فرهنگ امروز/ پیام رضایی: «مجلس انتقام‌جویی هملت»؛ این نام که همزمان بر دو تاریخ و دو گونه اشاره می‌کند عنوان نمایشی است که حسین جمالی از امروز آن را در سالن سایه تئاتر شهر روی صحنه خواهد برد. آنطور که جمالی به «اعتماد» می‌گوید این نمایش هم در راستای آثار پیشین او تلاشی است برای پیوند شیوه‌های نمایش ایرانی با یکی از بزرگ‌ترین آثار نمایشی غرب و جهان. «سه نمایش از شکسپیر را با همین روند کار کردیم. مجلس نقالی رومئو و ژولیت، مجلس شبیه لیر بیچاره و آخرین کار هم همین مجلس انتقام‌جویی هملت است. در واقع در این کارها در طول تمرین ما تلاش کردیم تکنیک‌های نمایش ایرانی را شناسایی و آنها را در ادبیات نمایشی جهان پیاده کنیم.»اگرچه در طول این سال‌ها تلاش‌هایی برای اجرای تکنیک‌های نمایش ایرانی بر متون غربی صورت گرفته است اما کارگردان «مجلس نقالی رومئو و ژولیت» معتقد است مهم‌ترین نکته مدون‌سازی این تکنیك‌ها و شیوه‌هاست: «در نمایش ایرانی ما شیوه‌ها و گونه‌های مختلفی داریم. اما برای مدون‌سازی این قابلیت‌های اجرایی و تکنیکال کاری صورت نگرفته است. به عنوان مثال تکنیک بازی در بازی در شیوه‌های نمایشی ما وجود دارد اما هیچ‌کس روی نحوه رسیدن به این تکنیک‌ها به صورت مدون کار نکرده است.»جمالی که سال گذشته نشست‌هایی را با موضوع نقالی برگزار کرده بود حالا از انتشار محتوای این نشست‌ها در قالب یک کتاب خبر داد: «ما کتابی در مورد شیوه اجرای نمایش‌های ایرانی با محوریت نقالی آماده کردیم که الان کارهای ویرایشی آن دارد انجام می‌شود. سال گذشته سه هفته نقالی در سه فصل مختلف برگزار کردیم که در این نشست‌ها هر روز یکی از تکنیک‌های نمایش ایرانی را موضوع قرار دادیم و با حضور اساتيدي مثل فتحعلی‌بیگی، کیانیان، صادقی، صالح‌پور و دیگران در مورد آن بحث کردیم. در واقع محتوای این نشست‌ها تبدیل به کتاب شده است.»به گفته کارگردان اثر «مجلس انتقام‌جویی هملت» حاصل چهار سال کار و تمرین است: «از دوسال پیش آماده اجرا بودیم. کار برگزیده جشنواره آیینی سنتی شد و در فجر هم جوایزی گرفت. با این حال چهار سال روی متن کار کردیم. باید متن ما به پختگی می‌رسید و تجربه خوبی بود. چون ما توانستیم به شیوه تمرینی برسیم که بازیگران در مدت بسیار کوتاه‌تری به آنچه می‌خواهیم برسند.»او در پاسخ به این سوال که این تاثیرات فرم نمایش ایرانی در اثری چون هملت که مورد اقتباس قرار گرفته است چیست، یک تکنیک اجرایی را مثال می‌زند:« اساسا ما در همین پژوهش‌هایی که داشتیم یک عنصر خیلی مهم را در نمایش پیدا کردیم و روی آن کار کردیم و آن هم تاثیر بازیگر روی نقش است.ما همیشه در نوع غربی بازیگری تاثیر نقش روی بازیگر را داشتیم و دیده‌ایم. به همین دلیل بارها شنیده‌ایم که بازیگران برای رسیدن به نقش کارهای خاصی انجام داده‌اند، مثلا اضافه وزن یا چیزهایی مثل این. اما در این نمایش ایرانی با شیوه خیلی ساده ما عکس این اتفاق را داریم. در واقع بازیگر با فیزیک و ویژگی‌های خودش نقش را تغيیر می‌دهد.»البته وی معتقد است برخلاف آنچه ممکن است در نگاه اول به نظر برسد فرهنگ نمایشی غرب و نمایش‌های ایرانی شباهت‌های انکارناپذیری نیز در شیوه‌های اجرایی دارند که گویا همین مبنای اجرای «مجلس انتقام‌جویی هملت» بوده است؛ نکته‌ای که از سختی کار کم کرده و مسیر دراماتورژی را مشخص کرده است: «سختی مربوط به شناخت است. در واقع وقتی سختی پیش می‌آید که شناختی وجود نداشته باشد. شکسپیرین‌ها نقشی را یاد می‌گیرند و ممکن است ٢٠ سال همان نقش را ایفا کنند. عین همین را ما در شبیه‌خوانی داریم. شمرخوان همیشه همین نقش را می‌خواند. از این جهت این دو بسیار شبیه هم هستند.»بر همین اساس کارگردان «مجلس شبیه لیر بیچاره» معتقد است تجربه و آگاهی اجراهای مداوم یک نقش را در چنین شیوه‌هایی پخته می‌کند: «علت هم این است که من در ٣٠ سالگی و ٤٠ سالگی با توجه به آگاهی و تجربه خودم نحوه اجرایم نیز متفاوت خواهد شد. این نکته هم در تئاتر غرب و هم در شرق وجود دارد. این اشتراک مبنای کار ما بود.»در نهایت حسین جمالی امیدوار است به زبانی سلیس برای اجرای محتوای این آثار رسیده باشد: «این متن یعنی مجلس انتقام‌جویی هملت يك اقتباس است اما شیوه اجرایی در متن رعایت شده است.تمام تلاش‌های ما فقط برای انجام یک کار علمی یا پژوهشی نبود. انگیزه ما این بود که یک زبان سلیس و روان و راحت برای انتقال محتوای این متون به دست بیاوریم.»بی‌گمان تلاش برای ثبت و تدوین گونه‌های نمایشی را باید ارج نهاد؛ شیوه‌هایی که بر خلاف آنچه ممکن است به نظر برسد ظرفیت‌هایی جهانی حتي برای آثار برجسته ادبیات نمایشی دارند. اما جدا از اهمیت اجرای این اثر، چاپ و نشر و تلاش برای ثبت و تدوین این میراث فرهنگی یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی است که تئاتر ایران به شدت نیازمند آن است. حفظ این میراث و کوشش برای بسط و پیوند آنها با ظرفیت‌ها و گونه‌های امروز تئاتر ایران و جهان حرکتی است که می‌تواند ما را از مصرف‌کننده بودن محض و در حاشیه بودن به متن نمایش جهان ببرد. این آغاز گفت‌وگویی انسانی خواهد بود به زبان شیوای نمایش.

روزنامه اعتماد