شناسهٔ خبر: 60436 - سرویس دیگر رسانه ها
نسخه قابل چاپ

تاریخ‎نگار مدرن حوزوی در دانشگاه

رسول جعفریان در سال‎های اخیر با صراحت لهجه‎ و شجاعتی مثال‎زدنی به بیان دیدگاه‎هایش درباره سنت علمی ما پرداخته و از ضرورت بازنگری انتقادی و بدون تعارف با تاریخ سخن می‎گوید و بی‎پروا سخنانی می‎گوید که در حکم آب در خانه مورچگان ریختن و آشفته کردن خواب کسانی است که یا ناآگاهند یا خود را به ناآگاهی می‎زنند یا عامدانه از بسط جهالت و غفلت توده‌ها سود می‎برند.

  

فرهنگ امروز/ محسن آزموده:

ما ایرانی‎ها همیشه و همه جا به حق تاریخ کهن و پر فراز و نشیب خودمان افتخار می‎کنیم و هر جا می‎نشینیم به بزرگی از آن یاد می‎کنیم. سنت تاریخ‌نگاری ایرانی قدمتی طولانی دارد و به لطف همین میراث گرانبهاست که در خاطره هر یک از ما ایرانیان روایت‌های فراوانی از مجد و عظمت گذشته تاریخی خانه کرده است. سنت مکتوب و شفاهی عظیم ایرانی - اسلامی مزین است به نام بزرگانی چون محمد بن جریر طبری، ابوعلی بلعمی، ابوالفضل بیهقی، ابن راوندی، عطاملک جوینی، خواجه رشیدالدین فضل‎الله، عمادالدین اصفهانی، محمدتقی سپهر و... مورخان نام‎آوری که با خلق آثاری سترگ گذر چند هزار ساله ایران را در روزگاران ثبت کرده‎اند و خاطره قومی ما را از خطر فراموشی و نسیان نجات داده‎اند. در روزگار معاصر نیز تاریخ‌نگاری ایرانی با تلاش‎های ارزشمند نامدارانی چون عباس اقبال آشتیانی، احمد کسروی، حسن پیرنیا، رشید یاسمی، محمد قزوینی، محمدابراهیم باستانی پاریزی، عباس زریاب خویی، عبدالحسین زرین‎کوب، احسان اشراقی، عبدالحسین حائری، سیدجعفر شهیدی و... به حیات پربار خود ادامه داده است.

با وجود این تاریخ به مثابه یک رشته علمی و دانشگاهی، در نظام دانشگاهی ما شأن و مرتبه شایسته و بایسته‎ای ندارد. شگفت آنکه در نظام آموزشی سنتی حوزوی ما نیز چندان ارج و قربی ندارد. در حوزه‎های سنتی ما چنان که شهره است، فقه و اصول است که بر صدر نشسته و تاریخ، حتی فروتر از فلسفه و کلام است و چندان محل عنایت نیست. حوزویان معدودی را می‎شناسیم که عمر خود را صرف شناخت و معرفی آثار تاریخی کرده باشند و بزرگانی چون آقا بزرگ تهرانی و علامه مرتضی عسگری انگشت‎شمارند. کوتاه سخن آنکه تاریخ به عنوان یک رشته علمی انتقادی جدید که خود سابقه‎ای حدودا 150 ساله در دانشگاه‎های غربی دارد، در حوزه‎های سنتی ما بسیار دیر و با تاخیر پذیرفته شده است.

در فقدان و خلأ تاریخ‎نگاران شیعه و مسلمانی که تاریخ اسلام و تشیع را با دسترسی مستقیم به منابع و اسناد اصلی به ما و جهانیان معرفی کنند، ناگزیر خواهیم بود به گذشته ایران اسلامی و اسلام ایرانی از پس پشت عینک مستشرقان و شرق‎شناسان و اسلام‎شناسان غربی بنگریم و پر واضح است که آنچه به بیان می‎آید، خواسته یا ناخواسته، همراه است با پیشداوری‎ها و مفروضات آشکار و نهان. به عبارت دیگر، سنت دانشگاهی و حوزوی ما نیازمند مورخانی روشن‎اندیش و عالم است که ضمن آشنایی با آخرین روش‌ها و نگرش‎های علمی، با دسترسی مستقیم به منابع در نگارش تاریخ ما به زبانی که در عموم محافل آکادمیک جهان پذیرفته شده، بکوشند و روایتی منسجم، بی‎طرف، جامع و دقیق از تاریخ ایران و اسلام به دنیا عرضه دارند.

با در نظر داشتن این موارد است که ارزش و اهمیت حضور چهره‎هایی چون رسول جعفریان آشکار می‎شود. پژوهشگری عمدتا خودآموخته و پرکار که از دل حوزه بر آمده، اما عمر گرانمایه خود را صرف تاریخ کرده و در طول قریب به 40 سال تلاش علمی و مدیریتی، گام‎های بلندی در عرصه تاریخ‎نگاری برداشته است. استاد جعفریان با نگارش بیش از 60 کتاب و قریب به 90 تحقیق و ترجمه، بدون تردید یکی از پرکارترین مورخان معاصر ایرانی است که در سطوح مختلف تخصصی تا عمومی، به نشر و معرفی تاریخ اسلام و ایران پرداخته است. تاریخ سیاسی اسلام، تاریخ تشیع در ایران، جغرافیای تاریخی تشیع، تاریخ صفویه، تاریخ تمدن اسلامی، تاریخ علم در جهان اسلام و تاریخ نهضت‎ها و احزاب سیاسی مسلمان در سده‌های اخیر، مهم‎ترین حوزه‎هایی هستند که جعفریان در زمینه آنها کتاب و مقاله نوشته و به تحقیق و پژوهش پرداخته است.

خدمات او به جامعه علمی تاریخ ایران اما به تحقیق و پژوهش تاریخی خلاصه نمی‎شود. او در عرصه مدیریتی و نهادی نیز اقدامات ارزشمندی کرده است، تاسیس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران در قم در سال 1374 و حضور فعال و موثر در گروه تاریخ دانشگاه تهران بخش کوچکی از این فعالیت‎هاست. آشناترین و اثربخش‎ترین فعالیت مدیریتی جعفریان، سال‎های پربار مدیریتش بر کتابخانه مجلس است که این گنجینه ارزشمند و ناشناخته را از گمنامی خارج ساخت و با تدابیر هوشمندانه، سبب شد این کتابخانه بار دیگر به فضایی قابل دسترس و مطبوع برای پژوهشگران و دانشجویان و اساتید تاریخ بدل شود. نگاه مدرن و روزآمد جعفریان به جریان روزافزون ارتباطات و اطلاعات، سبب شد که صدها هزار برگ نسخه خطی دیجیتال و روی وب، دسترس‎پذیر شوند، اقدامی که در نوع خود انقلابی در عرصه آرشیو در ایران تلقی خواهد شد.

در پایان بایسته است از وجه روشنفکری و آزاداندیشی این استاد معمم تاریخ یاد شود. رسول جعفریان در سال‎های اخیر با صراحت لهجه‎ و شجاعتی مثال‎زدنی به بیان دیدگاه‎هایش درباره سنت علمی ما پرداخته و از ضرورت بازنگری انتقادی و بدون تعارف با تاریخ سخن می‎گوید و بی‎پروا سخنانی می‎گوید که در حکم آب در خانه مورچگان ریختن و آشفته کردن خواب کسانی است که یا ناآگاهند یا خود را به ناآگاهی می‎زنند یا عامدانه از بسط جهالت و غفلت توده‌ها سود می‎برند. رسول جعفریان در میانه ششمین دهه عمر خود، بدون ملاحظات محافظه‎کارانه، مجامله را کنار گذاشته و به روشنگری می‎پردازد. سابقه پربار او اما سبب شده که مخالفان به سادگی نتوانند او را به ناآگاهی یا ... متهم سازند. باید به شجاعت و صراحت لهجه او آفرین گفت و از تلاش‎های بی‎وقفه پژوهشگری تقدیر کرد که گام‎هایی موثر و بلند در ادای سهم به تاریخ پر فراز و نشیب اسلام و ایران برداشته است.

روزنامه اعتماد

نظر شما