به گزارش فرهنگ امروز به نقل از سایت انسان‌شناسی و فرهنگ؛ پروین بابایی در این خصوص نوشت:

محدودیت آثار به جا مانده از لباس زنان در دوره­ی ساسانیان (۲۲۴- ۶۵۱ م) در قیاس با لباس مردان، تحقیق در این خصوص را با مشکل مواجه ساخته است. کنت گوبینو[۱] در کتاب «سه سال در ایران»[۲] معتقد است که آنچه در ایران ساسانی بوده است تنها پوشیدگی زن نبوده، بلکه مخفی نگه داشتن زن بوده است(مطهری،۱۳۷۸: ۲۵). پوشیدگی زنان در این دوره چنان اهمیتی داشت که حتی گاهی لباس هنرپیشگان زن، مانند لباس­ های بلند سایر بانوان، تا پشت پا کشیده شده است. لباسی که توسط زنان غیر درباری و غیر ربانی پوشیده می ­شد، شامل تونیک بلندی بود به اقتباس از کیتون یونان. این تونیک یا بدون کمربند بود و آستین ­های بلندی داشت، یا اینکه بی آستین بود و در پایین سینه­ با کمری بسته می ­شد. این جامه در آغاز پادشاهی شاپور اول (۲۴۱- ۲۷۲ م) در موزاییک ­های بیشاپور ظاهر گشت. پوششی که بر روی تونیک پوشیده می ­شد روی اعضای پایین بدن انداخته شده و از روی شانه چپ رد می­ شد و در واقع خلف جامه­ چهارگوش یونانی (himation) بود که بعداً توسط زنان متشخص رومی پوشیده شد. این پوشش در شانه گره خورده، یا با عبور سر از داخل آن پوشیده می­ شد. شکلی از این جامه که در بیشاپور به تصویر کشیده شده، همان است که در مورد سلف بلا فصلش به صورت تونیک بلند و یک پوشش، توسط زنان ثروتمند و با نفوذ در سده­ های دوم و سوم میلادی پوشیده می ­شد؛ چنان­که در ابنیه­ پارتی و پالمیری نشان داده شده است. این جامه در سده­ های ششم و هفتم میلادی هنوز متداول بوده است. زنان ساسانی از دراپه (حرکت ­ها یا چین ­های ملایم پارچه بر روی بدن) برای فرم دادن به تن ­پوش خود استفاده می­ کردند. این ویژگی را در آثار متعدد باقی مانده از این دوره می­ توان مشاهده کرد. در کاشی­ ها یا موزاییک­ ها و یا معرق­ های کاخ بیشاپور، زنانی با پیراهن­ های بلند و گشاد دراپه ­دار با آستین ­های بلند یا بدون آستین طراحی شده ­اند که گرچه ممکن است نمونه ­ای از زنان رقصنده باشند، ولی به لحاظ وجود چنین تن ­پوشی در سایر آثار باقی ­مانده می ­توان گفت که اکثر زنان ساسانی از چنین تن­ پوشی استفاده می­ کردند (غیبی،۱۳۸۵: ۲۳۵-۲۳۶). زنان ساسانی مانند مردانشان از شلوار استفاده می­ کردند. بر روی یک بشقاب نقره ­ای زنی را مشاهده می ­کنیم که شلوار پوشیده­ است. کاربرد دهان ­بند در حضور شاه احتمالاً ادامه­ رسوم رایج در دربار هخامنشیان است که خدمتکاران به هنگام صحبت با شاه دهان­ بندی می ­بستند و از همین­ جا می توان نتیجه گرفت که تونیک بلند و شلوار مورد استفاده زنان متشخص نبوده است و زنان معمولی و احتمالاً خدمتکاران از این پوشش استفاده می ­کرده­ اند؛ اگر چه در کتب حمزه اصفهانی (قرن سوم و چهارم ه.ق.) و مجمل التواریخ (۵۲۰ ه.ق.) آمده است که آذرمیدخت و پوراندخت، دو ملکه­ ساسانی، شلوار آبی به تن می ­کرده اند (همان:  ۲۴۰). زنان ساسانی بر روی دوش یا بازوان خود شال ­هایی می ­انداختند که مانند شال ­های زنان هندی دراز و بلند بود. و به طور مورب از روی شانه­ راست یا چپ می­ گذشت و تا پایین دامن ادامه داشت و زیبایی خاصی به اندام آن­ها می ­بخشید.  کاربرد این شال ­ها احتمالاً به موقعیت اجتماعی پوشنده­ آن بستگی داشت(همان: ۲۴۱). به استناد ظروف نقره ­ای مجموعه گونول و آرتور ساکلر[۳]، که رقاصه ­هایی بر آن حک شده و عمدتاً مربوط به سده­های پنجم و ششم میلادی می­ گردند، پوشش به جای آنکه روی شانه را گرفته باشد از باسن به پایین آویزان بوده و لبه­ هایش به دور بازوها پیچیده می ­شد. لباس این رقاصه ­ها به صورت تونیکی چسبان و بدن ­نما، با آستین­ های بلند که گاهی توسط نقوش حلقوی یا خال ­های سه تایی طراحی شده، نشان داده شده است. پرودنس هارپر[۴] رد این لباس را در جامه­ شرق مدیترانه متعلق به سده ­های دوم و سوم میلادی گرفته است. رقاصه ­ها و سایر طبقات پایین اجتماع، گردن­بندهای مهره ­دار نمی ­بستند. برعکس گردن ­بندهایی سنگین با یک، دو یا سه آویز را ترجیح می­ دادند (متین ،۱۳۸۳: ۸۳-۸۵).

از روی نقش زنی چنگ نواز در حجاری شکار گراز واقع در طاق بستان معلوم می ­شود که این تونیک و پوشش روی آن هنوز در اواخر دوره ساسانیان پوشیده می ­شد. ظاهراً لباس ترسیم شده­ زنان سلطنتی با لباس الهه ­ها در ایران ساسانی متفاوت بوده است؛ تونیک و پوشش موجود، همان­طور که گیرشمن متذکر شده صرفاً مختص زنان اشرافی، نوازندگان درباری و رقاصه ­ها بوده است. گرچه محدودیت اسناد موجود، نتیجه ­گیری را مشکل می سازد. در نقش رجب، تصویری قدیمی از یک ملکه احتمالاً دناگ همسر اردشیر اول (۲۲۴- ۲۴۱م) وجود دارد که ردایی ضخیم شبیه بالاپوش و  مشابه آنچه در تن مردان است به تن کرده است. گرچه در اندک زمانی نوعی دیگر از لباس سلطنتی، متداول گردید.گردن ­بند و شنل در دوران نرسی اول (۲۹۳- ۳۰۲م ) کماکان به عنوان نشانه ­ای از خاندان حکومتی به حساب می­آمد و هر دوی آن ­ها بر روی نیم تنه حک شده­ یک ملکه بر کاسه ­ای نقره ­ای واقع در موزه هنری متروپولیتن در نیویورک و  نیز گردن ­بندی بر گردن زنی شاهوار که روی ظرفی واقع در موزه ایران باستان در تهران حک شده به چشم می­ خورد. هرچند که ردا و  نیز تونیک بلند نهایتاً ممکن است از الگوهای اولیه هلنی اقتباس شده و به شیوه­ پارتی و سوری تغییر شکل داده باشد اما شکل نحوه­ بستن آن­ها مشخصه­ لباس ساسانیان است (متین ،۱۳۸۳: ۸۷- ۸۸). در حجاری نقش رستم رب ­النوع آناهیتا لباسی همچون ملکه ­ای ساسانی، در مراسم تحلیف نرسی به تن دارد.  او ملبس به تونیکی آستین­ دار و بسیار نازک است که توسط روبانی در کمر بسته شده است. ردایش توسط سگکی مرکب از دو حلقه و روبان­ های چین ­دار، محکم بسته شده و گردن ­بندی از سنگ ­های گرد قیمتی دور گردنش آویخته است. در یک گچ­ بری منحصر به فرد از چهره­ آناهیتا متعلق به قرن پنجم میلادی، به دست آمده از کیش در بین­ النهرین، نامبرده گردن ­بندی سنگین با آویزهای مشابه زنان طبقات پایین­ تر اجتماعی آویخته است. در انتهای دوره­ ساسانی، نوع دیگری از لباس زنان مقدس، در صحنه تحلیف خسرو دوم در طاق بستان نمایان است (متین، ۱۳۸۳: ۸۸).

منابع:

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۸. مسأله حجاب. تهران: انتشارات صدرا

متین، پیمان. ۱۳۸۳. پوشاک در ایران زمین. مقدمه علی بلوکباشی. تهران: انتشارات امیر کبیر

غیبی، مهرآسا. ۱۳۸۵. هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: انتشارات هیرمند

[۱]Joseph Arthur de Gobineau (۱۸۱۶-۱۸۸۲)

[۲]ترجمه ذبیح الله منصوری، انتشارات نگارستان کتاب

[۳]Arthur M.Sackler

[۴]Prudence Harper