به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست «راهکارهای مشارکت کتابخانه‌ها برای حفظ، سازماندهی و اطلاع‌رسانی مجموعه نسخه‌های خطی خارج از کشور» جمعه ۱۸ اردیبهشت ماه در تالار گفت‌وگوی بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب بین المللی کتاب تهران با سخنرانی دکتر کارلو چرتی، ایران‌شناس و رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران، دکتر محسن جعفری‌مذهب، عضو هیات علمی کتابخانه ملی، دکتر مهدی رحیم‌پور، مدیر دانشنامه شبه قاره هند فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی برگزار شد.
 
اسناد ایرانی در لهستان چشم انتظار انتشار است

جعفری‌مذهب با اشاره به شناسایی کشورهایی که نسخه‌های خطی ایران را نگهداری می‌کنند، گفت: نخستین قدم در رابطه با نسخه‌های خطی این است که ما باید این اسناد را شناسایی و سپس فهرستی از این اسناد ایرانی را تهیه کنیم‌. برای مثال‌ در ماه گذشته‌ یک مرکزی در هلند فهرستی منتشر کرده‌ که این فهرست شامل  اسناد عربی قرن اول و دوم است و ۶۹۰ سند را دربرمی‌گیرد که بر پاپیروس نوشته شده و در یک گزارش ۱۰ صفحه‌ای منتشر کرده است.

وی اظهار کرد: با این وجود اسنادی که این مرکز فهرست آن را منتشر کرده، همه اسناد این فهرست در هلند موجود نیست، بلکه در کشورهای مختلف پراکنده است‌. با این وجود این مرکز هلندی‌ در یک‌ اقدام مطلوب این فهرست را بر سایت مرکز خود قرار داده است. از طرف دیگر کتابخانه بریتانیا نیز در سایت خود مشخصاتی از تعدادی اسناد ایرانی را ذکر کرده است. حال اگر ما این فهرست‌ها را داشته باشیم‌ و به کتابخانه‌های ایران‌ ارائه دهیم تا همه‌ نهادهای کشور و پژوهشگران از این فهرست‌ها اطلاع داشته باشند‌ و از برخی دوباره‌کاری‌های رایج در ایران‌ جلوگیری می‌شود.

عضو هیأت‌ علمی کتابخانه ملی‌ عنوان کرد: چندی پیش در یکی از مراکز دولتی اعلام شد که می‌خواهیم تمام‌ اسناد دنیا را‌ فهرست‌برداری کنیم، از محتوای این پیشنهاد چنین برمی‌آید که اصلا قصد ندارند‌ چنین کاری انجام دهند‌، زیرا ما هنوز نتوانستیم‌ از برخی کتابخانه‌های شبه‌قاره‌ فهرستی از اسناد ایرانی تهیه کنیم، چه رسد به این که‌ بخواهیم فهرستی از اسناد ایرانی در کل دنیا داشته باشیم!

جعفری‌مذهب با اشاره به سیاهه اسناد گفت: پس از این‌که فهرست‌ نسخ خطی را دریافت کردیم، باید‌ این فهرست را شناسایی کنیم‌. برای شناسایی آنها باید‌ به‌سراغ سیاهه آن برویم و بعد اگر بودجه‌ای داشتیم‌ با ارسال یک کارشناس‌ که بعید می‌دانم بتوانیم چنین کاری انجام دهیم برای خرید یا کپی این اسناد اقدام کنیم‌. قدم بعدی در صورت این‌که نتوانیم کارشناسی برای خرید کپی یا اصل نسخ به کشور مقصد‌ روانه کنیم‌، تلاش برای مکاتبه‌ با کشور موردنظر است تا از محتوای اسناد‌، قدمت و برخی اطلاعات دیگر آن آگاهی پیدا کنیم.

وی با اشاره به فهرست اسناد ایرانی در لهستان بیان کرد: فهرست نسخه‌های خطی لهستان سی سال است که منتشر نشده و هیچ نهادی حاضر نیست، ۲۷۰ سندی که از اسناد ایران در لهستان‌ شناسایی شده را منتشر کند. طبیعتا زمانی که فهرستی از اسناد تهیه می‌شود، هدف آن است که این فهرست منتشر شود‌، اما گویا در ایران‌ چنین اراده‌ای وجود ندارد تا این اسناد‌ به صورت فهرست منتشر شود‌. پس از انتشار فهرست اسناد باید‌ برای ترجمه آن‌ها اقدام کنیم‌.

عضو هیأت علمی‌ کتابخانه ملی اظهار کرد: ترجمه فهرست اسناد‌ کار چندان مشکلی نیست‌، زیرا‌ این فهرست‌ به شکلی‌ تهیه می‌شود‌ که ترجمه آن‌ به راحتی انجام‌پذیر است. پس از آن باید به فکر تهیه‌ اصل و یا کپی نسخه‌ها باشیم‌ و پس از خریداری نسخه‌ها آنها را به کتابخانه‌ منتقل کنیم‌.

جعفری‌مذهب افزود: متاسفانه در ایران‌ هر کتابخانه‌ برای دریافت‌ فهرست‌ یا اصل نسخه‌ها‌ به تنهایی اقدام می‌کند‌ این اقدام‌ها و ناهماهنگی که میان کتابخانه‌های ایران وجود دارد باعث می‌شود‌، گاهی کارهای تکراری صورت بگیرد‌. اگر از همه نسخه‌های موجود‌ در ایران‌ فهرستی به صورت بانکی تهیه شود که در دسترس تمام پژوهشگران قرار گیرد، شاید‌ این‌ اقدام‌های ناهماهنگ انجام نمی‌گرفت‌.

تفاهم‌نامه وزرای فرهنگ ایران همکاری دو کشور را سریع تر می‌کند

کارلو چِرِتی با طرح یک پرسش‌ گفت: نخست‌ باید‌ به فکر این باشیم که مشخصا چه راهکارهایی می‌توان پیدا کرد‌ تا فهرست‌برداری‌ از نسخه‌های ایرانی در کشورهای مختلف‌ به چه صورتی‌ امکان‌پذیر است. دو ماه پیش علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد ایران‌ به ایتالیا سفر کرد و در این سفر تفاهم‌نامه همکاری بین دو کشور امضا شد و داریو فراچسکینی، وزیر فرهنگ ایتالیا‌ نیز این تفاهم‌نامه را‌ امضا کرد‌.

وی درباره فهرست‌ نسخه‌های خطی ایران‌ در ایتالیا‌ افزود: به نظر می‌رسد‌ با امضای این تفاهم‌نامه‌ راه‌های جدیدی میان ایران و ایتالیا‌ باز شده است‌ و بنابراین همکاری دو کشور را بزرگ‌تر و سریع‌تر می‌کند. براساس‌ این تفاهم‌نامه‌ می‌توان‌ به فهرست‌ نسخه‌های خطی ایران‌ در ایتالیا‌ دسترسی پیدا کرد‌.

رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران بیان کرد: برای مثال‌ ما زمانی که به سمت مجموعه‌ نسخ خطی ایران و ایتالیا می‌رویم‌ با سه مرحله روبه‌رو هستیم‌: فهرست‌، پژوهش و ارزیابی سند که سه روش شناسایی نسخه‌های خطی بین دو کشور است‌. ما نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه واتیکان داریم که فهرست‌برداری نشده‌ و این نسخه‌ها درباره نسخه‌های تازی است‌ که پروفسور روسی فهرست کرده پروفسور آنجلو میکله پیه مونتسه این فهرست را منتشر کرده که در حوزه‌ متون دست‌نویس است‌. فهرستی که پیه مونتسه چاپ کرده‌ به زبان ایتالیایی است که امیدوارم به زودی به زبان فارسی منتشر شود.

چِرِتی با اشاره به یک کتاب دیگر در زمینه نسخ خطی فارسی در ایتالیا‌ عنوان کرد: کتاب دیگری از پیه مونتسه شامل فهرست نسخه‌های خطی ایران‌ در کتابخانه‌های متفاوت‌ ایتالیاست‌. در بین این فهرست‌ دو نسخه وجود دارد‌ که از نظر من نسخه‌های بسیار مهمی است. نخست نسخه‌ «شاهنامه‌ فلورانس» است‌ که این نسخه در ایران‌ قبلا منتشر شده‌ و قرار است‌ در آینده نیز دوباره چاپ شود‌. نسخه مهم دیگر نسخه کوچک «منطق‌الطیر» است که در کتابخانه تورین‌ موجود است. من به برخی پژوهشگران ایتالیا پیشنهاد دادم که این نسخه را به صورت کتاب منتشر کند که اگر این کار انجام شود‌ اثر بسیار مهمی خواهد شد.

تفاهم نامه‌ها در شبه قاره چندان کارآیی ندارد

رحیم‌پور یکی دیگر از سخنرانان این نشست‌ با طرح پرسشی گفت: به نظر بنده نخست باید به فکر سامان‌دهی نسخه‌های خطی ایران در کتابخانه‌های داخل کشور و پس از آن به فکر سروسامان دادن به نسخه‌های خطی ایرانی خارج از کشور باشیم.

وی افزود: با توجه به مطالعاتی که درباره زبان فارسی در شبه‌قاره دارم‌ یکی از مشکلات ما در این حوزه نسخه‌های خطی است که در کتابخانه‌های شبه‌قاره وجود دارد. مشکل این است که این کتابخانه‌ها برای فهرست‌برداری از این نسخه‌ها با ما همکاری نمی‌کنند‌. اصولا‌ آنها زبان فارسی را بلد نیستند‌ و از طرفی چندان هم از چگونگی نگهداری این نسخه‌ها‌ اطلاع ندارند‌. به نظر می‌رسد‌ نسخه‌ها در این کتابخانه‌های شبه‌قاره به روش مطلوبی نگهداری نمی‌شود.

عضو دانشنامه فارسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی‌ بیان کرد: با توجه به مشکلاتی که درباره‌ مطالعه و پژوهش و یا حتی فهرست‌‌برداری از نسخه‌های خطی‌ در کتابخانه‌های شبه‌قاره وجود دارد‌، باید بگویم‌ اگر ما می‌خواهیم‌ اطلاعاتی درباره‌ فهرست‌ نسخه‌های خطی داشته باشیم‌ در اینجا تفاهم‌نامه‌ کارساز نیست‌. تفاهم‌نامه‌هایی که سابقه بسیار دارد‌ و از این تفاهم‌نامه‌ها بین ما و شبه‌قاره تاکنون در زمینه‌های متفاوت بسته شده‌ است‌. اما زمانی که این تفاهم‌نامه‌ها به مرحله اجرا می‌رسد کاربرد چندانی ندارد و پژوهشگران نمی‌توانند به آنها اکتفا کنند.

رحیم‌پور اظهار کرد: به نظر می‌رسد‌ برای این که فهرست‌برداری از نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانه‌های شبه‌قاره اجرایی شود، باید فکر بهتری کرد‌. تفاهم‌نامه در سطح دو رئیس کتابخانه ایران و شبه‌قاره‌ چندان کارایی ندارد‌. بهتر است اگر قرار است‌ با تفاهم‌نامه‌ گامی در فهرست‌برداری نسخه‌ها انجام شود‌ در سطح بالا‌تر یعنی از سوی دو وزیر با ضمانت اجرایی امضاء شود.