فرهنگ امروز: موسی حقانی در ششمین عصرانه علوم انسانی که به همت موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم برگزار شد و به بررسی اندیشه‌های حقانی اختصاص داشت، گفت: امیرالمومنین صحبتی درباره تاریخ دارد که این صحبت ایشان اهمیت تاریخ را نشان می‌دهد. خدا رحمت کند کسی را که بداند از کجاست، در کجاست و به کجاست؟ این سخن حضرت علی (ع) یعنی تاریخ که می‌گفت از کجا آمده‌ایم؟ اکنون در کجا هستیم؟ با این وضعیت و ظرفیت به کجا رهسپارید؟ یکی از استادان تاریخ در تعریفی از تاریخ می‌گوید تاریخ ما آشنایی با ظرفیت‌هاست و ما با شناخت ظرفیت‌ها می‌توانیم پی ببریم که در کجا هستیم و با این ظرفیت‌ها می‌خواهیم به کجا حرکت کنیم؟

او افزود: من نیز با همین رویکرد سراغ تاریخ آمدم. البته ابتدا خیلی به تاریخ معاصر نمی‌پرداختم در واقع آنچه مرا به سمت تاریخ کشاند، تاریخ اسلام بود. متاسفانه از زمانی که به طور تخصصی در زمینه تاریخ معاصر کار کردم و دیگر کمتر سراغ تاریخ اسلام رفتم و این هم خسارتی است که امیدوارم در آینده بتوانم جبران بکنم و دوباره بازگشتی به مطالعات تاریخ اسلام داشته باشم.

رئیس پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر عنوان کرد: تقریبا می‌توانم بگویم از سن 14، 15 سالگی مطالعات تاریخی خودم را شروع کردم که تقریبا یک دو سال قبل از پیروزی انقلاب بود با پیروزی انقلاب انگیزه‌هایم خیلی بیشتر شد برای این‌که به تاریخ خودمان به ویژه تاریخ معاصر بپردازم. کار در زمینه مطالعات تاریخی خیلی به من در زمینه شناخت جامعه تاریخی کمک کرد. بالاخره اگر شما بخواهید در هر حوزه‌ای فعالیت داشته باشید به نظرم ناگزیرید سراغ مطالعه تاریخ بروید. از این حیث احساس می‌کنم که تا حدود قابل توجهی از تاریخ آموخته‌ام. 

موسی حقانی گفت: تعبیر دیگری درباره تاریخ وجود دارد که می‌گوید ملتی که تاریخ بداند کودکان آن مانند بزرگان می‌اندیشند و رفتار می‌کنند و ملتی که تاریخ نداند بزرگان آن مانند کودکان می‌اندیشند و رفتار می‌کنند. واقعا غور در تاریخ کشورمان و در تاریخ اسلام این ظرفیت را به انسان می‌دهد که ابتدا اشتباهات گذشته و دیگران را تکرار نکند، قدم‌هایش را مطمئن‌تر بردارد به سمت آینده و آنچه که پیش روی خودش است. 

او ادامه داد: لذا علاقه من به تاریخ قدری هم با اشتغال گره خورد. من از سال 67 جذب موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی شدم که نام پیشین پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر فعلی است. همان سال در دو رشته قبول شدم، یکی حقوق و دیگری تاریخ دانشگاه شهید بهشتی. قدری هم تردید داشتم به کدام سمت بروم در نهایت با همان صبغه مطالعاتی که داشتم تاریخ را انتخاب کردم و شروع کارم از دانشگاه شهید بهشتی و حضور در محضر استادان خوب و برجسته‌ای بود که از محضرشان بهره گرفتم. بعد هم کارشناسی ارشد را تاریخ خواندم و دکتری را اندیشه علوم سیاسی در پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی با حاضر شدن در محضر استادان عزیز از جمله دکتر موسی نجفی بگیرم.

این پژوهشگر تاریخ معاصر اظهار کرد: یکی از دغدغه‌های من در زمینه تاریخ روایت‌هایی بود که از تاریخ معاصر ایران می‌خواندم و این روایت‌ها خیلی با بسترهای فرهنگی سیاسی کشورمان جور درنمی‌آمد. متاسفانه در تاریخ معاصر ایران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جریان تاریخ‌نگاری انقلابی نداریم هر چند برخی از افراد همچون علی رجبی دوانی، مرتضی مطهری و ... با ظرفیت شخصی خودشان در این زمینه فعالیت داشتند و دولت از آنها حمایت نمی‌کرد.  

موسی حقانی گفت: کمبود اسناد و حمایت ناچیزی که وجود داشت، دست افراد پژوهشگر تاریخ معاصر که به شکل مستقل فعالیت می‌کردند بسته بود، هر چند برخی از علما و مجتهدین در این زمینه کمک‌هایی را انجام می‌دادند از جمله محمدحسن رجبی دوانی تعریف می‌کرد که وقتی پدرش از آیت‌الله بروجردی برای چاپ کتابی کمک خواست، وقتی ایشان رجبی دوانی را به حضور پذیرفت ضمن تشکر و تقدیر از او، دست زیر پتویی برد که روی آن نشسته بود و پشت سر هم پول درآورد که مجموعا مبلغ قابل توجهی شد که گره بزرگی از زندگی مرحوم دوانی را باز کرد. چنین حمایت‌هایی به پژوهشگران تاریخ انگیزه می‌داد بیشتر از این لحاظ که یک مرجع عالیقدر به تاریخ توجه دارد و در زمینه چاپ کتاب از آنها حمایت می‌کند. 

او افزود: همین کار را آیت‌الله العظمی بروجردی در زمینه پژوهش‌های تاریخی جرج جرداق انجام داد. به طوری که جرج جرداق می‌گوید پولی که آیت الله به من داد، باعث شد که با آن پول در لبنان یک خانه در بیروت خریداری کند. به عبارتی مرجع عالیقدر آن زمان به این شکل از پژوهش‌های تاریخی حمایت می‌کرد و این هوشیاری و بینش عمیق مرجعیت شیعه را می‌رساند که اتفاقا بزرگان و مراجع ما همه به تاریخ توجه ویژه دارند، مرحوم ایت‌الله صافی گلپایگانی هم خودشان تاریخ مجسم بودند و هم دانش تاریخی بسیار بالایی داشت.

پایمردی حقانی در حفظ  موسسه مطالعات تاریخ معاصر 
رضا قریبی گفت: من خودم از نزدیک شاهد هستم که موسی حقانی افقی برای آینده تاریخ‌نگاری ایران دارد، افقی در آن راستا تلاش کرد که کتاب‌ها و آثاری بیافریند که برای نسل امروز و آینده کارگشا باشد. نکته دیگر درباره کتاب‌هایی که در زمینه تاریخ معاصر تالیف کرده است به ویژه کتاب «تاریخ تحولات سیاسی ایران» یک دار قالی است برای جریان نیروهای انقلاب. به عبارتی اگر کسی بخواهد تاریخ معاصر را پیگیری کند، می‌تواند به اطلاعات و شناخت خوبی از تاریخ معاصر دست پیدا کند. این کتاب به شکل خیلی هنرمندانه تاریخ ایران را از دوره صفویه تا دوره معاصر آورده است که خواننده تاریخ را از یک سرگیجه درمی‌آورد و تکلیفش را مشخص می‌کند.

او افزود: به نظرم کتاب به شیوه کاملا ابتکاری تالیف شده است، چون تاثیر آن را در دانشگاه و حوزه بسیار مشاهده کردم و به هر فردی که معرفی کردم خیلی از آن استقبال کرد. به نظرم حضور حقانی، نجفی، منصوری و منذر در زمینه تالیف کتاب‌های تاریخی جریان قدرتمندی را در زمینه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی به وجود آورده است.

این استاد دانشگاه و حوزه عنوان کرد: به عقیده من حقانی نگاه دقیقی به ایران دارد و آن ظرف و مظروف بودن ایران را در زمینه تشیع و اسلام که در بیانات رهبری در رابطه با استقلال ایران چون درختی تناور بوده که آزمایش کردیم، نگاه موفقی بوده است و در کنار کارهای پژوهشی حفظ و حراست از گنجینه اسناد و مدارکی که در موسسه مططالعات تاریخ معاصر بوده است. به نظرم اگر پایمردی او در بیست سال گذشته نبود(سخن سربسته می‌گویم و مسائل را باز نمی‌کنم) بساط موسسه را جمع می‌کردند.