به گزارش فرهنگ امروز به نقل از دبا؛ مراسم اهدای دومین "جایزه تهران پژوهی" با حضور احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران، دکتر ناصر تکمیل همایون، عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی، برزین ضرغامی، رئیس سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، مهرشاد کاظمی، مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تهران، رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری تهران و عیسی علیزاده، رئیس سازمان زیبا سازی شهرداری تهران، یکشنبه ششم دی ماه در دفتر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.

بنا بر این گزارش، در این مراسم از محمد کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برای تدوین "دانشنامۀ تهران بزرگ" تقدیر و تشکر به عمل آمد.

در این باره با علی همدانی مدیر "دانشنامۀ تهران بزرگ" و مدیر بخش جغرافیای دائرة المعارف بزرگ اسلامی گفت و گو کردیم.

وی دربارۀ هدف برگزاری جشنوارۀ تهران پژوهی گفت : چند سالی است که مسائل تهران مورد توجه مسئولان قرار گرفته است و این بیشتر به سبب عوارض منفی تغییرات شتابناکی است که گریبان تهران را گرفته است. تغییراتی که ریشه های آن را باید از دهۀ 1340 بدین سو جستجو کرد. در طی این مدت کوتاه، دگرگونی های تهران آنچنان پرشتاب بوده است، که فرصتی به وجود نیامد تا هویتی متناسب با این دگرگونیها در تهران پدید آید. برای نمونه بافت شهری تهران و ساخت و سازهای آن با شرایط جغرافیایی و اقلیمی تهران کمترین سازگاری را دارد. تا پیش از پایتختی تهران ساخت و سازها و شمار جمعیت تهران متناسب با شرایط جغرافیایی دشت تهران بوده است؛ اما از آغاز سدۀ 13 قمری که آقا محمدخان قاجار تهران را به پایتختی خود برگزید، رفته رفته برشمار باشندگان و وسعت آن افزوده شد و پس از چند دهه مرزهای نخستین خود را در نوردید، به گونه ای که در سالهای پایانی سلطنت قاجارها به بزرگترین و پر جمعیت ترین شهرهای ایران بدل گشت و در دورۀ پهلوی گستر کالبدی تهران با شتاب بیشتری همچنان ادامه یافت تا جایی که به یک کلان شهر بدل گردید. این در حالی است که شرایط اقلیمی و عوارض جغرافیایی دشت تهران پذیرای شهری با این وسعت و جمعیت نیست. شرایط اقلیمی فلات ایران ایجاب می کرده است که آبادیها و شهرها در جاهایی شکل گیرد که دسترسی به منابع آب زیرزمینی امکان پذیر باشد. از این رو عمدتاً شهرهای ایران بر روی گسلها شکل گرفته است، زیرا سفره های آب زیر زمینی در حد فاصل شکستگی های لایه های زمین تشکیل می گردد. در گذشته بزرگی و کوچکی روستاها و شهرها بستگی به میزان آب قابل دسترس داشت، تهران از ابتدای پایتختی خود با مشکل کمبود آب روبرو بود و از دورۀ قاجار بدین سو کوششهایی در جهت تأمین آب مردم تهران صورت گرفته است ؛ اما افزایش بی رویۀ جمعیت تهران موجب شد تا منابع آب سدهای اطراف تهران کفاف مصرف مردم تهران را ندهد و از این رو در چند دهۀ گذشته مسئولان برآن شدند تا با حفر چاههای عمیق کمبود آب تهران را  برطرف سازند. اما این کار صدمات جبران ناپذیری به سفره های آب زیرزمینی وارد ساخته است. از یک سو با ته کشیدن آب این سفرها در آینده ای نه چندان دور تهران نه با مشکل کمبود آب، بلکه با مشکل بی آبی روبرو خواهد شد و از سوی دیگر آب این سفرههای زیر زمینی باعث استواری گسلها است و تا حدود زیادی مانع از لغزش لایه های زمین در محل گسلها می گردد و با خشک شدن آب این منابع زیرزمینی، خطر زمین لرزه،  تهران را بیش از گذشته تهدید خواهد کرد و این در حالی است که به سبب کمبود زمین خالی در تهران، ساخت و سازها به سمت برج سازی رفته است و این رشد عمودی ، صدمات ناشی از زمین لرزه را در تهران افزونتر خواهد ساخت. افزون بر آسیبهای کالبدی ناشی از گسترش بی رویۀ تهران، این شهر با آسیبهای اجتماعی و فرهنگی نیز روبرو است. امروزه کلان شهر تهران  از دامنه های جنوبی رشته کوههای البرز در شمال تا دشتهای ری در جنوب و از گردنۀ قوچک و سرخه حصار در شرق تا دشت شهریار در غرب گسترش یافته است. روستاها  و مراکزمسکونی این پهنه در گذشته وابسته به سه حوزۀ فرهنگی نسبتاً مستقل از یکدیگر بود. روستاهای شمیران در دامنه های جنوبی البرز از لحاظ زبانی و فرهنگی به زبان و فرهنگ طبری نزدیکتر بود و روستاهای پیرامون شهرری از لحاظ فرهنگی به حوزۀ فرهنگی نواحی مرکزی ایران وابستگی بیشتری داشت و روستاهای ناحیۀ کن ویژگیهای خود را دارا بود.  اما گسترش تهران به ویژه از دهۀ 1340 بدین سو موجب گشت تا این حوزه های فرهنگی تقریباً نابود شوند. با بررسی داده های سرشماریهای رسمی سالهای 1335 و 1345 و 1355 در می یابیم که در مدت این 20 سال 108 روستا در پیرامون تهران در این شهر مستحیل گشته اند. روستاهایی که از لحاظ فرهنگی به یکی از این حوزه ها وابستگی داشته اند. اما در طی این چند دهه این روستاها هم کام با گسترش تهران یکی پس از دیگر به محله ای از محله های تهران بدل گشتند و با ساکن شدن مردمان تازه وارد، این روستاها رفته رفته از هویت گذشتۀ خود فاصله گرفتند، تا جایی که نشان این هویت از دست رفته را باید در گفته های کهنسالانی که در آن روستاها ساکن بودند، جستجو کرد. این ناهنجاریها توجه برخی از پژوهشگران را به خود جلب کرده است و در این چند دهۀ گذشته پژوهشهایی دربارۀ مسائل تهران صورت گرفته است.

مدیر دانشنامۀ تهران بزرگ دربارۀ دومین جشنوارۀ تهران پژوهی گفت : وزارت ارشاد متولی این جشنواره است و کار خوبی که وزارت ارشاد انجام داده، این است که از بهترین پژوهشها صورت گرفته دربارۀ تهران تقدیر به عمل می آورد و امسال از میان 100 اثر پژوهشی 14 اثر در زمینه های مختلف برگزیده شدند که دانشنامۀ تهران بزرگ هم یکی از این آثار بود. در این مراسم سخنرانان از آقای کاظم موسوی بجنوردی  رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی به پاس سالها کوشش در عرصۀ فرهنگی کشور  تشکر و قدردانی کردند.

مدیر بخش جغرافیای دبا در پایان افزود: میان مراکز پژوهشی کشور و نهادهای مدیریتی فاصله است و نهادهای مدیریتی از حاصل کار پژوهشگران و مراکز پژوهشی در تصمیم گیریهای خود کمتر استفاده می کنند.