فرهنگ امروز: در ابتدای برنامه، هادی محمدیان کارگردان این انیمیشن گفت: الحمدلله اکران از چهارشنبه شروع شده و امیدوارم تا سه چهار روز آینده همه سینماهایی که قرار است فیلم را پخش کنند، توان اکران داشته باشند و ما مجموعا ۵۷ سینما در اختیار داریم.

مشکلات حرفه انیمیشن و رقابت جهانی

وی در ادامه از مشکلات و انگیزه خود برای ورود به این فضا حرف زد و گفت: ما از ابتدا که وارد این حوزه شدیم تمام مشکلات را می‌دانستیم، خیلی آینده انیمیشن برایمان روشن نیست ولی روی توان و هوش بچه ها حساب کردیم و مطمئنیم که خیلی در آینده راهگشا خواهد بود. به لحاظ تکنیکی و پتانسیل تولید چیزی از سینمای روز دنیا کم نداریم اما مشکلاتی داریم که با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، در سینمای انیمیشن اعتمادی وجود ندارد که کاری تولید کنند که بتواند رقابت جهانی داشته باشد. دست اندرکاران سینما و مسئولین امر سینما و از همه مهمتر مردم فراموش کرده‌اند که با کودکشان به سینما بروند و این فرهنگ دیگر از بین رفته است، ما باید با کیفیت خوب فیلم بسازیم و در ناوگان اکران با این مسائل دست و پنجه نرم کنیم.

هزینه های تولید انیمیشن در ایران و دنیا

سپس ایشان به هزینه ساخت انیمیشن «شاهزاده روم» اشاره داشت و گفت: نسبت به میانگین جهانی هزینه خیلی کمی داشته ایم، هزینه تولید یک فیلم سینمای خوب در دنیا کمتر از ۱۰ میلیون دلار نیست اما این پروژه با عددی حدود ۲میلیارد تومان تولید شد و امیدواریم با استقبالی که شده این هزینه برگردد.

انیمیشن‌های ایرانی در راه اسکار

نغمه دانش در رابطه با تولید انیمیشن‌های سینمایی در ایران گفت: انیمیشن ایران در شاخه ساخت تیزر تجربه‌های قدرتمندی داشته و در آن حوزه جریان خیلی قوی دارد و اینگونه نیست که بچه های آن حوزه فعال نباشند. حتی می بینیم در حوزه انیمیشن‌های کوتاه کارهایی ساخته می‌شود که حضور بین المللی موفقی دارند و اگر اخبار انیمیشن را خوب دنبال کرده باشیم می‌دانیم برای اسکار سال آینده فیلمی داریم که در بخش خصوصی ساخته شده و چون موفق شده که اکران بین المللی پیوسته داشته باشد حالا می تواند در ورودی اولیه اسکار حضور داشته باشد و این نشان می‌دهد در حوزه انیمیشن گامهای بلندی برمی‌داریم. انیمیشن بلند سینمایی به خصوص برای کودک و نوجوان حوزه به شدت فقیری هست و به دو یا سه دهه بر می‌گردد، تفاوت و اهمیت شاهزاده روم این است که یک انیمیشن بلند داستانی برای مخاطب کودک و نوجوان هست و یک تک ستاره هست که الان درخشیده است.

سازندگان «شاهزاده روم» یک روند کاملا حرفه ای را طی کرده اند

سعید هاشم‌زاده نیز در این رابطه خاطرنشان کرد: وقتی انیمیشن های سینمایی تولید ایران را مرور می‌کنم سه اثر شاخص بیشتر نمی‌بینم: «تهران ۱۵۰۰»، «رستم و سهراب» و «شاهزاده روم»؛ که در این سه اثر شاهزاده روم اصطلاح تلاش برای ساخت یک انیمیشن بلند را به خودش نمی‌چسباند و با تکنیکهای استاندارد سه بعدی وارد یک حیطه حرفه‌ای برای مخاطب شده است که باید ادامه یابد. باید صحبت کنیم تا سازندگان این انیمیشن که به لحاظ تکنیکی کاملا یک روند حرفه ای را گذراندند و تسلط خودشان را روی آن تکنیک نشان دادند به بحث جذب مخاطب که بسیار مهم است توجه کنند.

تکنیک قوی، فیلمنامه و شخصیت پردازی ضعیف

سپس نغمه دانش در پاسخ به این سوال که «زبان و لحن این انیمیشن چقدر مناسب مخاطب کودک و نوجوان است و می تواند موجب ارتباط درست با اثر بشود؟» بیان داشت: شاهزاده روم همانقدر که در تکنیک دارای نقاط قوت است، در فیلمنامه و شخصیت پردازی دچار ضعف است و این ضعف را با بحث دوبله و ادبیات جدی اثر جبران کرده که البته این موجب سردرگمی اثر شده بین اینکه می‌خواهد با مخاطب کودک ارتباط برقرار کند یا مخاطب بزرگسال. گاهی اینقدر تشخص در زبان در اثر جدی می‌شود که مخاطب کودک اصلا نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند به خصوص که با یک انیمیشن بلند روبرو هستیم و این مخاطب کودک و نوجوان را خسته می‌کند، در حالیکه باید به هر ترفند محترمانه و حرفه ای مخاطب را میخکوب صندلی کرد و بعد به او یاد بدهی که ادبیات کوچه و بازار و مزه پراندن لزوما برای تو نیست.

وی ادامه داد: متاسفانه این انیمیشن گام اول را کمی اشتباه برداشته است. یعنی مخاطب را نگه نمی‌دارد و هر لحظه ممکن است از جای خودش بلند شود. انیمیشن افتتاحیه خوبی دارد گرچه میزان رنگ سیاه و تیتراژ خوفناکی که برایش انتخاب کرده‌اند را قطعا برای کودک و نوجوان نمی‌پسندم. این انیمیشن آنقدر کشش ندارد که تا دقیقه ۲۰ اثر همچنان با همین بامزگی های کار انیمیشن و شخصیت پروانه تا ۴۰ یا ۵۰ دقیقه مخاطب را نگه دارد و وقتی به نیمه پایانی اثر می‌رسد فیلمنامه به شدت مخدوش است و شخصیت پردازیها به شدت کم می‌آورد ضمن اینکه با تنوع و تکثر آثار در انیمیشن مواجه نیستیم که بگوییم این بچه ها ده تا انیمیشن دیگر هم می‌بینند و این را هم در کنار آنها می‌بینند.

۲۲ قانون داستان گویی در پیکسار

هاشم زاده در خصوص الگوهای داستان‌گویی گفت : سالهای سال است انیمیشن کوتاه کار می‌کنیم که کارهای فوق العاده‌ای هم هستند. الگوهایی که شرکت‌هایی مثل پیکسار رعایت می‌کنند به عنوان ۲۲ قانون برای داستان گویی توسط اماکوتس که از طراحان انیمیشن کارخانه پیکسار بوده جدول بندی شده و طبق تجربیاتی که آنجا داشته ارائه شده که در کتب گوناگون قابل دسترس است. ما اصطلاح کلیشه را به اینها خواهیم چسباند چون احساس خواهیم کرد که اینها را می‌دانیم و داستان چیز دیگری باید باشد، خیر اتفاقا داستان چیزی جز یکی بود یکی نبود نیست و یکی از قانونها هم همین است. در اینکه الگوها پیاده سازی نمی‌شود فیلمنامه‌نویس را مقصر می‌دانم.

وی سپس ضمن اشاره به اینکه زبان رویه شکلی فیلمنامه است و بعد از ساختاربندی فیلم روی آن تاکید می‌شود اضافه کرد: زبان فیلم یک زبان ریتوریک است که زبان آرایه ای – آئینی است ینی نظام مند و پر از پیرایه و آرایه های ادبی است و درک آن زبان برای مخاطب کودک نیاز به یک پیش زمینه سوادی دارد و وقتی مخاطب کودک باید ابتدا آن را درک کند و بعد به داستان برسد و این تقصیر مخاطب نیست. بار معنایی زبان نباید اینقدر سنگین باشد که مخاطب پس زده شود، داستان در کنار روند زبان قرار می‌گیرد و به وسیله زبان ساده بیان می‌شود.

کنش قهرمانانه در «شاهزاده روم»

هاشم زاده در ادامه برنامه به بررسی فیلمنامه این انیمیشن با توجه به قانون های پیکسار پرداخت و گفت: باید کاری برای شخصیت طراحی شود که تلاش او شما را به تکاپو بیندازد که در اینجا شخصیت ملیکا آنقدر خودباخته است و به لحاظ ایدئولوژیک ایمان دارد که اتفاق خوبی برایش می افتد که هیچ تلاشی نمی‌کند و این وجود قهرمان در روایت را حذف می‌کند و هیچ حادثه چالش برانگیزی را نسبت به این قهرمان نمی‌بینیم. دوم اینکه ساخت فیلم و نوشتن فیلمنامه توسط افرادی صورت می‌گیرد که مادر حضرت مهدی(عج) برایشان یک امر مقدس محسوب می شده و همین برایشان جذاب بوده و به همین خاطر وقایع و حوادثی را به وجود نیاورده‌اند که مخاطب را هم در نظر بگیرند. وقتی به امام هادی علیه السلام بسنده می‌شود تماشاگر خارجی چطور وی را بشناسد؟ بچه چهارساله هم ممکن است نشناسد، آنچه برای نویسنده جذاب بوده برای مخاطب جذاب نشده است.

وی ادامه داد: در عروسی شاهزاده ملیکا و سردار رومی یک تصادف و اتفاق این عروسی را به هم می‌ریزد و اینجا به لحاظ قانون پیکسار این یک تقلب است، بحث بعدی این است که اینجا کنش قهرمانانه ای وجود ندارد و برای مخاطب هم بیرونی نمی‌شود، ملیکا خوابی دیده و آن خواب تعبیر خواهد شد و هیچ کنشی انجام نمی‌دهد در حالی که قانون انیمیشن ماجراجویانه مخاطب پسند سفر و کنش قهرمان است. باید به نقطه قوت باید توجه شود که چه چالشی برای کاراکترمان سنجیدیم که ایمان دارد از همه این چالشها بیرون می‌آید و بعد اینکه عصاره داستانمان چیست که پیکسار روی آن تکیه می‌کند.

«شاهزاده روم» تنها دارایی حرفه ای سینمای انیمیشن ایران

در ادامه نغمه دانش به مقایسه این اثر با انیمیشن های جهانی پرداخت و در این زمینه گفت: در عرصه سینما به صورت عمومی به کار تیمی خیلی علاقه نداریم، در حالی که وقتی به سینمای جهان رجوع می‌کنیم می‌بینیم بعضا تیم بازنویسی فیلمنامه آنها به اندازه یک تیتراژ است، ولی اینجا وقتی از کسی به عنوان ناظر یا بازنویس فیلمنامه نام می‌بریم کسی است که فقط یک دور فیلمنامه را می‌خواند و نهایتا یک صحنه یا دیالوگی را به زعم خود ویرایش کند. هر اثری که می‌خواهد خروجی موفقی داشته باشد باید بخش عمده‌ای از تمرکزش را روی فیلمنامه گذاشته باشد، انیمیشن شاهزاده روم ۱۵ ماهه ساخته شده است و اواخر فیلمنامه وقتی نوشته می‌شده که کم کم تولید را شروع می‌کرده اند، این در سینمای جهان فاجعه است. ما الان باید «شاهزاده روم» را به عنوان تنها داراییمان در سینمای ایران با یکی از بهترین انیمیشن‌های جهان مقایسه کنیم، در حالی که این معنا ندارد که فیلمنامه نداشتید و می‌خواستید تولید را شروع کنید و بازنویسی نشده بود؟ اینجا از یک سینمای فقیر صحبت می‌کنیم.

هاشم زاده در ادامه صحبت های ایشان اضافه کرد: بحث همفکری و پژوهش و زمان گذاشتن روی ساختار فیلمنامه در آنجا اینقدر مهم است که پیش تولید آنها بسیار مهمتر از بحث تولید است، ما این کارها را نمی‌کنیم و این صبوری در ما نیست. این اشتباه تاریخی در بدنه مدیریتی فرهنگ و هنر ماست چون فکر نمی‌کنند اگر از همین جا ایده پردازی را شروع کنند تا ده سال آینده اینقدر ایده دارند که این سرمایه گذاری موجب می‌شود مدام بتوان برای مخاطب اثر تولید کرد.

«شاهزاده روم» انیمیشنی قابل دفاع

نغمه دانش به ویژگی های انیمیشن «شاهزاده روم» از نظر فنی اشاره داشت و گفت: «شاهزاده روم» در کلیت انیمیشن بودن قابل دفاع است، بچه هایی که انیمیشن های روز دنیا را دیده‌اند در مقایسه این کار با آنها احساس می‌کنند با اثرهای خارجی خیلی فاصله ندارد و شخصیتها به خنده تمسخرآمیز وادارشان نمی‌کند. همانقدر که موسیقی اثر به کمک اثر نیامده ولی صداگذاری خیلی خوبی دارد و همچنین تدوین اثر که خیلی خوب است. اگر قسمتهای پایانی اثر لنگ می‌زند از فیلمنامه ضعیف است، شاهزاده روم از نظر تکنیک خیلی قابل دفاع است.

هاشم زاده در جواب به سوال مجری برنامه که «طراحی کاراکترها واقعا آنطور که باید رخ داده است؟»  بیان داشت: در تجاربی که از دیدن انیمیشن ‌هایی دارم که آن طرف تولید می‌شود، آنها حتی برای ساخت انیمیت حرکات کاراکترهایشان به صنعت رباتیک پناه می‌آورند، من بسیاری از کاراکترها را با یک روش گفتاری و راه رفتن و رفتار در میمیک می‌بینم و این کمی به بحث تکنیکال انیمیشن ضعف می دهد. نکته دیگر که می بینم این انیمیشن در کاراکترهای حیوانی خود خوب عمل کرده چون خفاش همچنان دلنشین است، اما در مورد تکنیک انیمیشن دو مشکل را می‌بینم و آن زمانی است که اسلوموشن می‌خواهد اتفاق بیفتد که یک جور مکث در فریم ها است که خام دستانه انجام شده است و حرکت سیال و ریزنقشانه را ندارد و بسیار دچار مکث و تعلل است، نکته بعد بحث راکورد کمی اذیت می‌کند، کبودی خادم بانوملیکا که ممکن است جزئی باشد اما به لحاظ راکورد دیده نشده است.

ایشان در ادامه با طرح این سوال که آیا انیمیشن توانسته جهان فانتزی ای که برای ساخت یک انیمیشن لازم هست خلق کند و در آن فانتزی دنیای منحصر به فردی به وجود بیاورد؟ گفت: بحث لذت و کمدی در فانتزی هست و جزو لاینفک آن است، اما در این اثر این مسئله را باز هم خام دستانه می‌بینم مثلا اثر چندبار توسط سربازها می‌خواهد از مخاطبان خنده بگیرد که به نظرم به شدت دچار ضعف می‌شود چون دم دستی‌ترین عنصر را برای خنده مخاطب انتخاب کرده است، هیچ دیالوگی ما را به خنده وا نمی‌دارد که این به شدت زننده است.

وی اضافه کرد: باید در دیالوگ فکر شده از مخاطب خنده گرفت، در والئی که دیالوگی میان دو ربات هم نداریم هوشمندانه در فیلمنامه لحن رباتیک کاراکتر نوشته شده و والئی با یک کلمه خنده می‌گیرد و این هوشمندی فیلمنامه‌نویس را می‌رساند. نکته مهمتر این است که نمی‌دانم کودک باید چگونه بر مسئله موعود غلبه پیدا کند و بفهمد موعود مسئله مهمی است. یک انیمیشن به نام سکرت کلز (راز کلز) هست که کلز یک انجیل است که در اسکاتلند نگهداری و تذهیب می‌شده است، داستان در مورد انجیل است اما نویسنده یا کارگردان نیامده از وجوه سطحی ایدئولوژیک برخورد کند و ما را به انجیل برساند بلکه از فرع به اصل رسانده است.من موعود را در اینجا بیش از ده بار می‌شنوم و تا وقتی بخواهد آن را حل کند فیلم تمام می‌شود.

نغمه دانش نیز درباره لذت مخاطب و جهان فانتزی انیمیشن صحبت کرد و گفت: موفق‌ترین اثرهای جهانی ابتدا سرگرم‌کننده‌اند و بعد پیام و تکنیک را به رخ می‌کشند. ولی اینجا بحث سرگرمی و فانتزی را نادیده می‌گیریم. در «شاهزاده روم» فیلمنامه بسیار جای بحث دارد، شخصیت هایی به صورت ناموزون در داستان قرار داده شده و گاهی کارگردان و نویسنده می‌دانند در تله افتاده‌اند و مجبور می‌شوند یک شخصیت را بیشتر از ظرفیت آن بزرگ کنند و بار سنگینی روی دوش آن بیندازند. در نیمه پایانی اینقدر فیلمنامه مخدوش است که بانو ملیکا که قرار بود سرنوشتی بر او بگذرد و با خاندان عصمت و طهارت پیوند بخورد نمیدانیم طرف مقابلش کیست و فیلمنامه نویس مجبور می‌شود شخصیت پسربچه را خلق کند و یک تیرکمان دستش بدهد و در تعامل با شخصیت های مقابل داستان را اینقدر جلو ببرد تا داستان تمام شود. من بزرگسال نمی دانم باید داستان اصلی را دنبال کنم یا سراغ سرنوشت این بچه بروم، این به روایت اصلی داستان نمی‌آید.

وی نهایتا بیان داشت: در نهایت خواهش میکنم با این نقاط ضعف، این انیمیشن را ببینید و از انیمیشن ها ناامید نشوید، از والدین می‌خواهم دست فرزندانشان را بگیرند و فرهنگ سینمارفتن و تجربه دیدن انیمیشن «شاهزاده روم» که بسیار اثر سالمی هست را پیدا کنند.

برنامه رادیویی سینما معیار پنجشنبه‌ها ساعت ۱۴:۳۰ به طور زنده از رادیو گفت‌و‌گو پخش می‌شود. برنامه‌ای با اجرای سید امیر جاوید و تهیه کنندگی و سردبیری محمد جواد طالبی که سعی دارد ضمن پرداختن به مسائل اساسی سینمای ایران سطح آگاهی مخاطب از فیلمهای روی پرده را بالا ببرد.