پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

رضا مختاری اصفهانی/ به بهانه انتشار «گنگ خوابدیده»؛

گام نخست در مسیر شناخت غرب

نویسنده مواجهه ایران و غرب را به «برخورد» و «آشنایی» تقسیم کرده است. حاصل برخورد با غرب در صحنه‎هایی چون جنگ‎های ایران و روس تبعاتی مانند قراردادهای استعماری داشت، اما آشنایی به فهمی هرچند ناقص از تمدن جدید غرب انجامید. اگر برخورد با غرب تبعاتی قهری داشت، اما آشنایی با آن، تلاشی بیشتر داوطلبانه بود و این تلاش در مأموریت یا مسافرت صورت گرفت...

تأملاتی دربارۀ نسبت مفهوم رخداد در فلسفۀ بدیو و مقولۀ تروما در دستگاه روان‌کاوی لکان؛

فاعل اخلاق حقیقت و ترومای رخداد هنری

در این مقاله می‌خواهم دنباله‌ای از قضایا را درخصوص هنر و اخلاق و فاعلیت انسانی ترسیم کنم که از آرای رمانتیک‌ها نشئت می‌گیرند و بدیو آنها را در قلب پروژه خویش جای می‌دهد. یکی از دلایلی که برای بدیو، مطالعات مربوط به هنر و اخلاق و فاعلیت اهمیت فراوانی دارد این است که کار او جدی‌ترین کوششی است که فیلسوفی متعهد و پیگیر به عمل آورده تا فلسفه‌ای منسجم و سازگار با بصیرت‌های بنیادین روان‌کاوی لکانی بپروراند.

ناصر تکمیل همایون از حال‌وهوای کلاس درس غلامحسین صدیقی می‌گوید؛

مرد آن است که پس از مرگ نامش زنده بماند

یک بار من اشتباه کردم گفتم سقراط در دادگاه فرمایشی آتن محکوم شد. آن‌موقع در روزنامه‌ها، ترکیب «دادگاه فرمایشی» برای مصدق زیاد به کار می‌رفت. من چون مصدقی بودم، می‌خواستم از این واژه استفاده کنم. ایشان شدیداً پرخاش کردند و گفتند در آتن دادگاه فرمایشی نبود. دادگاه دموکراتیک بود و با نظام دموکراسی حاکم در آتن آن روز، سقراط را محکوم کردند.

سخنرانی پروفسور پل ریکور در اسفند ١٣٧٣ در پژوھشکده حکمت و ادیان ؛

تاریخ، خاطره، فراموشی

در اینجا منظور از تاریخ هم تاریخ‌سازی است و هم تاریخ‌نویسی، تاریخ‌نویسی تا چه اندازه به ادامه تاریخ کمک می‌کند. به این دلیل که کسی که تاریخ را می‌نویسد، خود متعلق به موضوع علمی است که با آن سروکار دارد. به نظر من یک فیزیکدان به عنوان یک موضوع فیزیکی با علم فیزیک روبرو نیست، ولی تاریخ‌نویس خود در درون تاریخ قرار گرفته است. به همین دلیل داشتن یک عملکرد انتقادی برای او کار مشکلی است.

رسول نمازی/ پاسخی به اظهارات سیاوش جمادی درباب لئو اشتراوس؛

سوار بر روحِ مغشوشِ تاریخ

اگر استفاده اشتراوس از ضمیر «ما» در آثارِ خود، که گویا جمادی نسبت به رواج آن در زبان انگلیسی آگاه نیست، از نظر جمادی « گویای ایدئالیسم وخیمی است»، استفاده جمادی از ضمیر «ما» وقتی که می گوید « زحمت ما را کم می کنند » گویایِ «فاجعه وخیمی» است که حوزه اندیشه در ایران دچار آن شده است: موضوعات پیچیده فلسفی که می بایست در قالب مقالات تحقیقی جدی با ارجاع و جزئیات فراوان مورد بحث قرار گیرند بصورت کلی و در قالب خطابه های احساسی و گزاره های کلی در فضای کشور نشر می شوند، آنهم توسط افرادی که آشکارا بر موضوعات مورد بحث تسلط ندارند و دست به قضاوتهای کلی و بی پایه می زنند.

گفت و گو با بهروز فرنو در نسبت مشکلات سیاسی اقتصادی روز و مسائل زمانه به آشفتگی تفکر و کلام؛

ملالت علما هم ز علم بی عمل است

عمق مشکل را دیدن و تحقیق، تامل، عزم و اهتمامی متناسب با آن داشتن، یاس به دنبال نخواهد داشت؛ بلکه تغافل از عمق  مسائل و نسنجیده عمل کردن است که دیر یا زود مایوس کننده خواهد بود.

رضا داوری اردکانی؛

حفظ صلح تا کی و کجا و چگونه ممکن است؟

کسانی هم گفته اند عنوان کتاب «صلح دائم» طنز است. ولی نمی‌دانیم چرا باید این عنوان را عنوانی طنزآمیز بدانیم. کانت  هرگز از صلح، آرامش گورستان را مراد نمی کرده است. این هم معلوم است که فیلسوف به صلح جاودانی سنت اوگوستن در مدینه الهی فکر نمی کرده و بهشت زمینیش نباید با مدینه آسمانی اشتباه شود. صلح دائم بخشی از تفکر کانت و متمم طرح او در بیان شئون تجدد و قوام و تقدیر جهان جدید است. او می خواسته است راه رهایی مدرنیته از تعارض ها را بیابد و نشان دهد که مدرنیته دوران عقل و تحقق آنست.

دو کامنت در باب تئولوژی سیاسی و فیلولوژی سیاسی؛

بال های فرشتگان و مرده ریگ نیچه

حقیقتا کردوکار ما می تواند بازنویسی تزهای بنیامین به زبان سنت فلسفه و الاهیات و جهانشناسی اسلامی با فیگور راهنما و هدایتگر سهروردی باشد که گونه ای سلوک دانته ای را به ذهن متبادر می کند.ما این تفحص را میان خطی/بین خطوط می نامیم که باز هم تداعی گر برزخ دانته و نگارش باطنی توامان است.

فکرهایی  در عصر شتاب‌های بدخیم

وقتی نیچه برای نوشتن، یک ماشین تحریر اختیار کرد و از کارکرد معهود نوشتن با قلم بر کاغذ روی برگرداند سبک نوشته های او تغییر محسوسی کرد؛بقول فریدریش کیتلر رسانه شناس، نثر نیچه از استدلال‌ها به کلمات قصار، از افکار به جناس و از لفاظی به سبک تلگرافی تغییر یافت.دوستی این تغییر در سبک نگارش را دریافت و به نیچه گفت که شاید با این وسیله حتی به اصطلاحات جدیدی دست پیدا کنی.

نقد و تحلیل ساختار فیلم «دشت خاموش»؛

میعاد در لجن

در پیگیری شاکله‌ی هویتی «دشت خاموش» می‌توان به تاثیرپذیری زیباشناختی از مکتب نئورئالیسم ایتالیا طی نشان دادن فضا رسید. از سویی تأکید بر اهمیت لوکیشن در طراحی «دشت خاموش» را متأثر از سینمای کیارستمی دانست. خوانش تصویری دیگر از فیلم «دشت خاموش» را می‌توان در نگره‌ی «ژیل دلوز» یافت، هنگامی که تحرک دوربین در برابر دیواره‌ها را تعبیری از تفکر این فیلسوف درباره‌ی کارکرد سه‌گانه‌ی تصویر قلمداد کرد، آن‌گونه که اتصال میان «تصویر-ادراک»، «تصویر-کنش» و «تصویر-تأثر» را به عنوان صور شکل‌دهنده‌ی فیلم مورد ملاحظه قرار می‌دهد.

آیا شریعتی تکرارپذیر است؟

مقلدانِ شریعتی

او یک بار با تمام وجودش در جامعه ما به واقعیت عینی بدل گردید و از آن پس نه او تکرارپذیر است و نه آن حوالت تاریخی؛ نه شریعتی تکرارپذیر است و نه آن روح زمانه؛ نه شریعتی تکرارپذیر است و نه آن حدت و حرارت بالای روزگار برای جوشیدن و خروشیدن.

گفت و گو با بهروز فرنو درخصوص نسبت میان مشکلات روز و مسائل زمانه با آشفتگی تفکر و کلام؛ (۳)

وَلایت می‌بایست باطن وِلایت باشد

در حرکت به سوی حاکمیت الهی به معنای حقیقی لفظ، برقراری روابط و مناسبات ظاهری حاکمیت، اعم از مراتب ولایت و قوانین و مقررات آن مبتنی است بر روابط و مناسبات باطنی و اعتقادی و ایمانی در طریق حاکمیت و معرفت الهی و نیز نسبت باطنی امامت و امت. آن چه از قبل پیروزی انقلاب و قبل تشکیل نظام و تدوین قانون اساسی، ما بین امام خمینی(ره) و امت انقلابی بر قرار شده بود. همان که مرحوم استاد فردید به «وَلایت» به عنوان باطن «وِلایت» یاد می‌کرد.

گفت و گو با بهروز فرنو درخصوص نسبت میان مشکلات روز و مسائل زمانه با آشفتگی تفکر و کلام؛ (۲)

آیا فلسفه کانتی امکان حل بحران را دارد؟

اگر با ریاست کسی چون آقای سروش [بر نهادها] مخالفم، نه تنها به خاطر شخص ایشان یا اختلافات فی مابین است، بلکه اساساً فلسفه‌های علمی و مباحث شناخت شناسی حوزه‌های کانتی و نوکانتی مورد تاکید ایشان را با توجه به عدم امکان تامل حکمی و ماهوی، واجد صلاحیت برای تشخیص و درک مسائل کلّی و پرسش از ماهیت علم و تکنولوژی و نسبت آن با اصالت دنیا و سیطره عقل معاش، در عالم جدید و بحران آن، نمی‌دانم.

گفت و گو با بهروز فرنو درخصوص نسبت میان مشکلات روز و مسائل زمانه با آشفتگی تفکر و کلام؛ (۱)

چه رازی، بیش از پیش، از پرده برون افتاده است؟

امروز در غلبه بیماری کرونا، بر خلاف تصور خودبنیاد چهارصد سال اخیر بشر، عجز او نسبت به حلّ و رفع مشکلات خودش، بیش از پیش آشکار شده است. یعنی برای بشر عصر جدید که در رویای چهارصد ساله حلّ همه مشکلات، تنها با عقل معاش و درایت خود، در عالم مدرن بود، این عجز کابوسی است که خواب غفلت خدایگانی او را پریشان می‌کند.

نگاهی به علاقه برخی از بزرگان ادب ایران به کتاب(1) ؛

کتاب‌بازی بزرگان در زمین ایران

کتاب مرجع روح بی قرار ایران دوستانی بود که روح خود را در کالبد خدمت رسانی به فرهنگ ملی ایران دمیده بودند و تالیف ، تحقیق ، نوشتن و نشر مقاله و کتاب از ارکان زیست آنان در طول عمر برکتشان بوده است.

ناگفته‌های حسین نمازی وزیر اسبق اقتصاد از فراز و نشیب‌های دهه شصت(۱)؛

واکنش شهید رجایی به رفتارهای بنی‌صدر

شهید رجایی با روش و منش بنی‌صدر آشنا بود و می‌دانست حرف‌هایی را که می‌زند بر مبنای ذهنیات خود بزرگ‌بینی اوست. شهید رجایی این مسائل را خیلی جدی نمی‌گرفت و معتقد بود، این روش و منش که برای خیلی‌ها روشن نیست به زودی روشن خواهد شد. بالأخره افراد زیادی به بنی‌صدر رأی داده بودند. افراد حزب‌اللهی زیادی هم به او رأی دادند. طولی نکشید که تمام این افراد به اشتباهات‌شان پی بردند.

رضا داوری اردکانی؛

برای مراسم روز جهانی آینده

آینده‌نگری صرفاً کار پژوهشی نیست. آینده‌نگرها و برنامه ریزهای اروپایی و آمریکایی و ژاپنی چون در کشورشان سیر امور کم و بیش نظم دارد می‌توانند با مطالعه و درک شرایط و امکانات، آینده کشورشان را در قیاس با اکنون تا حدودی تصویر کنند. اما در جایی که سیر تحول نظمی ندارد و مقصد پیدا نیست و مسیر زیگزاگ و تیره و ناهموار است، چگونه و بر چه اساس می‌توان وضع فردا را تصویرکرد؟

نشستی در خصوص برآمدن ژانر خلقیات ایرانی؛

واسازی سوژه بیرون از تاریخ

گفتمان مسلط در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در زمینه‌های مختلف، تغییر از بالا و دگرگونی‌خواهی ساختاری است. اکثریت آثار ادبی و روشنفکری و هنری دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بر خلاف متون افرادی خاص و آکادمیک، نسبتی با خلقیات‌نویسی جمالزاده یا بازرگان ندارد و همگان بازنمایانگر دیسکورس تحول خواه ساختاری و انقلابی هستند. بنابراین اگر موضوع را به صورت تحلیل گفتمان در نظر بگیریم، دو نوشته جمالزاده و بازرگان را نمی‌توان پدیدآورنده ژانر به معنای مد نظر نویسندگان کتاب در نظر گرفت. به هیچ‌وجه جمالزاده و بازرگان پاسخگوی زمینه اجتماعی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ نیستند.

درنگی در کلام واتیمو، متفکر پست مدرن؛

 پایان تاریخ؛ پایان مدرنیته

واتیمو راجع به پیشرفت خطی تاریخ و پایان تاریخ در لیبرالیسمِ فوکویاما می گوید که " من متاثر از نیچه به " غلبه بر غلبه " و عبور از نظریه خطی پیشرفت و پایان تاریخ لیبرالی قائلم و نظریه خود را پایان تاریخ نامیده ام؛ پایان تاریخ به منزله تاریخ خطی معین با هدف و غایت متعین. بنابراین سخت در برابر این مزدور یعنی فوکویاما قرار می گیرم که امروز باب میل رسانه های غربی سخن می گوید". میان " پایان تاریخ" او با "پایان تاریخ" فوکویاما فرقی است فارق ، یعنی تفاوت از زمین تا آسمان است . " پایان تاریخِ " واتیمو "پایان  مدرنیته " و تمامیت یافتن متافیزیک است اما "پایان تاریخِ " فوکویاما تازه اوج سلطه و سیطره مدرنیته به واسطه حاکمیت مطلق و جهانی لیبرالیسم سرمایه داری است.

نگاهی به نسبت دانشگاه و امر سیاسی؛

دانشگاه بدون ایدئولوژی

در مطالعه تاریخ ایران ، نهاد دانشگاه زیر سایه ، نفوذ و سیطره نهاد حکومت و دخالت دولتمردان، خود را هویت داده و دارای اثر بخشی است. موضوع جالب توجه این که دانشجو به عنوان عضوی از جامعه دانشگاهی در فرآیندها و تحولات سیاسی خود را در معرض قضاوت افکار عمومی قرار داده است. با تحولات دهه بیست و سی خورشیدی در ایران ، با شکل گیری احزاب سیاسی ، دانشجویان با امر سیاسی پیوندی هویتی و ایدئولوژیک یافتند. با ظهور مفاهیمی چون جنبش دانشجویی دخالت نهاد سیاست و احزاب در نهاد دانشگاه ، ایده فلسفی دانشگاه دچار تغییرات هویتی و دگرگونی مفهومی در پیوند با ایدئولوژی اندیشی گردید.

ترجمه مقاله‌ای از نیلوفر گوله؛

مدرنیته غیرغربی

رابطه بین سنت و مدرنیته در کشورهای غیرغربی همچنان ما را شگفت‌زده خواهد کرد.  زمانی که گمان می کنیم مدرنیته توانسته پروژه  سنت زدایی را به اتمام برساند و جهانی شدن را در اشکال بومی بازآفرینی کند، درست در زمانی که انتظارش را نداریم علاقه جدیدی نسبت به گذشته و رنگ و بوی فراموش شده آن، سرراهمان سبز می شود. «آلاتورک بودن» که قبلاً تحقیر می شد، دوباره ارزشمند می شود.  این بیش از آنکه بازگشت به گذشته باشد، جستجویی برای هارمونی محتملاً دست نیافتنی بین فردیت و مدرنیته است.

نگاهی به پیامدهای کرونا در ایران؛

ابعاد زبان‌شناختی «ایرانِ دوره کرونا»

«فاصله» با مفهوم سنتی و جغرافیایی-تاریخی آن در گذشته تفاوت دارد؛ ازاین‌رو، این مفهوم در تجربه جدید دوران کرونا با تغییرات معنایی روبه‌رو شده و تغییر در سبک زندگی و شیوه ارتباطات اجتماعی را تداعی می‌کند. فاصله اجتماعی در مفهوم کرونایی با هجرت زبانی از «دنیای واقعی ارتباط» به «دنیای مجازی ارتباط» نیز همراه می‌شود و گواهی بر ابزار نوین و زبان دیجیتالی در عرصه گفت‌وگو و تعامل است؛ به همین دلیل بازماندگان نسل گذشته را بیشتر دچار آسیبب و شوک می‌کند و «شکاف زبانی-نسلی» میان نسل گذشته و اکنون را عمیق‌تر کرده است.