کلی سه زبان که پس از یک ربع قرن بحث و بررسی سیاسی و علمی میان سیاست‌مداران و مشاوران آموزشی به‌عنوان یک سیاست و استراتژی پدیدار گردید و دربردارنده‌ی علایق ملی و منطقه‌ای است.  

هیئت مشورتی مرکزی برای آموزش Central Advisory Board On Education یا به طور اختصار کابی (CABE) قدیمی‌ترین عضو قانونی در زمینه‌ی آموزش در هندوستان است که کار بررسی بر روی موضوع زبان و تحصیلات مدرسه‌ای را در دهه‌ی ۱۹۴۰ آغاز نمود. این هیئت ۵ موضوع را به‌عنوان موضوعات عمده و درخور توجه به شرح زیر معرفی نمود:

• تعداد زبان‌هایی که باید در سطوح مختلف در مدارس تدریس شوند؛
• معرفی زبان‌های دوم و سوم؛
• جایگاه و نقش زبان انگلیسی؛
• جایگاه و نقش زبان هندی؛
• تدریس زبان سانسکریت و زبان اقلیت‌ها.

هیئت یادشده نهایتاً در بیست‌وسومین نشست خود در سال ۱۹۵۶ با هدف حذف نابرابری میان زبان‌های هندی، فرمول آموزش به ۳ زبان را تدوین نمود. این هیئت توصیه کرد که ۳ زبان باید در مناطق هندی‌زبان و غیرهندی‌زبان در مقاطع متوسطه (راهنمایی) و دبیرستان تدریس شود و فرمول زیر را پیشنهاد نمود:

1. (a) - زبان مادری یا

- زبان منطقه‌ای یا

- ترکیبی از زبان مادری و یک زبان منطقه‌ای یا

- ترکیبی از زبان مادری و یک زبان باستانی یا

- ترکیبی از زبان منطقه‌ای و یک زبان باستانی

(b) - زبان هندی یا انگلیسی

(c) - یک زبان مدرن هندی و یا یک زبان مدرن اروپایی که در دو بخش بالا انتخاب نشده باشند.

1.  (a) - مانند بالا

(b) - انگلیسی یا یک زبان مدرن اروپایی

(c) - هندی (برای مناطق غیرهندی‌زبان) یا یک زبان مدرن هندی دیگری (برای مناطق هندی‌زبان)

فرمول آموزش سه زبان بعدها ساده‌تر شده و در کنفرانس سروزیران در سال ۱۹۶۱ به شرح زیر به تصویب رسید:

۱) زبان منطقه‌ای یا زبان مادری اگر حروف آن متفاوت از زبان منطقه‌ای باشد؛

۲) زبان هندی یا هر زبان دیگری در منطقه‌ی هندی‌زبان؛

۳) زبان انگلیسی یا هر دیگر زبان مدرن اروپایی.

هیئت مشورتی مرکزی برای آموزش (CABE) مطالعه‌ی زبان انگلیسی را به‌عنوان موضوعی اجباری مورد بررسی قرار داد. این موضوع در کنفرانس وزیران آموزش در سال ۱۹۵۷ نیز توصیه شده بود که به شرح زیر می‌باشد:

• انگلیسی باید به‌عنوان زبان اجباری در هر دو مقطع دبیرستان و دانشگاه تدریس شود به گونه‌ای که دانش‌آموزان و دانشجویان دانش کافی از انگلیسی را به دست آورند، آن‌چنان‌که از طریق این زبان قادر به تحصیل باشند.
• انگلیسی نباید قبل از کلاس پنجم معرفی شود و نقطه‌ی دقیقی که در آن انگلیسی باید در مقطع متوسطه شروع شود به تصمیم ایالت‌های مربوطه واگذار گردد.

پس از این موارد، یک نگرش جامع به خواندن زبان انگلیسی در مدارس به وجود آمد و این نگرش به‌وسیله‌ی کمیسیون تحصیلات بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۶ مورد توصیه‌ی اکید قرار گرفت.

کمیسیون با به‌حساب آوردن گوناگونی و تنوع جامعه‌ی هند، اصلاحیه زیر را در فرمول تحصیلی سه‌زبانه ارائه نمود:

• زبان مادری یا زبان منطقه‌ای؛
• زبان رسمی ایالت یا زبان متعلق به ایالت که سابقه‌ی موجودیت طولانی داشته باشد؛
• یک زبانه مدرن هندی یا خارجی که در بند یک و دو پوشش داده نشده باشد و دیگر اینکه به‌عنوان ابزار آموزش مورد استفاده قرار گرفته باشد.

تعداد زبان‌های موجود و تدریس‌شده

ششمین تحقیق انجام‌شده از طرف مؤسسه‌ی «تحصیلات مدرسه‌ای برای همه‌ی هندی‌ها» All Indian School Education در سال ۱۹۹۳ تعداد زبان‌هایی که به‌صورت واقعی تدریس می‌شوند و تعداد زبان‌هایی که به‌صورت واقعی به‌عنوان ابزار آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی در سرتاسر هند مورد استفاده قرار می‌گیرند را شناسایی نمود. هفتمین تحقیق مؤسسه‌ی مذکور در سال ۲۰۰۲ نیز تکرار شد و گزارش آن در سال ۲۰۰۷ منتشر گردید.

مطابق با یافته‌های تحقیق سال ۲۰۰۲ تعداد مدارس کشور هند شامل مقاطع ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و پیش‌دانشگاهی به ترتیب عبارت از ۸۵۰.۴۲۱، ۳۳۷.۹۸۰، ۱۳۰.۶۷۵ و ۴۳.۸۶۹ مدرسه بوده است (جمعاً ۱.۳۶۲.۹۴۵).

برخی از یافته‌های تحقیق یادشده در جدول شماره یک به شرح زیر خلاصه می‌شود :

اطلاعات جدول شماره ۱ نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۲ نزدیک به ۹۱ درصد از مدارس از فرمول ۳ زبان در مقطع راهنمایی پیروی کرده‌اند و تقریباً ۸۵ درصد همین کار را در مقطع دبیرستان انجام داده‌اند. در این جدول یک روند افزایشی در پیروی از فرمول آموزش سه زبان را می‌توان مشاهده نمود؛ زیرا در سال ۱۹۹۳ ارقام متناظر به ترتیب ۸۲ درصد و ۸۰ درصد بوده‌اند.

اطلاعات جدول شماره ۱ همچنین نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۲ تقریباً در ۴۰ درصد از مدارس مقطع راهنمایی و ۳۳ درصد مقطع دبیرستان به زبان هندی به‌عنوان زبان نخست تدریس شده است، این ارقام افزایش ملایمی را در مقایسه با سال ۱۹۹۳ نشان می‌دهند زیرا ارقام قابل مقایسه در سال ۱۹۹۳ به ترتیب ۳۸ درصد و ۳۱ درصد برای مدارس راهنمایی و دبیرستان بوده است. در ضمن در سال ۲۰۰۲ تقریباً ۱۰ درصد مدارس در مقطع راهنمایی و ۱۳ درصد مدارس در مقطع دبیرستان از زبان انگلیسی برای تدریس به‌عنوان زبان نخست استفاده کرده‌اند. اگرچه این ارقام هنوز ارقام نسبتاً کمی هستند، اما این آمار نشان می‌دهد که درصد مدارسی که زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان نخست انتخاب کرده‌اند در طی مدت زمان ۱۰ سال کم‌وبیش دو برابر شده است؛ یعنی این ارقام در سال ۱۹۹۳ به ترتیب برای مدارس راهنمایی و دبیرستان تقریباً ۵ و ۷ درصد بوده است.

باکس شماره ۱ در پیوست همین گزارش فهرستی از همه‌ی زبان‌هایی را نشان می‌دهد که در هریک از ایالت‌ها یا محدوده‌ی اتحادیه‌ها تدریس می‌شوند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده در این باکس از مواد آموزشی، سرفصل‌های درسی و مدارک ارائه‌شده از طرف ادارات رسمی ایالت‌ها و اتحادیه‌ها به دست آمده است. اطلاعات این باکس همه‌ی مقاطع تحصیلی مدارس را از ابتدایی تا پیش‌دانشگاهی یعنی از کلاس ۱ تا ۱۲ را پوشش می‌دهد. زبان‌های مندرج در این باکس فهرست زبان‌هایی است که به‌عنوان زبان‌های نخست، دوم، سوم، باستانی و گزینشی (اختیاری) تدریس می‌شوند.

بر اساس داده‌های مندرج در باکس شماره ۱ سه ایالت فاقد اطلاعات بوده‌اند و در میان ۳۲ ایالت باقی‌مانده دیو و دامان دارای کمترین تعداد زبان تدریس (تنها ۳ زبان) هستند. درحالی‌که تعداد ۲۱ زبان در ایالت چاندی‌گر، تعداد ۲۳ زبان در ایالت پنجاب و تعداد ۲۵ زبان در ایالت اتراپرادش تدریس می‌شوند.

جدول شماره ۲ خلاصه‌ی اطلاعات باکس شماره ۱ را منعکس می‌کند. همان‌طور که مشاهده می‌شود زبان هندی و زبان انگلیسی بیشترین فراوانی را دارند و در همه‌ی ۳۲ ایالتی که اطلاعات آن‌ها در دسترس بوده است تدریس می‌شوند.

زبان‌های تدریس‌شده به‌عنوان زبان نخست، دوم و سوم

تمام جزئیات زبان‌هایی که به‌عنوان زبان اول تا سوم در هریک از استان‌ها تدریس می‌شوند در باکس شماره ۲ در پیوست همین گزارش نشان داده شده است. همان‌طور که در این باکس دیده می‌شود، زبان نخست ارائه‌شده برای تدریس در مقطع ابتدایی معمولاً زبان منطقه‌ای و یا زبان ایالت‌های هم‌جوار است؛ این با الزاماتی که ایجاب می‌کند که زبان نخست در مقطع ابتدایی مدارس باید زبان مادری و یا زبان خانگی دانش‌آموز باشد، مطابقت دارد. در مقطع دبیرستان نیز معمولاً زبان مادری یا زبان خانگی که زبان منطقه‌ای یا ایالتی یا ایالت هم‌جوار است ارائه شده است. همچنین زبان انگلیسی به‌عنوان زبان اول در برخی از ایالت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

الگوهای مختلفی از ترکیب زبان در مناطق مختلف هند وجود دارد. در ایالت‌های هندی‌زبان، در مدارس ابتدایی معمولاً زبان هندی، اردو، انگلیسی، سانسکریت و زبان ایالت‌های هم‌جوار استفاده شده است؛ برای مثال زبان بنگالی در ایالت بی‌هار و زبان ماراتی در ایالت مادیاپرادش استفاده می‌شود. ایالت بی‌هار در غرب ایالت بنگال و ایالت مهاراش‌ترا به‌عنوان خانه‌ی زبان ماراتی، همسایه‌ی ایالت مادیاپرادش است.

ایالت‌های جنوبی در هندوستان به ارائه‌ی ۴ زبان عمده‌ی منطقه يعنی تامیل، تلگو، کانادا و مالایالام تمایل دارند. همچنین زبان‌های اردو، هندی، سانسکریت و زبان ایالت‌های هم‌جوار نیز در این ایالت‌ها استفاده می‌شود.

ایالت کارناتاکا علاوه بر زبان‌های یادشده دارای زبان کان‌کانی هم هست. این ایالت همچنین زبان فارسی و عربی را نیز ارائه می‌کند.

ایالت‌های پنجاب، گوجرات، مهاراش‌ترا، اوریسا و بنگال غربی در طبقات مختلف دیگری قرار می‌گیرند. در مقطع ابتدایی به زبان‌های ایالت‌های عمده مانند هندی، اردو و دیگر زبان‌های مدرن هندی به‌عنوان زبان نخست و زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم تمایل دارند. در مقطع راهنمایی وضعیت کمی متفاوت است؛ برای مثال ایالت مهاراش‌ترا زبان ماراتی و هندی را به‌عنوان زبان نخست و انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم در مقطع ابتدایی استفاده می‌کند، اما در مقطع راهنمایی زبان ماراتی و انگلیسی زبان نخست و زبان هندی زبان دوم است. ایالت پنجاب، زبان پنجابی، هندی و اردو را به‌عنوان زبان نخست و انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم اجباری ارائه می‌کند. در ایالت اوریسا، زبان اوریا و انگلیسی به ترتیب زبان اول و دوم در مقطع ابتدایی است، درحالی‌که زبان اوریا، هندی، سانسکریت و دیگر زبان‌های مدرن هندی به‌عنوان زبان نخست به همراه زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم و همچنین زبان هندی و سانسکریت به‌عنوان زبان سوم در مقطع راهنمایی ارائه می‌شوند.

ایالت‌های واقع‌شده در منطقه‌ی شمال شرقی، تعدادی از زبان‌های سه‌گانه‌ی آن مناطق را به همراه زبان انگلیسی، هندی، سانسکریت و بنگالی ارائه می‌نمایند و در برخی ایالت‌ها زبان انگلیسی به‌عنوان زبان نخست در تدریس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ایالت جامو و کشمیر از برخی جهات متفاوت و منحصربه‌فرد است؛ این تنها ایالتی است که در آن زبان سوم در پایان سال دهم تدریس می‌شود و در نتیجه، مدت زمان مطالعه‌ی زبان سوم به ۲ سال کاهش پیدا می‌کند.

جدول شماره ۳ و ۴ بخشی از داده‌های مندرج در باکس ۲ را خلاصه می‌کنند که شامل اطلاعات ارائه‌شده در ۳۵ ایالت می‌باشد. جدول شماره ۳ تعداد انتخاب‌های ممکن برای زبان‌های اول تا سوم و همچنین تعداد زبان‌های موجود برای هر سطحی از مدارس را نشان می‌دهد که از طرف ایالت‌های مختلف در هریک از مقاطع تحصیلی ارائه می‌گردد.

اطلاعات مندرج در جدول شماره ۳ نشان می‌دهد که جمعاً در ۳۳ ایالت از مجموع ۳۵ ایالت که داده‌های آن‌ها در دسترس بوده است تعداد ۸۳ انتخاب برای زبان نخست در مقطع ابتدایی وجود دارد که به طور میانگین معادل ۵/۲ انتخاب در هر ایالت می‌باشد. بزرگ‌ترین انتخاب موجود برای زبان نخست در مقطع راهنمایی، به طور میانگین ۸/۲ برای هر ایالت می‌باشد و در مقابل کمترین امکان انتخاب برای زبان سوم در مقطع ابتدایی است که معادل ۴/۱ به طور میانگین در هر ایالت می‌باشد؛ به‌بیان‌دیگر، می‌توان گفت که در بسیاری از ایالت‌ها هیچ‌گونه زبان سومی در مقطع ابتدایی ارائه نمی‌گردد. از نظر تعداد زبان‌های موجود، بیشترین تعداد مربوط به زبان نخست در مقطع دبیرستان با ۲۷ زبان و کمترین تعداد مربوط به زبان‌های دوم و سوم در مقطع ابتدایی تنها با تعداد ۷ زبان می‌باشد.

جدول فوق به‌کارگیری ۴ زبان پرکاربرد هندی، انگلیسی، اردو و سانسکریت را نشان می‌دهد که به‌عنوان زبان‌های اول تا سوم در هریک از مقاطع تحصیلی به‌وسیله‌ی ایالت‌های مختلف ارائه می‌شوند.

تحلیل اطلاعات فوق نشان می‌دهد که زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم در هر ۳ مقطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان متداول‌ترین زبان بوده است. در مقطع ابتدایی ۲۳ ایالت از ۳۳ ایالت، در مقطع راهنمایی ۲۷ ایالت از ۳۴ ایالت و در مقطع دبیرستان ۲۱ ایالت از ۳۴ ایالت زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم انتخاب کردند (زبان هندی در بیشتر ایالت‌ها به‌عنوان زبان اول انتخاب شده است).

 ابزار آموزش (زبان تدریس)

فرمول ۳ زبان در آموزش با این هدف تدوین گردید تا دانش‌آموزان مقطع ابتدایی از طریق زبان مادری درس بخوانند و این موضوع به توسعه‌ی متوازن در سطح جامعه بینجامد و همچنین در دستیابی به کیفیت بالای تحصیلات نقش داشته باشد. این بخش به توسعه‌ی آموزش به زبان مادری در طول دهه‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۲ می‌پردازد.

جدول شماره ۵ به شرح زیر، درصد مدارس ابتدایی و بالاتر از ابتدایی که با استفاده از زبان مادری تدریس کرده‌اند طی سال‌های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۲ را خلاصه می‌کند. این نتایج حاصل یافته‌های هفتمین تحقیق صورت‌گرفته از سوی مؤسسه‌ی «تحصیلات مدرسه‌ای برای همه‌ی هندی‌ها» می‌باشد که در سال ۲۰۰۲ انجام و در سال ۲۰۰۷ منتشر گردیده است.

اطلاعات جدول فوق نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۲ بیش از ۹۲ درصد از مدارس ابتدایی با استفاده از زبان مادری تدریس کرده‌اند، درحالی‌که ۱۰ سال پیش این عدد کمی کمتر از ۹۲ درصد بوده است. مدارس روستایی در گرایش به سمت آموزش با استفاده از زبان مادری افزایشی به مقدار کمتر از ۱ درصد و مدارس شهری کاهشی به مقدار کمتر از ۱ درصد در سال ۲۰۰۲ از خود نشان داده‌اند.

در مقطع بالاتر از ابتدایی در سال ۲۰۰۲ بیشتر از ۹۱ درصد مدارس از زبان مادری استفاده کرده‌اند که افزایشی ۲ درصدی در مقایسه با سال ۱۹۹۳ داشته است. در مدارس روستایی استفاده از زبان مادری در مقاطع بالاتر از ابتدایی در سال ۲۰۰۲ نسبت به سال ۱۹۹۳ حدود ۳ در صد افزایش داشته است، درحالی‌که این نسبت برای مدارس شهری حدود ۱ درصد بوده است.

در مجموع بیش از ۹۰ درصد از مدارس در مقاطع ابتدایی و بالاتر از ابتدایی با استفاده از زبان مادری به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند و در کل افزایش اندکی در تعداد مدارسی که با استفاده از زبان مادری تدریس می‌کنند بین سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۲ وجود داشته است.

در هفتمین تحقیق سال ۲۰۰۲ همچنین دریافته شد که ۱۴/۱۲ درصد از مدارس ابتدایی، ۴۷/۱۴ درصد از مدارس راهنمایی و ۵۳/۸ درصد از مدارس دبیرستانی از دو یا بیشتر از دو زبان به‌عنوان ابزار آموزش استفاده می‌کرده‌اند. طبق نتایج ششمین تحقیق، این ارقام در سال ۱۹۹۳ در مقاطع ابتدایی و راهنمایی کمتر و در مقطع دبیرستان بیشتر بوده است؛ به‌عبارت‌دیگر، نسبت مدارس استفاده‌کننده از ابزار آموزشی چندگانه در مقاطع ابتدایی و راهنمایی افزایش و در مقطع دبیرستان کاهش یافته است.

جدول شماره ۶ بر اساس یافته‌های ششمین و هفتمین تحقیق «مؤسسه‌ی تحصیلات برای همه‌ی هندی‌ها» درصد مدارسی را که از زبان‌های هندی و انگلیسی به‌عنوان ابزار آموزش استفاده کرده‌اند، به طور خلاصه نشان می‌دهد:

اطلاعات خلاصه‌شده در جدول شماره ۶ نشان می‌دهد که در سال ۱۹۹۳ زبان هندی به‌عنوان ابزار آموزش در ۴۲ درصد مدارس مقطع ابتدایی، ۴۱ درصد مدارس مقطع راهنمایی و ۳۴ درصد مدارس مقطع دبیرستان مورد استفاده قرار گرفته است، درحالی‌که در سال ۲۰۰۲ این ارقام به ترتیب ۴۷ درصد، کمی بیشتر از ۴۷ درصد و ۴۱ درصد بوده است و در نتیجه می‌توان گفت یک روند افزایشی در تعداد و درصد مدارس ارائه‌دهنده‌ی زبان هندی به‌عنوان ابزار آموزشی در همه‌ی مقاطع تحصیلی وجود داشته است.

الگوی استفاده از زبان انگلیسی به‌عنوان ابزار آموزش تا حدودی متفاوت بوده است. در سال ۱۹۹۳ استفاده از زبان انگلیسی ۵ درصد، ۱۶ درصد و ۱۸ درصد به ترتیب در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان بوده است، اما در سال ۲۰۰۲ ارقام مشابه ۱۳ درصد، ۱۸ درصد و ۲۶ درصد می‌باشد؛ به‌عبارت‌دیگر گرایش مدارس به ارائه‌ی زبان انگلیسی به‌عنوان زبان تدریس در همه‌ی مقاطع تحصیلی افزایش داشته است و این افزایش در مقطع ابتدایی و دبیرستان چشمگیر بوده است.

نکته‌ی جالب این است که تعداد ایالت‌های استفاده‌کننده از زبان‌های غیر از زبان اکثریت به‌عنوان زبان تدریس، از ۳۰ ایالت به ۳۲ ایالت افزایش داشته است و این به معنی آگاهی و توجه به نیازهای تحصیلی اقلیت‌ها می‌باشد.

باکس شماره ۳ در پیوست همین گزارش زبان‌های مورد استفاده به‌عنوان ابزار آموزش در ایالت‌های مختلف و در مقاطع مختلف تحصیلی را نشان می‌دهد.

با توجه به اطلاعات مندرج در باکس شماره ۳ درمی‌یابیم که به‌ازای هر ایالت به طور متوسط حداقل ۲ زبان به‌عنوان ابزار آموزش وجود دارد، درحالی‌که ۲ ایالت کارناتاکا و بنگال غربی حدود ۱۰ زبان را به‌عنوان ابزار آموزش ارائه می‌کنند. ایالت ناگالند با حداقل ۷ زبان تدریس در مقطع ابتدایی، دارای بیشترین زبان به‌عنوان ابزار آموزشی است.

یک گرایش عمومی به استفاده از بیش از یک زبان به‌عنوان ابزار آموزشی در مدارس راهنمایی و دبیرستان در مقایسه با مدارس ابتدایی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال ایالت اوریسا که فقط زبان اوریا و زبان انگلیسی را در مقطع ابتدایی به‌عنوان ابزار آموزشی ارائه می‌کند، در مقطع دبیرستان از زبان‌های دیگری همچون هندی، سانسکریت و دیگر زبان‌های مدرن هندی نیز استفاده می‌شود.

ایالت‌های دیگر از جمله دامان و دیو تعداد مشابهی زبان به‌عنوان ابزار آموزشی را برای تدریس در مقاطع تحصیلی مدارس خود ارائه می‌نمایند. آن‌ها زبان گوجراتی و انگلیسی را در همه‌ی مقاطع تحصیلی استفاده می‌کنند. ایالت گوا یکی از ارائه‌دهندگان ابزار آموزشی چندگانه‌ی تدریس است. این ایالت از ۵ زبان کان‌کانی، ماراتی، کانادا، هندی و انگلیسی در مقطع ابتدایی استفاده می‌کند، اما تنها ۲ زبان ماراتی و انگلیسی در مقطع راهنمایی و دبیرستان موجود هستند.

برخلاف سایر ایالت‌ها، ۳ ایالت گوا، کرلا و تامیل‌نادو هم‌زمان از ۲ ابزار آموزشی برای تدریس در یک مدرسه استفاده می‌کنند.

جدول شماره ۷ و ۸ اطلاعات مندرج در باکس شماره ۳ را به شرح زیر خلاصه می‌کنند:

با استفاده از اطلاعات مندرج در جدول شماره ۷ می‌توان دید که جمعاً تعداد ۳۵۵ انتخاب زبانی به‌عنوان ابزار آموزش در تمامی ۳۵ ایالت هند وجود دارد که شامل ۱۰۷ انتخاب در مقطع ابتدایی و ۱۲۴ انتخاب در هریک از مقاطع راهنمایی و دبیرستان است.

جدول شماره ۸ اطلاعات مربوط به ۵ زبان بسیار متداول که به‌عنوان ابزار آموزش مورد استفاده قرار گرفته‌اند را گزارش می‌نماید.

نکته‌ی جالب توجه در اطلاعات جدول شماره ۸ این است که تعداد بسیار بالایی از ایالت‌ها به جای زبان هندی زبان انگلیسی را به‌عنوان ابزار آموزش ارائه نموده‌اند. این الگو در هر ۳ مقطع تحصیلی به چشم می‌خورد؛ به‌عنوان مثال تعداد ۳۳ ایالت از مجموع ۳۵ ایالت اعلام کرده‌اند که آن‌ها زبان انگلیسی را به‌عنوان ابزار آموزش در دبیرستان پیشنهاد کرده‌اند، درحالی‌که ۲۴ ایالت زبان هندی را ارائه نموده‌اند.

احتیاطی را که نباید از نظر دور داشت این است که اجازه دادن ایالت‌ها به ارائه‌ی زبان انگلیسی به‌عنوان ابزار آموزش نه به این معنی است که همه‌ی مدارس در ایالت‌ها قادر به‌کارگیری این سیاست هستند و نه به این معنی است که همه‌ی دانش‌آموزان در هر مدرسه زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان تدریس انتخاب می‌کنند؛ زیرا همان‌طور که جدول شماره ۵ هم نشان می‌دهد ۹۱ درصد مدارس با استفاده از زبان مادری تدریس می‌کنند و جدول شماره ۶ هم آشکار می‌سازد که تنها ۲۶ درصد مدارس، زبان انگلیسی را به‌عنوان ابزار آموزش ارائه می‌نمایند.

*دانشجوی دکترای مدیریت مالی، دانشگاه میسور هندوستان– ۲۰۱۴

منبع:

Dream and Realities: Developing Countries and the English Language, Paper ۴, Language policy in education and the role of English in India.

http://www.teachingenglish.org.uk/sites/teacheng/files/Z۴۱۳%۲۰EDB%۲۰Section۰۴_۰.pdf

ضمیمه