فرهنگ امروز/ آندریاس آرنت، ترجمه یحیی شعبانی:

معرفی نویسنده: آندریاس آرنت (متولد ۱۹۴۹ در ویلهلمز هافن) فیلسوفی آلمانی و متخصص هگل و شلایرماخر است. او از سال ۱۹۹۲ ریاست جامعۀ بین‌المللی هگل را برعهده دارد. آرنت استاد فلسفه در دانشکدۀ الهیات دانشگاه فون هومبولت برلین است.

***

تقریباً به‌طور هم‌زمان دو ناشر معتبر علمی، مجموعه‌هایی حاوی آثار اصلی فیلسوف بزرگ گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (۱۸۳۱-۱۷۷۰) را روانۀ بازار کرده‌اند. در زمانه‌ای که در دانشگاه‌های آلمانی پرداختن به فلسفۀ کلاسیک آلمانی، به‌ نفع فلسفۀ تحلیلی آنگلوساکسون، که اینک رایج و شایع است، روزبه‌روز به حاشیه رانده می‌شود، مطمئناً چاپ این آثار متهورانه است. البته یقیناً به‌سختی می‌توان جامعۀ علمی کتاب (WBG) را درک کرد، زیرا به‌هیچ‌وجه دلایل علمی قطعی برای یک انتخاب پنج‌جلدی از مجموعه‌ای بیست‌جلدی که برای اولین‌بار در سال‌های ۱۹۷۱-۱۹۶۹ از سوی انتشارات زورکامپ (Suhrkamp)، تهیه‌شده توسط اوا ملدنهاور (Eva Moldenhauer) و کارل مارکوس میشل (Karl-Markus Michel) ظاهر شد، عرضه نشده است.

اگرچه علیه این ویراست، درست پس از ظهور نخستین جلدها، تردیدهای جدی ویرایشی و واژه‌شناختی نمایان شده بود، اما بی‌تردید عواید و خدمات ارزنده‌ای هم داشته است. اگرچه توجه به هگل، که از طریق نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت نیز برانگیخته شده است، فراوان بود، با این حال متون قابل اعتماد اندکی در دسترس بود. نخستین جلد در چارچوب «مجموعۀ آثار» تاریخی-انتقادی (historisch-kritischen Gesammelten Werke) در سال ۱۹۶۸ ظاهر شد و سه سال بعد، جلد بعدی نمایان شد. به‌ویژه اساساً متون هگل هنوز تا حد زیادی از ویراست قابل قبولی برخوردار نبود. ملدنهاور و میشل تا حد زیادی جامع‌ترین ویراست تا حال حاضر را، که پس از مرگ هگل «انجمن دوستداران میراث» (Verein der Freunde des Verewigten) گردآوری کرده بود، مبنا قرار دادند. برخی از آثار (از جمله نوشته‌های اولیه) تکمیل شدند. البته آن زمان هنوز طرح‌های ینا (Jenaer Entwürfe) به‌طور کاملاً بسنده ویرایش نشدند و نیز هر دو ویراست نخست «دانشنامۀ علوم فلسفی» (Enzyklopädieder philosophischen Wissenschaften) و ویراست نخست «آموزۀ هستی» (Lehre von Sein)، از نخستین جلد «علم منطق» (Wissenschaft der Logik). دربارۀ دومی یقیناً می‌توان مناقشه کرد، اما در آن وضعیت هیچ ویراست بهتری با این حجم و این قیمت وجود نداشت.

البته از آن زمان به بعد، دهه‌های بیشتری سپری شده است و برای بررسی دقیق کنونی هگل می‌توان به‌طور کامل از ویراست انتقادی «مجموعه آثار» استفاده کرد. از این جهت، پیش‌تر در ۱۹۹۹، انتشارات ماینر (Meiner) آثار اصلی هگل را در شش جلد در پی مجموعه‌آثار منتشر ساخته بود. این ویراست در آن زمان از سوی WBG تأیید شده بود. موضوع بر سر نوشته‌های اساسی بود که خود هگل به چاپ سپرده بود: نوشته‌های ینا، «پدیدارشناسی روح» (Phänomenologie des Geistes)، «دانش منطق» (مجدداً در اینجا فقط با ویراست دوم منطق هستی)، «خطوط اصلی فلسفۀ حق» (grundlinien der Philosophie des Rechte) و «دانشنامه» در سومین ویراست ۱۸۳۰. توجه کنید که همه‌چیز، متن و صفحه، با ویراست انتقادی یکسان است؛ از جمله تعلیقات، حواشی و گزارش‌های ویرایشی. هر کسی که بخواهد با هگل به پیش بیاید و نخواهد به نسخه‌های مشکوک ویرایشی اکتفا کند، می‌تواند اکنون به‌علاوه از این ویراست بی‌همتا و مطلوب نیز استفاده کند.

«خطوط اصلی فلسفۀ حق» مشخصاً در آن زمان در چارچوب مجموعه‌آثار چاپ نشد. ویراست جدید «آثار اصلی در شش جلد» که اکنون انتشارات ماینر روانۀ بازار کرده است نیز متن ویراست انتقادی را عرضه می‌کند، بدون افزوده‌های دست‌نویس هگل که همراه با آن چاپ شده است؛ اگرچه براساس یک ویراست اولیه و نابسنده. «افزوده‌های» ویراست انجمن دوستداران به فلسفۀ حق و «دانشنامۀ علوم فلسفی»، که از خلال آن‌ها باید آموزه‌های هگل دربارۀ تصور و ایدۀ یک سیستم بسته نمایان شود نیز در ویراست ماینر چاپ نشده است. در عین حال، موضوع بر سر گزیده‌های ضمیمه‌های دانشجویان به درس‌گفتارهای سال‌های مختلف (در «فلسفۀ طبیعت» نیز که از دست‌نوشته‌های دورۀ ینای هگل است) است که به‌نحوی کنترل‌ناپذیر در یک کل ادغام و بدین‌ترتیب به صلاحدید ویراستاران نیز ویراسته شده‌اند. ملدنهاور و میشل نیز از قابل بحث بودن این فرایند آگاه بوده‌اند. از این حیث، هیچ خسارت واقعی‌ای به اندیشۀ هگلی وارد نشده است؛ خطایی که در ویراست ماینر وجود دارد.

ویراست WBG نیز در مجموع با قیمتی تاحدی بالاتر، محتوایی کمتر از ویراست ماینر عرضه می‌کند. این ویراست حاوی «پدیدارشناسی روح»، «علم منطق»، «خطوط اصلی فلسفۀ حق» و «دانشنامه» (در دو جلد) است، اما شامل «نوشته‌های انتقادی ینا» نیست که در ویراست ماینر وجود دارد. به‌علاوه این ویراست متنی قابل اعتماد و ملاحظات بعدی و آرشیو شخصی موجود در ویراست ماینر را عرضه نمی‌کند. بهترین چیزی که ویراست WBG عرضه کرده، همچنان مقدمۀ موجز و آتشین آنتون فریدریش کخ است. پرسشی که هر دو ویراست باید به طالبان هگل عرضه کنند، بدین‌ترتیب پاسخ می‌یابد.

صرف‌نظر از این موارد، WBG در تبلیغاتش مدعی است که ویراستِ مبناگرفته‌شده «به‌واسطۀ اعتبار متون و به‌ویژه به‌خاطر خوانایی‌اش» سرآمد است. ادعای نخست کاملاً گستاخانه است و ادعای دوم لااقل غریب است. [این تبلیغات] عنوان می‌کند که متون هگل، نخست از طریق مدرن‌سازیِ دیکته (درست‌نویسی Orthographie) علائم سجاوندی خوانا و قابل خواندن شده‌اند. پشت چنین ادعایی (علاوه بر منفعت، سرمایه‌گذاری‌های منسوخ ویرایشی برای فروش بیشتر)، یک بی‌اعتنایی درست‌وحسابی به علم، پنهان شده است. ادعا می‌شود که گردآوری موضوعات تاریخی-انتقادی به‌خودی‌خود فقط برای فیلولوگ‌های عجیب‌وغریب می‌تواند جالب توجه باشد که علاقه‌ای به اندیشه ندارند. کسی که متون هگل را یک‌بار با نظر به اندیشه هجی کرده باشد، می‌داند که بدیل‌های تفسیری عموماً وقتی نمایان می‌شوند که به پشتیبانی‌ها و یاری‌های متون مدرن‌شده و «قابل خواندن» توجه نکنیم و به [متون] اولیه و اصلی بازگردیم. شانس این تجربه اکنون برای حلقۀ وسیعی از خوانندگان وجود دارد که آن را مدیون انتشارات ماینر هستیم.

گئورگ ویلهلم فریدریش هگل: «آثار اصلی» (Hauptwerke)

برمبنای ویراست تاریخی-انتقادی چاپ «مجموعه آثار» (Gesammelten Werke) از سوی آکادمی علوم نوردهایم وستفالن، انتشارات فلیکس ماینر (Flix Meiner)، هامبورگ، ۲۰۱۵، ۶جلد، ۳۲۷۴ صفحه. قیمت: ۹۸ یورو.

گئورگ ویلهلم فریدریش هگل: «آثار منتخب» (Ausgewählte Werke)

گزینش به‌همراه یک پیش‌گفتار از سوی آنتون فریدریش کخ، زیر نظر اوا مولدنهاور و کارل مارکوس میشل، جامعۀ علمی کتاب (Wissenschaftliche Buchgesellschaft)، دارمشتات، ۲۰۱۵، ۵جلد. ۳۵۴۴ صفحه، قیمت: ۱۲۹ یورو (برای اعضای WBG ۹۹.۹۵ یورو).

منبع: شماره هفتم نشریه فرهنگ امروز