اندیشه
گفت‌وگو با حکمت‌الله ملاصالحی به بهانۀ کتاب «انسان تاریخی و تاریخ متعالی»؛
تاریخ، خدای انسانِ عالمِ مدرن است
تصادفی نیست که تنها انسان عالم مدرن روی آوار معابد گذشته، موزه به مفهوم مدرن آن بنیاد می‌نهد؛ و تنها انسان دورۀ جدید وجب به وجب و لایه به لایه تا آن‌سوی مرزهای تاریخ و جغرافیای طبیعی ارض، تاریخ و عقبۀ تاریخی انسان را زیر جراحی‌های بی‌امان خود گرفته است. انسان عالم مدرن دیگر انسان زائر معبد عالم غیب و قدس نیست، در آسمان و در فراتاریخ و در پیشگاه و حضور امر متعال حضور خویش را در جهان نمی‌بیند و نمی‌فهمد و نمی‌جوید.
-
۲ روز قبل
نقدی بر تفسیر مصطفی ملکیان از تعبد در حوزۀ دین؛
تعبد عاقلانه
مصطفی ملکیان در مواجهه با دین، یکی از ذاتیات دین‌داری را تعبد تام‌وتمام نسبت به آموزه‌های دینی می‌داند؛ به همین دلیل وقتی سخن از جایگاه عقل و پرسشگری به میان می‌آید صریحاً عقلانیت را در مقابل دین‌مداری و دیانت قرار داده و این دو را خصم یکدیگر می‌شناسد. در این میان معلوم نیست چرا ملکیان توجهی به پشت صحنۀ تعبد دینی در اسلام نداشته و آموزه‌های الهیات مسیحی در تعریف ایمان به مصادیق غیرعقلانی دین تحریف‌شده مسیح را با اسلام یک‌سان می‌پندارد؟
-
۳ روز قبل
نگاهی به جایگاه سفرنامه‌ها در خلقیات‌پژوهیِ ایرانیان در گفت‌وگو با محمدرضا جوادی‌یگانه؛
ردپای خلقیات ایرانی در سفرنامه‌های بیگانه
بخش مهمی از تصویر ما راجع به خودمان در دورۀ اخیر از سفرنامه‌ها درآمده است، زیرا جزئیات آن را سفرنامه‌ها با داده‌های تاریخی می‌دهند. شاید همین منجر می‌شود که ما نگاه منفی به خود داشته باشیم. شاید ایرانی‌ها در واقعیت این‌قدر همگانی و گسترده حتی دروغ نگویند، اما چون فرض می‌کنیم که همه دروغ می‌گویند، در جامعه محتاط رفتار می‌کنیم و خود همین موضوع به بدتر شدن خلقیات ایرانی دامن می‌زند.
-
۴ روز قبل
داوود فیرحی هفته گذشته در نشست اندیشه ایرانشهری، فردوسی را نماینده ناسیونالیسم تبارگرا خوانده بود؛
غیبت مفهوم ایران در پروژه فیرحی
ایران همین جایی است که ایستاده‌ایم و کتاب های علمی تاریخی، نسخه های اندیشه ای عهد باستان و بناها و آثار و کتیبه هایی که هر روز هم بر کشفیات آن افزوده می گردد جای هیچ گونه انکار و نفی را باقی نمی گذارد.
-
۲۱ روز قبل
گفت‌وگوی میثم سفیدخوش با علی مرادخانی دربارۀ اهمیت فلسفۀ هگل در تکوین علوم انسانی جدید (۲)؛
«روح» دانشگاه
مسئله در همان چیزی است که تلقی قرن هفدهمی از علم اجازه نمی‌دهد اتفاق بیفتد. این تلقی با مسائل تکنیکی برخورد می‌کند و اجازه نمی‌دهد کاری که باید، بشود؛ یعنی کار نظرورزانه در مورد ماهیت علم، سرشت دانشگاه، مفهوم آموزش و مفهوم پژوهش، نه در قالب‌های صوری بوروکراتیکی که در پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌ها هست.
-
۲۴ روز قبل
رابطۀ یهودیت با اقتصاد در طول تاریخ (۲)؛
یهودیان ثروتمند؛ شایعاتی نزدیک به حقیقت
تاریخ نشان داد که برخلاف دیدگاه عام، اکثر یهودیان کارگر و تهی‌دست هستند، اقلیت ثروتمند آنها را یهودیان آلمانی سابق تشکیل می‌دهند که پس از مهاجرت به آمریکا نیز همان روش سرمایه‌داری را ادامه دادند... اینکه یهودیان بر صدر جایگاه‌های مدیریتی بانک‌های مطرح دنیا قرار دارند، مردم را بیش از پیش به این‌سو سوق می‌دهد که شاید شایعات به حقیقت نزدیک باشند.
-
۲۵ روز قبل
گفت‌وگوی میثم سفیدخوش با علی مرادخانی دربارۀ اهمیت فلسفۀ هگل در تکوین علوم انسانی جدید (۱)؛
فلسفۀ هگل، اینجا و اکنون علوم انسانی در ایران
سفیدخوش معتقد است که تبار مفهوم «علوم انسانی» را می‌توان در دوران پیشامدرن و حتی در فلسفۀ ارسطو نیز بازجست، اما در مقابل، مرادخانی بر این باور است که علوم انسانی جدید تنها پس از شکل‌گیری دستگاه فلسفی هگل و تدوین طرح نظری تاریخ و جامعۀ انسانی از سوی اوست که معنا و هویت می‌یابد. با این حال، هر دو برآن‌اند که فلسفۀ هگل به‌طور عام و تأملات او دربارۀ برخی از شرایط تکوین علم جدید، نسبتی وثیق با شرایط کنونی علوم انسانی در ایران دارد.
-
۲۸ روز قبل
چند پرده از جلسات ملاقات با هایدگر/ منوچهر آشتیانی؛
هایدگر و ما ایرانیان
کارل لویت در سمینار دانشگاهی خود علیه مداحی هیتلر توسط هایدگر، در حضور ما دانشجویان به طنز و طعنه گفت: عجبا که این استاد معظم ما (و استاد خود لویت) به پیامد قول خود وفادار نماند؛ زیرا اگر هیتلر عقل مطلق تاریخ بود، پس می‌بایست هایدگر بعد از آنکه استالین او را به خاک فلاکت نشاند، استالین را «عقل مطلق تاریخ» معرفی می‌کرد!
-
۲۹ روز قبل
سعادت از دیدگاه مسکویه؛
به دنبال سعادت قصوی
مسکویه وصول به سعادت قصوی و درجۀ حکمت را بسیار سخت و دیریاب دانسته و آن را نیازمند تلاش مستمر و بدون انقطاع، زمان کافی و حصول تدریجی، دستیابی به کمال قریب از طریق سجیه و کیاست به‌عنوان مقدمه و زمینۀ وصول به سعادت قصوی، احساس لذت از زندگی فضیلتمندانه و ... می‌داند.
-
۳۱ روز قبل
رابطۀ یهودیت با اقتصاد در طول تاریخ (۱)؛
تجاری خانه به دوش
در دورانی که مدیترانه کلاً در دست مسلمانان است و مسیحیان امکان تردد در جهان را ندارند، یهودیان به یگانه تجار جهان غرب تبدیل می‌شوند. یهودیان در سراسر جهان حضور دارند. زبان عبری واسطۀ آنها و قوانین اعتماد لازم را برای تجارت ایجاد می‌کند. در شهرهایی که امکان روابط عادی وجود ندارد، یهودیان نماینده‌ای در دفتر صرافی خود قرار می‌دهند تا به امور رسیدگی کند. اختلافات و منازعات بر اساس قوانین تلمود توسط قضات حل‌وفصل می‌شود. حواله‌ها به عبری نوشته می‌شوند. قراردادها توسط حقوق مندرج در تلمود مورد حمایت هستند. این‌گونه است که یهودیان خانه‌به‌دوش کمکم به تجاری خانه‌به‌دوش تبدیل می‌شوند.
-
۱ ماه قبل
آناتومی اقتصاد سیاسی ایران در گفتارهایی از یوسف اباذری، رامین معتمدنژاد و مراد فرهادپور؛
در ستیز با اشباح
اباذری: به واسطه برخی اقدامات دولت که حاصل تفکر نئولیبرالیسم است، باز تهیدستان در حال آمدن به شهر هستند تا بتوانند سیاست را از دست کسانی که نقش مهمی دارند، بگیرند. برای توضیح بیشتر می‌خواهم از ایده «بازگشت ابدی همان» نیچه استفاده کنم و توضیح دهم که سرنوشت ما بازگشت ابدی همان است. یعنی دولت قاهری که در قدیم حیطه کوچکی داشت، اما الان بزرگ‌تر شده و در همه جا حضور دارد و با دخالت‌های خود، بخش‌هایی که مدنظرش است را بزرگ‌تر می‌کند.
-
۱ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۴)؛
خواجه نصیر و اخلاق جنگ
خواجه به بحث دربارۀ شرایطی میپردازد که در آن تدبیر شکست خورده است و حاکم ناگزیر از دستیازی به جنگ با هدف «خیر محض و طلب دین» است. ابهام موجود در اصطلاحات «خیر محض» و «طلب دین» آنها را در معرض تفسیر آزادانه قرار می‌دهد و امکان سوءاستفاده از آنها را در اختیار حکام جنگطلب میگذارد. اما خواجه نصیر -که در عصر سلطۀ جنگاوران و قوانین سنگدلانۀ مغولان میزیست- با هشدار دادن به جنگاوران و فاتحان مغول در باب علل موجه و رفتار عادلانه در جنگها به دستاوردهای مهمی رسید.
-
۱ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۳)؛
غزالی؛ از جنگ با «دیگران» تا جنگ با «نفس»
غزالی از جنگ به‌عنوان آخرین راه‌حل دفاع می‌کرد. دغدغۀ او دربارۀ سرنوشت اسرای جنگی هر دو طرف جنگ (مسلمانان و کفار) وی را در جبهۀ انسانگرای اخلاق جنگ جای می‌دهد که با اصل jus in bello سروکار می‌یابد. غزالی خود را از آن دسته از فقهای همعصر خویش متمایز می‌کند که رویکرد ظاهرگرایانهشان به قرآن و حدیث تنها عنصر تعیینکننده برای تعیین سرنوشت اسرای بختبرگشته بود.
-
۱ ماه قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۳)؛
نتایج توسعه نیم‌بند
توسعۀ نیم‌بند دوام و عمق ندارد. توسعۀ دوام‌پذیر و بازگشت‌ناپذیر با استبداد و ایدئولوژی ممکن نمی‌گردد. بالا رفتن تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه و رفاه اجتماعی و بهره‌گیری بهینه و آینده‌نگرانه، مدیریت صنعتی کارآمد و مولد، پرورش متخصصان، و شاخص‌هایی که بیشتر متخصصان در تعریف و توصیف توسعه می‌گنجانند، بدون توسعۀ فرهنگی و اجتماعی و سیاسی به حدّ مطلوب و هم‌وزن با توسعه در جوامع پیشرفته نمی‌رسد.
-
۱ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی (۲)؛
مسکویه و نکوهش جنگ
مسکویه جنگ را منبع تمامی رذایل می‌داند، چه اینکه نه تنها با انسانها، بلکه با کلیت انسانیت در تضاد است. وی میگوید: «تهور و جبن همانند شجاعت، ریشه در قوۀ غضبیه دارند، آن‌گاه که غضب یا شهوتِ انتقام نفس را تحریک میکنند. غضب و تکبر علل اصلی ظلم و دیگر امراض اجتماعی هستند و جوهر تکبر دیدگاهی کاذب دربارۀ نفس است که باعث می‌شود خود را مستحق مقامی والاتر از آنچه کسب کرده بداند.»
-
۱ ماه قبل
گفتار مصطفی ملکیان در هشتمین همایش مهر مولانا
گفت، صدق دل بباید کار را
از نظر مولانا انسان نمی‌تواند بر هیچ چیز انگشت بگذارد و بگوید این را می‌توانم به پای خودم بنویسم. همه این موهبت‌ها به این جهت از آن خود انسان نیستند که با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را افزایش بدهد و اگر از مقوله عیب باشند نیز با هیچ کوششی نمی‌تواند آنها را کاهش بدهد. اینها داده‌های خدایی هستند.
-
۱ ماه قبل
جنگ و صلح از دیدگاه متفکران کلاسیک ایرانی* (۱)؛
فارابی و توجیه جنگ برای خدمت به غایات مدینه فاضله
فارابی در فصول المدنی، با اشاره با توانایی مَلِک یا مُلوک برای جنگ که نشئتگرفته از واژۀ جهاد است، تأکید می‌کند که تنها گونهای از جنگ که چنان ملک یا ملوکی میتواند به‌گونه‌ای توجیهپذیر به آن متوسل شوند آن جنگی است که در خدمت مدینه فاضله باشد؛ بااین‌حال، در مدینه فاضله که در آن کیفیات اخلاقی استثنایی حاکم یا حاکمان نمود آشکارتری می‌یابد، وی چنین چیزی را تجویز نمیکند.
-
۱ ماه قبل
تفسیری فلسفی از مفهوم پدرسالاری در تاریخ ایران در مصاحبه با سیاوش جمادی (۱۲)؛
امکان توسعه سالم‌تر
توسعه نمی‌تواند با انزوا از مدرنیزاسیونی که جهان‌گیر است پیش برود. این مدرنیزاسیون جهان‌گستر برگشت‌ناپذیر است. ما در عصر مدرن زندگی می‌کنیم و مدرنیته و سنت بسته‌هایی بر روی میز نیستند که انتخاب‌شان به دلخواه ما باشد. پس از فروپاشی شوروی تا به امروز شاهد نقدهای بسیاری بوده‌ایم که عارضه‌هایی چون تبعیض اقتصادی، فاصلۀ مرکز و حاشیه‌ها، شکاف لایۀ ازون و غارت بی‌حساب و ویرانگر منابع طبیعی، گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای، عارضۀ بنیادگرایی و جنگ های به‌شدت وحشیانه را به رخ می‌کشند. حتی اندیشمندان منتقد غربی نیز راه حلی مؤثر نشان نمی‌هند.
-
۱ ماه قبل
گفت‌وگو با موسی اکرمی در مورد احمد فردید(۲)؛
کاش پدیدۀ فردید در کشور ما اتفاق نمی‌افتاد
بنابراین من هنگامی که به گذشته می‌نگرم، همچنان که بعضاً به روزگار خودمان نگاه می‌کنم، به شدت غصه دار می‌شوم، برای دانشگاه، برای کشور، برای فلسفه، برای خودمان. فردید و امثال او روشنفکر نبودند که نبودند. فیلسوف نیز نبودند. آنان روشنفکرستیز یا پادروشنفکر و فلسفه‌ستیز یا پادفیلسوف بودند که در روایتی کج و معوج از تاریخ فعالیت نظری و عملی انسان چیزی جز نفرت از این تاریخ، و سردرگمی در برابر حال و آینده نپراکندند.
-
۱ ماه قبل
سعادت از نگاه ارسطو؛
«دور» در نظام اخلاقی ارسطو
آنچه بیش از هر چیزی در نظریۀ اخلاقی ارسطو مورد انتقاد واقع شده است فقدان یک قاعدۀ مشخص برای انجام عمل اخلاقی است. از آنجایی که سعادت پیوند وثیقی با رفتار فضیلتمندانه دارد، مهارت کشف حد وسط اهمیت بسزایی پیدا می‌کند؛ این در حالی است که ارسطو برای شناخت فضیلت ما را به فرد فضیلتمند ارجاع می‌دهد؛ اما یافتن فرد فضیلتمند خود مستلزم برخورداری از شناخت فضایل است. این به‌اصطلاح «دور» در نظام اخلاقی ارسطو به‌راحتی قابل حل نیست.
-
۱ ماه قبل
شاکله‌شناسی در گفت‌وگو با نصرالله حکمت؛
تکنولوژی را مثل حمله مغول می‌دانم
پیدایی شاکله در وجود انسان در یک فرآیند شکل می‌گیرد. البته در اینکه هر انسانی حامل یک ویژگی‌های ژنتیک و چیزهایی است که از گذشته و فرهنگ و تاریخ و جغرافیا و... آمده است، شکی نیست اما در آنچه در وجود انسان به اسم شاکله شکل می‌گیرد، در عین حال که شماری از این عوامل تاثیرگذار است، آنچه اهمیت دارد، زندگی پس از تولد فرد است.