فرهنگ امروز/ مریم شهبازی: ساعت هفده سوم مهر به میزبانی «بنیاد موقوفات دکتر افشار» شاهد برپایی شبی با عنوان محمدعلی اسلامی ندوشن خواهیم بود؛ گرامیداشتی که به‌دلیل شرایط جسمانی و سکونت او در کشوری دیگر، بدون حضور خودش و با حضور و سخنرانی جمعی از پیشکسوتان عرصه‌های مختلف کتاب برگزار می‌شود. محمدعلی اسلامی ندوشن از آن دست بزرگانی است که نیاز چندانی به معرفی ندارد؛ حداقل برای آنهایی که درعرصه ادبیات مشغول فعالیت هستند و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از آموزش‌ها و اندوخته‌های ادبی‌اش در قالب کتاب و مقاله بهره‌مند شده‌اند.

بنابرخواست خودش سال‌هاست حرف چندانی از شاعری‌اش به میان نمی‌آید؛ البته نه این که گفته باشد: «از شاعری‌ام نگویید!» بحث این است که علیرغم شعرگفتن از سن و سال نوجوانی و ادامه جدی آن در سال‌های تحصیل در دبیرستان و حتی انتشار سروده هایش در نشریاتی همچون سخن، خودش را شاعر نمی‌داند. آنچنان که بعد از انتشار دو مجموعه«گناه» و«چشمه» در سال‌های 29 و 35 تصمیم به کنار گذاشتن شعر گفتن برای همیشه می‌گیرد و عمده اهتمام خود را بر تحقیق، پژوهش و حتی ترجمه‌های ادبی می‌گذارد.  او افزون بر فارغ التحصیلی در مقطع دکتری از دانشگاه سوربن فرانسه و سال‌ها تدریس و قضاوت در دادگستری از چهره‌های شاخص عرصه ادبیات هم به شمار می‌آید.  آنچنان که اغلب پیشکسوت‌های بخش‌های مختلف ادبیات، اسلامی ندوشن را از چهره‌های اثرگذار در بخش‌های مختلف ادبیات از جمله نقد، تحقیق و ترجمه می‌دانند.

نوشته‌هایی بدون تاریخ مصرف / غلامحسین امیرخانی

سابقه دوستـــــــی غـــلامحــــــــسین امیرخــــــــــــانی، از پیــــــــشکسوتان عرصه خوشنویسی با اسلامی ندوشن به بیش از پنج دهه پیش می‌رسد؛ او درباره این دوست قدیمی‌اش می‌گوید: «طی هفت دهه اخیر نویسندگان مختلفی پا به عرصه گذاشته‌اند که بی‌شک هر یک از آنها جایگاه ارزشمندی در حوزه‌های مختلف کتاب دارند. با این وجود کم هستند افرادی که همچون او «شرف قلم» خود را حفظ کرده و با نگاهی موشکافانه ذهن و چشم مخاطبان را به سوی اطلاعات مورد نیاز باز کنند. همه آنهایی که اسلامی ندوشن را می‌شناسند می‌دانند که چه عالم بی‌ادعا و شریفی است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار او را می‌توان در این دانست که همگی فاقد تاریخ مصرف هستند.» امیرخانی درباره آثار ندوشن اضافه می‌کند: «کافی است به سراغ نوشته‌های او در دوره  پهلوی دوم بروید تا ببینید همان اندازه که نوشته‌های چهل سال اخیرش خواندنی و راهگشا هستند. نوشته‌های دهه‌های پیش از انقلاب او هم مرجع علاقه‌مندان به ادبیات در حوزه‌های مختلف هستند. طی چهل سال اخیر اغلب نوشته‌های او بیشتر درباره تاریخ و فرهنگ ایران با محور شاهنامه بوده است. در خاطرم هست که اواخر دهه شصت از این دوست دانشمند درخواست کردم گزیده‌ای از شاهنامه برای نسل جوان  فراهم کند که کار خوشنویسی‌اش را خودم به عهده گرفتم. اسلامی ندوشن بی‌هیچ اغراقی از معدود اهالی فرهنگ و ادب است که تطابق کاملی میان نوشته‌ها و شخصیت او در زندگی شخصی‌اش دیده می‌شود.»

نگاهی منصفانه در نقد ادبیات امروز و دیروز / حسن میر عابدینی

اسلامی ندوشن تنها نویسنده و شاعر نیست، او در عرصه نقد ادبی هم صاحب آثار و مقاله‌هایی اثرگذار است، حسن میرعابدینی از منتقدان ادبی درباره او می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که این چهره شاخص ادبیات را از دیگر هم‌نسلان خود متمایز می‌کند تلاشی است که برای نقد منصفانه و به دور از شیفتگی یا نگاه‌های غرض ورزانه به ادبیات امروز و دیروزمان دارد. او از معدود استادانی است که همچون زنده یاد«عبدالحسین زرین‌کوب» علاوه بر احاطه به ادبیات کلاسیک علاقه و دانش بسیاری هم درخصوص ادبیات معاصر دارد، او هیچگاه ادبیات معاصر را نفی نکرده و حتی چند مقاله خواندنی هم درباره وجوه مختلفی از آن نوشته است.» میرعابدینی دلیل این اتفاق را ذهن پویای ندوشن می‌داند و می‌گوید: «در تفکرات و نوشته هایش نه خبری از شیفتگی برخی حواریون شاعران و نویسندگان بزرگمان می‌بینیم که با نگاهی اغراق‌آمیز از هدایت و نیما می‌گویند و نه از آن انتقادهای کورکورانه‌ای که نسبت به ادبیات معاصر دارند. او در عین توجه به جنبه‌های مثبت آثار نویسندگان و شاعران از نگاه انتقادآمیز خود هم غفلت نمی‌کند که همین مسأله او را در جایگاه متفاوت ازدیگر اهالی ادبیات قرار می‌دهد.»

شاعری که خودش را شاعر نمی‌داند / فریدون مجلسی

اندک آشنایی با زندگی و فعالیت حرفه‌ای این چهره ماندگار فرهنگ و ادب معاصر کافی است تا بدانید که پیش از گام نهادن به عرصه ادبیات از استادان بنام رشته حقوق بوده و علاوه بر سال‌ها قضاوت به تدریس هم مشغول بوده است. فریدون مجلسی، مترجم و کارشناس امور بین‌الملل که در دوران کارشناسی ارشد از شاگردان اسلامی ندوشن بوده نیز در مورد او می‌گوید: «آشنایی‌ام با او به بیش از نیم قرن پیش بازمی گردد؛ سال 1346، وقتی که به عنوان دانشجو در کلاس حقوق اساسی تطبیقی او حضور داشتم. همه آنهایی که این استاد ادبیات را می‌شناسند می‌دانند که علیرغم فارغ التحصیلی در مقطع دکترای حقوق بین‌الملل از معتبرترین دانشگاه فرانسه علاقه چندانی به رشته تحصیلی و کار خود نداشته و ندارد. شاید به همین دلیل است که کمتر سخنی از او درباره حقوق و حتی سال‌های قضاوتش شنیده‌ایم.

او بعد از بازگشت به ایران وارد سیستم قضایی شده و مشغول کار و تدریس می‌شود با این حال بهترین خاطراتش را از فعالیت در این شاخه تنها محدود به پیدا کردن دوستانی می‌داند که در این حرفه پیدا کرده.» مجلسی درباره فعالیت‌های ادبی اسلامی ندوشن هم می‌گوید: «او بعد از چندین سال فعالیت در عرصه حقوق به سراغ ادبیات، دغدغه شخصی دیرینه‌اش می‌رود و در این بخش به چنان جایگاهی دست پیدا می‌کند که از او برای تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران هم دعوت می‌کنند.

او در کنار همه اینها نویسنده و روزنامه نگاری برخوردار از نگاهی جدی به مسائل اجتماعی و سیاسی هم بوده، با این حال علاقه‌مندی‌اش به ادبیات مانع تدریس دلسوزانه او در رشته حقوق نشد، آنچنان که هنوز بعد از گذشت حدود نیم قرن تمام نکاتی که سر کلاس‌های او یاد گرفته‌ام را به یاد دارم. از او مجموعه رباعیاتی هم منتشر شده، با وجود اشعار ارزشمندی که از او به جای مانده، اسلامی ندوشن شعر را رها می‌کند چرا که آن زمان استدلالش این بوده که در شعر به اندازه دیگر عرصه‌های ادبیات موفق نخواهد بود.»

درک بالای ندوشن از ادبیات دیروز و امروز تحسین‌برانگیز است / دکترفتح‌الله مجتبایی

سابقه آشنایی‌ام با محمدعلی اسلامی ندوشن به حدود هفتاد سال قبل بازمی‌گردد؛ به آن سال‌هایی که بهانه دوستی‌مان انجام کارهای مشترک دانشگاهی و حتی آزاد بود. او از معدود بازماندگان نسلی است که اندوخته‌هایشان تنها به یک حوزه محدود نمی‌شود چرا که هم شاعر است و هم نویسنده، پژوهشگر و مترجم. زندگی ادبی‌اش را با شعر و شاعری آغاز کرد و حتی یکی-دو مجموعه شعر هم منتشر کرد. با وجود آن که در زمره شاعران خوب روزگار فعلی است اما به سبب تواضع یا شاید هم ترجیح او به انجام کارهای تحقیقاتی، شعر را رها کرد و به سراغ دیگر بخش‌های ادبیات رفت و کارهای ارزشمندی در عرصه شاهنامه پژوهی و ادبیات کلاسیک انجام داد. آثاری که به همت او منتشر شده و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته همگی نشانه درک بالای او در فهم مطالب ادبی است. اسلامی ندوشن نویسنده خوبی هم هست، قلم شیوا و روانی دارد که طی تمام این دهه‌ها تأثیر شگرفی در جذب مخاطبان داشته است. علاوه بر این در عرصه ترجمه هم کارهای ارزشمندی انجام داده است. با تکیه بر همین موارد است که نه تنها من، بلکه دیگر اهالی ادبیات هم تأکید دارند او در همه رشته‌هایی که فعالیت کرده از جمله چهره‌های شاخص به شمار می‌آید.

در ستایش یک نویسنده چندبعدی / جلال‌الدین کزازی

محمدعلی اسلامی ندوشن یکی از چهره‌های فرهنگی و ادبی نامدار ایران زمین است که در زمینه‌های گوناگونی اندیشیده و پژوهیده و کتاب‌هایی ارزشمندی را به یادگار نهاده است. بخشی از پژوهش‌ها و نوشته‌های او به فرهنگ ایران بازمی‌گردد و بخشی دیگر هم به ادب پارسی. یکی از چشم‌گیرترین و دل انگیزترین ویژگی‌های نوشته‌هایش را می‌توان شیوه نگارش روان و شیوای او دانست. او یکی از نویسندگانی‌ست که کتاب‌هایش را تنها به پاس یافته‌ها و پژوهیده‌هایی که در آنها آورده نمی‌خوانند؛ نوشته‌های او برای شیوه نگارشی که به کار برده هم میان خوانندگان طرفدارانی بسیار دارد. بویژه آنکه بخشی از نوشته‌هایش که در آنها گزارش سفرهای خویش را آورده، از آن روی که در این گونه از نوشتار، نویسندگان آوردگاهی فراخ‌تر دارند و با قلمی آزادانه‌تر و رهاتر می‌نویسند. از سوی دیگر او از نخستین استادانی است که در دانشکده زبان و ادب پارسی، وابسته به دانشگاه تهران آغاز به آموزش دادن ادب سنجشی(ادبیات تطبیقی) کرد. من خودم آن‌هنگام که دانشجو بودم  از گفته‌ها و یافته‌های این بزرگمرد بهره برجسته‌ام.

منبع: روزنامه ایران