-
۱۳۹۶-۰۹-۰۵ ۱۰:۱۲
چرا تاریخ‌نویسی آکادمیک در ایران جدی گرفته نمی‌شود؟
دشواری‌های عبور
تاریخ‌نگارانی هستند که عوض کار علمی، برای استفاده از مزایای مالی و اجتماعی و یا حفظ موقعیت‌های اداری، وسوسه می‌شوند و وارد عرصه‌هایی از نگارش تاریخ می‌گردند که سنخیتی با کار آکادمیک ندارد. اما مهم‌تر از آن، پدید آمدن نسلی از تاریخ‌نگاران غیردانشگاهی است که تاریخ را با رمان به‌عمد یا سهو، خلط کرده با خلق آثاری فراوان می‌توانند تأثیرگذار باشند. ادارۀ این افراد برای دولت‌ها، آسان‌تر و بردن آنان در مسیری که هر دو طرف نیازمند به آن هستند، سهل‌تر است.
-
۱۳۹۶-۰۹-۰۴ ۱۰:۰۷
اشاراتی در باب شرق‌شناسی؛
دیگری
شرق‌شناسی با داشتن مجموعه‌ای از اطلاعات که به روش علمی به دست آمده است خود را عین پژوهش می‌داند. در باب شرق‌شناسی دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی موجودبین و دیگری وجودبین. در نگاه موجودبین نمی‌توان از ماهیت شرق‌شناسی صحبت نمود و این امری بی‌معناست، زیرا هر هست شرق‌شناسانند و آثارشان و وجود اموری چون شرق‌شناسی (امری جدای از حاصل کار شرق‌شناسان)؛ و شرق را نمی‌توان تصدیق نمود.
-
۱۳۹۶/۰۹/۰۱
گفت‌وگوی فرهنگ امروز با ابراهیم فیاض؛
ترکیب سلفی‌گری شیعی و پدیدارشناسی اگزیستانسیالیستی سارتر در اندیشۀ شریعتی
یک عده به شریعتی عاشقانه نگاه کردند، یک عده هم از روی تنفر. آن‌ها که عاشقانه نگریستند، به یک نوع تندروی عملی سوق یافتند و ضربه‌های زیادی به اندیشۀ او زدند و از او دور شدند. امروز کسانی که عاشق شریعتی بوده‌اند، مثل چپ‌های اسلامی، بیشترین نقد را به شریعتی وارد می‌کنند.
-
۱۳۹۶-۰۸-۲۳ ۱۱:۴۵
آیا تاریخ‌باوری جدید را می‌توان به‌مثابۀ یک نظریه قلمداد کرد؟
تاریخ‌باوری جدید و نظریه
در دیدگاه فوکو، تاریخ نوشتاری، یعنی متن تاریخی و ادبی که هم‌اکنون در دستان ماست، متنی است که متأثر از ساختارهای قدرت نمی‌تواند معنایی مطلق و غایی داشته باشد؛ چراکه از دیدگاه او، نظام‌های قدرت ما را تا اعماقِ وجودمان شکل می‌دهند و از همین روست که هر متنی که تولید می‌شود، سرکردۀ سازوکارهای قدرت زمانۀ خویش است.
-
۱۳۹۶-۰۸-۲۰ ۰۸:۲۱
تأملی درباب نسبت علی شریعتی و علوم انسانی جدید؛
ما کجا ایستاده‌ایم
آنچه بنیان‌های تفکر دکتر شریعتی را تشکیل می‌دهد، همان بن‌مایه‌های تفکر صوفی‌گری است که عمدتاً معطوف به دنیاگریزی و دنیاستیزی است و ما در طی تاریخ با اشکال متفاوت آن روبه‌روییم. تاجایی‌که به ما مربوط می‌شود، این تفکر به‌رغم شور شاعرانه و زیبایی فریبنده‌اش، با زندگی مدنی بیگانه است و نمی‌توان از آن به علوم انسانی جدید دست یافت.
-
۱۳۹۶/۰۸/۱۷
گفت‌وگوی فرهنگ امروز با محمدرحیم اخوت؛
درد برخی ادبیاتی‌ها «بی‌دردی» است
ادبیات معاصر باید از کوران زمان بگذرد تا وارد دنیای آکادمیک شود. هر اثری که امروز به وجود آمد، فردا که در دانشگاه مطرح نمی‌شود و نباید مطرح شود، بلکه باید از مراحلی بگذرد تا جزء متون آکادمیک قرار گیرد. پس این یک ویژگی عام است که باید به وجود آید؛ یعنی اثر باید پذیرفته و نقد شود، سپس از کوران زمان بگذرد و مهر برحق بر آن بخورد تا اینکه به آن پرداخته شود.
-
۱۳۹۶/۰۸/۱۴
گفت‌وگوی فرهنگ امروز با رسول رسولی‌پور؛
تحلیل فلسفی از «فهم متدینین» نه گوهر دین
آن‌هایی که شکاک یا ملحد هستند، باور و فهم متدین‌ها را تحلیل فلسفی می‌کنند. مثلاً شخصی به نام آنتونی کنی لاادری‌گر است. قبلاً متأله مسیحی و مدرس بوده، اما شکاک شده است. ایشان یک شخص دین‌باوری مثل آلوین پلانتینگا یا ریچارد سوئین برن را تحلیل فلسفی می‌کند و دلایل آن‌ها را برای اثبات وجود خدا یا خداباوری نقد می‌کند. لازم نیست که خودش خداباور باشد. وقتی تحلیل می‌کند، نمی‌تواند ملحدین را تحلیل کند، باید کسانی را تحلیل کند که فهم دینی دارند.
-
۱۳۹۶-۰۸-۱۳ ۱۲:۳۰
رضا داوری اردکانی؛
دانایی، فلسفه و علم
امیدوارم این نوشته مثل سخن‌های دیگر من موجب انبوهی از سوءتفاهم‌ها نشود. پس همین‌جا از خواننده عزیز استدعا می‌کنم علم را با میل به مطلق کردن علم یکی نگیرد. علم اعتبار و عظمتی غیرقابل انکار دارد زیرا کارساز جهان است اما ره‌آموز و راهگشای آینده نمی‌تواند باشد. در این مقاله من فلسفه را در برابر علم قرار نداده‌ام بلکه آن را منافی با مطلق انگاشتن علم دانسته‌ام. فلسفه و علم جدید با هم و در نسبت با یکدیگر بسط یافته‌اند. اگر در زمان ما تکنیک جایی برای فرهنگ و هنر و فلسفه و سیاست باقی نگذاشته است این قضیه ربطی به تقابل علم و فلسفه ندارد.
-
۱۳۹۶/۰۸/۱۰
کاربست نظریه در تاریخ در گفت‌وگو با حسینعلی نوذری (۲)؛
خانه‌تکانی تاریخ
در قرن بیستم تحولاتی رخ داده است که این تحولات در برداشت‌ها و رهیافت‌های روش‌شناختی، این زمینه را طرح کرد که تاریخ نمی‌تواند نه دربست تابع ارزش‌ها و قواعد پوزیتیویستی باشد که مانند جامعه‌شناسی پوزیتیویستی چشم خود را بر واقعیت‌های انسانی می‌بندد و نه می‌تواند آن‌چنان در چارچوب‌های روش‌شناسی غیرعلمیِ غیرواقع‌گرایانه برود که فقط با مشتی نظریه‌پردازی روبه‌روست. این بحران در رهیافت‌ها و برداشت‌های روش‌شناسی موجب خانه‌تکانی اساسی در رویکردها و رهیافت‌هایی شد که به مطالعۀ تاریخ می‌پرداخت.
-
۱۳۹۶-۰۸-۰۹ ۰۸:۴۱
بازسازی جهان‌شناسی احسان طبری و هم‌کیشانش؛
طرح اجمالی جغرافیای خیالی مارکسیسم-لنینیسم ایرانی
نقشه‌ی جغرافیای سیاسی جهان، دستخوش تحولات شگرفی شده است. جغرافیای مفهومی چپ هم زیروزبر شده است. «چپ جدید» یا «چپ معاصر» دیگر روایت‌های مارکسیسم راست‌کیش از سیر تاریخ و مسیر آینده‌ی بشر را نمی‌پذیرد و آن را تک‌خطی، اروپامحور و غایت‌انگارانه می‌داند و نقد می‌کند.
-
۱۳۹۶/۰۸/۰۸
کاربست نظریه در تاریخ در گفت‌وگو با حسینعلی نوذری (۱):
گشودن افق‌های نظری پیش روی مورخان
هر نوع تلقی یا برداشتی که از تاریخ داشته باشیم، چه تاریخ را علم بدانیم، چه تاریخ را نوعی گفتمان نظری یا نوعی گفتمان فلسفی بدانیم، بی‌تردید همۀ این سه حوزه برای گفتمان تاریخی سرشت نظری قائل‌اند. لذا خود را دور ساختن از نظریه یا ایجاد دیواری عظیم بین نظریه و تاریخ نه تنها امکان‌پذیر نیست، بلکه کاری عبث است.
-
۱۳۹۶-۰۸-۰۷ ۰۸:۱۱
نگاهی انتقادی به تاریخ‌نگاری معاصر ایران؛
رویکرد نخبۀ ذکورانه یا مردم‌انگارانه؟
فهم جهان زندگی‌های مردم ایرانی و آگاهی روزمره‌شان، نیازمند روش‌هایی همچون پدیده‌شناختی است. چون روش پدیدارشناسی، پژوهشی است درباب اینکه چگونه تجربۀ انسان و چیزها از طریق و در آن، تجربۀ خودشان را بر ما مکشوف می‌سازند. این روش در عمل و کاربست، نیازمند «تعلیق» و نه «تقلیل» است. بدین‌معنا که محقق تاریخ آگاهی مردم باید خود باورهای خویش را به‌صورت موقت در پرانتز قرار دهد تا از این طریق بتواند به حقیقت بنیادین و حقیقی (ذات پدیده‌ها) در جهان زندگی ایرانی دسترسی پیدا کند.
-
۱۳۹۶-۰۸-۰۶ ۰۸:۰۲
سهم روشنفکران در انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه؛
انقلاب اکتبر و بلشویسم فرهنگی برای روشنفکران
در فردای پس از رخداد انقلابی که به تعبیر تروتسکی «به آن خیانت شد»، تنها هنر و نویسنده‌ای مجال سخن و حق حیات یافت که به خدمت بلشویسم فرهنگی درآمد؛ لذا این امر بعد از انقلاب اکتبر یک نتیجۀ مشهود یافت، به‌این‌ترتیب که عمدۀ آثار نویسندگان و تولیدات هنری در ادبیات، فلسفه، نقاشی، نمایش، سینما و دیگر عرصه‌ها سویه‌ای به‌شدت سیاسی پیدا کرد.
-
۱۳۹۶-۰۸-۰۲ ۱۲:۴۲
تدریس توأمان فلسفه‌های قاره‌ای و تحلیلی در دانشگاه‌های غرب نشانۀ چیست؟
نزاع بر سر هیچ!
از طنز روزگار همین بس که فلاسفه دائم از دیالوگ می‌گویند، اما خود ناتوان از گفت‌وگو با یکدیگرند و همدیگر را متهم به عداوت می‌کنند. آیا این واقعه نشان‌دهندۀ استحالۀ بنیادین فلسفه از جوهرۀ نخستینش نیست؟ دیالوگ بدون چندصدایی ممکن نیست و لذا تنها در یک فضای دموکراتیک رشد می‌کند و به بار می‌نشیند و نه در یک فضای تمامیت‌خواهانه که فردپرستی برجای فردیت‌گرایی می‌نشیند. آکادمی یکی از بت‌های قبیله ماست که راهی به بیرون (عالم واقع) ندارد. نزاع فلسفۀ تحلیلی و قاره‌ای نیز نزاعی متعلق به آکادمیسین‌هاست.
-
۱۳۹۶-۰۷-۳۰ ۰۹:۲۴
جایگاه وحی در منظومۀ فکری لئو اشتراوس (۲)؛
استدلال اخلاقی اشتراوس به سود وحی
مطمئناً استدلال اشتراوس استدلالی به سود وحی نیست و خود اشتراوس نیز فرد مؤمنی نبود؛ اما استدلال اشتراوس دربارۀ وحی پشتوانههای فکریای را به فرد مؤمن پیشنهاد می‌دهد که فیلسوف را به چالش بکشد و از همین رو اشتراوس نه نسبت به وحی بیاعتناست و نه آن را قطعاً رد می‌کند.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۹ ۱۲:۴۵
پیش‌گفتار کریستین ژامبه بر ترجمۀ انگلیسی کتاب «کنشِ هستی: فلسفۀ وحی در ملاصدرا»؛
چرا فلسفۀ اسلامی؟!
از یک‌سو ما باید ببینیم چگونه فلسفۀ اسلامی یک قدرت زندۀ مسلم دارد، از روی این واقعیت که این فلسفه برای تاریخ جهان بیگانه نیست؛ چراکه با سرنوشت متافیزیکی خود ما، هم متافیزیک یونانی و هم کتاب مقدس، مرتبط است یا حتی به آن گره خورده است. در گذشته، فلسفۀ اسلامی به برخی از مقولات ماندگار نگرش ما به جهان، حیات بخشیده است.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۶ ۱۴:۴۰
برپایی نمایشگاهی از جلوه های تاریخ ایران
انجمن ایرانی تاریخ در حاشیه مجمع سالیانه خود در سال ۱۳۹۶ نمایشگاهی از جلوه های تاریخ ایران در آیینه اسناد آرشیو ملی را برپا می کند.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۶ ۱۲:۵۸
محمد مالجو؛
تهی‌دستان شهری در ایران در آینه‌ی اندیشه‌ی اجتماعی
تهی‌دستان همواره در جنگ گفتمان‌ها و معناسازی‌ها مغلوبِ طبقات فرادست‌ترند اما مطالعات فرهنگی در ایران مطلقاً به دیده‌شان نگرفته است. تهی‌دستان در اثر نابرخورداری از نیروی سیاسی متشکل و نداشتن جاپا در تالارهای قدرت نیز ناتوان از تقریر تظلمات‌شان در عرصه‌ی عمومی و تحمیل مؤثرشان به دولت و طبقات فرادست هستند اما علم سیاست در ایران نه به این ناتونی پرداخته است و نه چندان به شکل‌های گوناگون ولی هرازگاهیِ کنش دسته‌جمعی تهی‌دستان.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۵ ۱۰:۲۸
جایگاه وحی در منظومۀ فکری لئو اشتراوس (۱)؛
وحی مسیحی و پیامدهای آن در عصر مدرن
اشتراوس آنچه را که دیدگاه خاص مسیحی نسبت به وحی می‌داند قویاً به نقد می‌کشد، آن هم نه به‌منظور طرد یک بار برای همیشۀ وحی از بحث عقلانی، بلکه به‌منظور بیان اینکه بیماریهای فکری مدرنیته تا حد زیادی پیامد میراث الهیات مسیحیاند. بر پایۀ دریافت اسلامی -به‌مثابه دریافتی خلاف دریافت مسیحی- از فلسفۀ سیاسی کلاسیک بود که اشتراوس به نحو چشمگیری به بازاندیشی در معنای فلسفه، وحی و سیاست پرداخت.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۴ ۱۰:۴۳
به بهانه صدمین سالگرد انقلاب روسیه؛
انقلاب اکتبر، مارکسیسم و نتیجۀ عملی آن بر دنیای امروز
از زمان انقلاب ۱۹۱۷، شوروی با تمام دنیا در حال جنگ بود. این را نمی‌توان به حساب بداقبالی دانست، زیرا طبق نظریۀ مارکس این موضوع جبر تاریخی است. تلاش برای آزادی از سیطرۀ سرمایه‌داران بدون جنگ امکان‌پذیر نیست. روسیۀ شوروی طی این سال‌ها بهای هنگفتی را پرداخت. شاید اگر وسعت زیاد منابع طبیعی سرشار این کشور نبود خیلی زود از پای درمی‌آمد و انقلاب فرومی‌پاشید.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۳ ۰۹:۱۷
پاسخ به جوابیه شهرام ارشدنژاد به نقد طباطبایی بر ترجمه‌های «دومین رساله درباب حکومت» جان لاک؛
ترجمه در غیاب تخصص و نزاع مدعیان ترجمه
اسفناک است برای یک خوانندۀ فارسی‌زبان که بداند مترجم یک اثر سیاسی، تفاوت دو واژۀ مهم سیاسی State و Government را نمیداند و اقرار می‌کند نه معنای این دو واژه و نه علت تفکیک و نه علیت! تفکیک این دو واژه برایش روشن نیست.بی‌دلیل نیست که برخی از این‌گونه کالاهای بنجل از سوی خوانندگان و به تبع، بازار فروش کتاب جدی گرفته نمی‌شوند و هنوز پس از سال‌ها در انبار ناشر خاک میخورند.
-
۱۳۹۶-۰۷-۲۰ ۱۲:۰۸
گفتاری از دکتر رضا داوری اردکانی در نقد کتاب فوتبال و فلسفه؛
استادیوم امروز کلیسای دیروز
نظام ارسطویی با نظم فوتبال از جهات مختلف قابل قیاس است. گل در فوتبال، هدف نیست ولی آن را از فوتبال حذف نمی‌توان کرد. زیرا فوتبال با گل به کمال خود می‌رسد. علت غایی هم در فلسفه ارسطو کمال وجود است و نه مقصد و غایتی که آدمیان بخواهند به آن برسند. نویسندگان کوشیده‌اند نظر خود درباره فوتبال را که البته نظر تحسیبن است، در زمینه فلسفه و با رجوع به آرای فیلسوفان بزرگ بیان کنند. پس قصد آنان فلسفه‌گویی نیست بلکه نظرشان بیشتر بیان اهمیت و مقام فوتبال و عرضی دانستن آلودگی‌های احتمالی آن است.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۹ ۱۴:۰۴
مارتین هایدگر؛
پرسش از ذاتِ وجود
بدین سان واژه «وجود» معنایی نامتعین دارد و در عین حال ما آن را به شیوه متعینی، فهم می کنیم. معلوم می شود که «وجود» بسیار متعین و [درعین حال] کاملاً نامتعین است. برطبق منطق متعارف، در اینجا تناقض آشکاری وجود دارد. ولی چیزی که تناقض آمیز است، نمی تواند موجود باشد. دایره مربع وجود ندارد. با این همه، این تناقض، [یعنی تناقضِ] وجود به عنوان [امری] متعین و [در عین حال] کاملاً نامتعین، موجوداست.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۸ ۰۹:۵۷
پاسخی به نقد جواد طباطبایی بر ترجمه‌های «دومین رساله درباب حکومت» جان لاک؛
نزاع بر سر ترجمۀ فلسفۀ سیاسی تاریخی
جواد طباطبایی نوشته است ترجمۀ من «از نظر نفهمیدن و بی‌معنانویسی آیتی است». خب من کنجکاو می‌شوم ببینم کجا را نفهمیده‌ام. ایراد نخست وی به انتخاب من برای واژۀ «دولت» است و نیز «دولت مدنی» را او نپسندیده و گفته چنین ترکیبی معنا ندارد؛ اما از پیشنهاد واژۀ فنی مناسب از سوی وی هیچ خبری نیست که بگوید معادل درست این واژگان چیست. سپس او به یک اصطلاح کلیدی لاک اشاره می‌کند و می‌گوید من آن را نفهمیده‌ام و غلط نوشته‌ام.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۷ ۰۹:۳۵
«گرمایش زمین، بمب اتم، تکنولوژی» و نابودی بشر؛
ساعت رستاخیز؛ دو و نیم دقیقه به نیمه‌شب
بعد از ۱۹۵۲ هیچ‌گاه مثل امروز ساعت رستاخیز نزدیک به نیمه‌شب نبوده است. گرمایش زمین، بمب اتم و تکنولوژی تهدیداتی بسیار جدی هستند که حتی برخی دانشمندان چون استفان هاوکینگ را هم وادار به واکنش کرده‌اند تا پیش‌بینی کند که اگر وضعیت بشر به همین منوال پیش برود صد سال دیگر اثری نه از کرۀ زمین خواهد بود و نه گونۀ جانوری انسان.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۶ ۱۰:۰۰
ایدئالیسم زبان‌شناختی و تورم نشانه‌ها در خوانش فلسفۀ فرانسوی در ایران (۲)؛
اصل کنش و بازگشت به نیچه
کنش با خروج از امر روتین و توقفی ناگهانی و درک‌ناپذیر در آن، همواره منادی آغازی جدید است؛ انقلابی علیه خود که تنها از طریق آن، خودآگاهی متولد می‌شود. کنش نقطۀ تکینگی ساختار است، حدِ علیت. ساختارگرایی با فروکاهی آگاهی به ساختارهای کنترل‌پذیر و قابل فهم، می‌خواست زهر فلسفه را بگیرد و آن را رام کند؛ خواسته‌ای هماهنگ با علم‌زدگی نهفته در پوزیتیویسم. در نهایت، این بازگشت به نیچه است که فلسفه را از زیر سلطۀ علم (ساختار) بیرون می‌کشد.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۳ ۱۱:۱۸
ایران به عنوان ایرانشهر در سخنرانی جواد طباطبایی؛
تاریخ جهان با ایران آغاز می‌شود
از زمانی که در اروپا مفهوم دولت در معنای جدید درست شد، شروع کردند به توضیح اینکه دولت در کجاها بوده و به طور تاریخی ظاهر شده است. یک مورد حرف هگل در حدود ١٨٢٠ در درس‌هایش است که می‌گوید تاریخ جهانی با ایران آغاز می‌شود. زیرا ایرانیان نخستین دولت (der Staat) را درست کرده‌اند. از نظر هگل چین و هند به این معنا دولت نبودند. هگل می‌گوید دولت یعنی دولت جدید که ما در اروپا می‌فهمیم، نطفه‌اش در ایران بسته شده است. هگل می‌گوید چین و هند نظام‌های استبدادی مبتنی بر اقتدار یک شخص بودند، یعنی وحدت شان کثرت را نمی‌پذیرفت.
-
۱۳۹۶-۰۷-۱۱ ۱۰:۱۵
ایدئالیسم زبان‌شناختی و تورم نشانه‌ها در خوانش فلسفۀ فرانسوی در ایران (۱)؛
تورم نشانه
فردی که تسلط زیادی بر نظام نشانه‌شناختی دارد و حتی به‌گونه‌ای خلاقانه الگوریتم‌های بدیعی را توسعه می‌دهد و گفت‌وگویی «جدی و تمام‌عیار» را مدیریت می‌کند و پیش می‌برد، ممکن است صرفاً تکنسینی توانا باشد. در این حالت، او واقعیت را که قرار بود بار تمام ماجرا را بر دوش کشد، از دست داده و این معنای دقیق الیناسیون است. به همین دلیل، تورم نشانه را باید یک سمپتوم به‌شمار آورد؛ نشانه‌ای بر بیماری بخش قابل ملاحظه‌ای از سنت فکری عصر ما.
-
۱۳۹۶-۰۷-۰۵ ۰۹:۰۶
در دفاع از اندیشۀ مداراگر نیما؛
«سال نیماکُشان» به‌همت لوطی‌های زنده
هیچ‌یک از شاعران، آگاهانه از دیدگاه نیما متأثر نیستند. فروغ می‌گوید نمی‌دانم نیما چه تأثیری بر من داشته است، فقط می‌دانم که داشته است. حتی اخوان‌ثالث که بیشترین سهم را در اشاعۀ راه نیما داشته است، در تبیین بدعت‌های نیما بیشتر بر شکل ظاهری شعر تکیه می‌کند.
-
۱۳۹۶-۰۷-۰۴ ۱۱:۱۵
خواندن چگونه رخ می دهد؟
خواندن فراموش کردن است
آیا خوانش یک متن واقعاً انباشتی تدریجی و همواره مثبت از کنترل و ابقای عظیم و طولانی اطلاعات و دانسته‌هاست یا بیشتر پروسه‌ای متزلزل که در هربار خواندن، قرائت قبلی را ملغی می‌کند و جانشین آن می‌شود؟ من هیچ‌وقت نمی‌توانم هیجانی که از خوانش نخست به دست آورده‌ام، دوباره بازسازی کنم.