به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ جلسه دیگری از درس های شرح نهج البلاغه با سخنرانی دکتر محسن اسماعیلی در یادمان شهدای هفتم تیر (سرچشمه) برگزار شد.

دکتر محسن اسماعیلی در این جلسه و در ادامه بررسی نامه ۶۹ نهج البلاغه، سه دستور العمل کلی در عبارت «وَاسْتَصْلِحْ کُلَّ نِعْمَة أَنْعَمَهَا اللهُ عَلَيْکَ، وَلاَ تُضَيِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللهِ عِنْدَکَ، وَلْيُرَ عَلَيْکَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اللهُ بِهِ عَلَيْکَ» را مورد بررسی قرار داد و گفت: حضرت امیرالمؤمنین(ع) تاکید بسیار دارند که هیچ نعمتی از نعمت های خدا ضایع نشود. در عین حال ضایع کردن نعمت به این صورت است که انسان از نعمتی که خدا به او داده بهره برداری نکند و آن را معطل نگاه دارد و یا آن را در راه خلاف استفاده کند.

در ادامه گزیده ای از سخنان دکتر اسماعیلی را مرور می کنیم:

کلمه «نعمة» در عبارت «وَلاَ تُضَيِّعَنَّ نِعْمَةً مِنْ نِعَمِ اللهِ عِنْدَکَ» به صورت نکره آمده و این تاکید را می رساند که هیچ نوع نعمت خدا، کوچک یا بزرگ، نباید تباه شود.

در بخش های دیگر کتاب شریف نهج البلاغه می خوانیم که حضرت امیرالمؤمنین(ع) نسبت به مراقبت از بعضی نعمت ها، اشاره مستقیم دارند و مردم را از ضایع کردن آن ها برحذر داشته اند. یکی از این نعمت ها که در نهج البلاغه مورد تاکید قرار گرفته، نعمت رهبران دینی و هادیان الهی است، یعنی افرادی که راه یافته اند و راهنما و راهبر مردم هستند. هم خودشان به مقصد رسیده اند و هم به ما کمک می کنند تا به مقصد و سعادت برسیم. این افراد هم نعمت های خداوند هستند که باید نسبت به آنها قدرشناس باشیم.

حضرت امیرالمؤمنین(ع) درباره پیغمبر اسلام(ص) در خطبه ۱۶۰ می فرمایند که: «بزرگترین نعمت بودن پیامبر اسلام(ص) به این دلیل است که می توانیم از او الگو بگیریم.» توفیق کمی نیست که انسان کسی را داشته باشد که اگر دست در دست او بگذارد به هدف و سعادت برسد. در این خطبه می فرمایند: «فَمَا أَعْظَمَ مِنَّةَ اللّهِ عِنْدَنَا حِینَ أَنْعَمَ عَلَیْنَا بِهِ سَلَفاً نَتَّبِعُهُ، وَ قَائِداً نَطَأُ عَقِبَهُ ...» چقدر نعمت وجود پیامبر اکرم(ص) در نزد ما بزرگ است به این دلیل که خداوند او را از پیشینیان ما قرار داد تا بتوانیم از او پیروی کنیم و او را رهبری قرار داد که ما می توانیم قدم در جاى قدم هاى او بگذاریم. بنابراین بزرگترین نعمت خداوند برای ما، وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) است و لذا خداوند نسبت به او بر ما منت گذاشت.

در رتبه بعد از پیامبر اسلام(ص)، اهل بیت علیهم السلام بزرگترین نعمت خداوند هستند که باید کمال استفاده از آنها کرده و مبادا از نعمت بزرگ امامت و ولایت غفلت کرده و آن را تضییع کنیم. به دلیل اینکه همه نعمت های مادی و معنوی دیگر هم در سایه این نعمت به دست می آید. اگر به نعمت سعادت و بهشت دسترسی پیدا کنیم، تنها در سایه هدایت این خانواده است و حتی نعمت های مادی که در این دنیا بهره می بریم، از نعمت وجود آنهاست.

در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «بِأَبِي أَنْتُمْ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ مَالِي مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِكُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ مَوَالِيَّ لا أُحْصِي ثَنَاءَكُمْ وَ لا أَبْلُغُ مِنَ الْمَدْحِ كُنْهَكُمْ وَ مِنَ الْوَصْفِ قَدْرَكُمْ وَ أَنْتُمْ نُورُ الْأَخْيَارِ وَ هُدَاةُ الْأَبْرَارِ وَ حُجَجُ الْجَبَّارِ بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ [اللَّهُ] وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلا بِإِذْنِهِ وَ بِكُمْ يُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ يَكْشِفُ الضُّرَّ وَ عِنْدَكُمْ مَا نَزَلَتْ بِهِ رُسُلُهُ وَ هَبَطَتْ بِهِ مَلائِكَتُهُ وَ إِلَى جَدِّكُمْ؛ پدر و مادر و جان و خانواده و مالم فداى شما، هركه آهنگ خدا كند، به وسيله شما آغاز میكند، و هركه او را به يكتايى پرستد، طريق توحيدش را از شما میپذيرد، و هركه قصد حق كند.

به شما توجه می نمايد، اى سرورانم، نمیتوانم ثناى شما را شماره كنم، و در امر مداح گفتن قدرت رسيدن به حقيقت شما را ندارم، و در مقام وصف نمودن، توانايى بيان منزلت شما در من نيست، و حال آنكه شما نور خوبان و هاديان نيكان و حجّتهاى خداى جبّاريد، خدا با شما آغاز كرد، و با شما ختم می كند، و به خاطر شما باران فرو میريزد، و تنها براى شما آسمان را از اينكه بر زمين فرو افتد نگاه می دارد، مگر با اجازه خودش، و به وسيله شما اندوه را میزدايد، و سختى را برطرف مینمايد، و نزد شماست آنچه را بر رسولانش نازل فرموده، و فرشتگانش به زمين فرود آورده‌اند، و به جانب جد شما.» به این مفهوم که خودم و پدر و مادر و خانواده و دارایی ام فدای اهل بیت علیهم السلام شود، به این دلیل که اگر کسی بخواهد به خدا برسد باید از ایشان شروع کند و ابتدای راه این خانواده هستند. و هر کسی که خدا را به یکتایی بپرسد، این را از اهل بیت علیهم السلام یاد گرفته چرا که اگر ایشان نبودند کسی متوجه معنای توحید نمی شد. هر کسی قصد دارد از خدا چیزی بخواهد اول باید به این خاندان توجه کند.

اهل بیت(ع) به عنوان مجاری فیض الهی به این علت که مبداء و منتهای همه نعم مادی و معنوی هستند، بعد از پیامبر اکرم (ص)، بزرگترین نعمت خداوند بر ما محسوب می شوند و همین که ما منسوب و پیرو ایشان هستیم برای ما نعمت محسوب می شود. البته هر کسی به هر اندازه ای در هدایت و سعادت ما نقشی ایفا کند، صاحب منت بر ماست. اما هیچ کسی با اهل بیت علیهم السلام قابل مقایسه نیست.

حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) در خطبه دوم نهج البلاغه از مردم گلایه می کنند که نعمت امامت را ضایع کردند و فرمودند: «لا یقاس بآل محمد من هذه الأمة أحد و لا یسوی بهم من جرت نعمتهم علیه أبدا؛ هیچ کس با مرتبه و مقام خاندان پیامبر از امت اسلامی سنجیده نمی شود و هیچ گاه کسانی که خود مشمول نعمت های اهل بیت هستند با خود آنها برابر نمی شوند.» یعنی اگر کسی به رشد معنوی رسیده در پرتو همین خاندان است و بنابراین قابل مقایسه با ایشان نیست.

در اینجا این پرسش مطرح می شود که شیوه صحیح استفاده از نعمت اهل بیت علیهم السلام چگونه است؟ در نهج البلاغه پاسخ این پرسش در چند عبارت آمده است. یکی از نمونه های آن، در خطبه ۹۷ آمده است که آن حضرت فرموده اند: «انظروا أهل بیت نبیّکم، فالزموا سمتهم، و اتّبعوا أثرهم، فلن یخرجوکم من هدى، و لن یعیدوکم فی ردى. فإن لبدوا فالبدوا، و إن نهضوا فانهضوا. و لا تسبقوهم فتضلّوا، و لا تتأخّروا عنهم فتهلکوا(۳۱) مردم، به اهل بیت پیامبرتان بنگرید، ‌از آن سو که گام بر می‌دارند بروید، قدم جای قدمشان بگذارید، آنها را هرگز از راه هدایت بیرون نمی‌برند، و به پستی و هلاکت باز نمی‌گردانند. اگر سکوت کردند سکوت کنید و اگر قیام کردند قیام کنید. از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و از آنها عقب نمانید که نابود می‌گردید.» در واقع شکر نعمت امامت به این است که سبک زندگی ما، سبک زندگی آنان باشد و ضایع کردن این نعمت این است که با داشتن چنین الگوهایی، از دیگران الگوبرداری کنیم.

خداوند متعال در آیه ۴۵ سوره حج تعدادی از اقوامی که مورد عذاب قرار گرفتند را برای ما بازشماری می کند و سپس می فرماید: «فَکَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَکْناها وَ هِيَ ظالِمَةٌ فَهِيَ خاوِيَةٌ عَلي‌ عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشيدٍ؛ چه بسیار شهرها و آبادیهایی که آنها را نابود و هلاک کردیم در حالی که (مردمش) ستمگر بودند، بگونه‌ای که بر سقف های خود فروریخت (نخست سقفها ویران گشت و بعد دیوارها بر روی سقفها) و چه بسیار چاه پر آب که بی صاحب ماند و چه بسیار قصرهای محکم و مرتفع.» در روایات نقل شده که منظور از «بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ» حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) و مقصود از «قَصْرٍ مَشيدٍ» پیغمبر اکرم (ص) هستند.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) در خطبه ۱۵۲ نهج البلاغه می فرمایند: «وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَهُم وَ انکَرُوه؛ همانا امامان از جانب خدا تدبیر کنندگان کار مردمانند و کارگزاران آنان. کسی به بهشت نرود، جز آنکه آنان را شناخته باشد و آنان او را شناخته باشند و به دوزخ در نشود، جز آنکه منکر آنان بود و آنان وی را نپذیرفته باشند.» وقتی این نعمت در دست ماست، چرا باید از آنها روی گردانده و از دیگران الگو بگیریم!؟

در رتبه بعد از ائمه اطهار علیهم السلام، عالمان ربانی نعمت های خدا برای ما هستند که باید قدرشناس آنها باشیم. اگر انسان کسی را پیدا کرد که راه یافته و می تواند او را راهنمایی کند، بزرگترین نعمت خدا را دریافت کرده است. این جمله از آیت الله سیدعلی قاضی رضوان الله تعالی مشهور است که فرمود: «اگر کسی می خواهد به خدا برسد و سعادتمند شود، نصف عمرش را هم در پی پیدا کردن یم عالم ربانی بگذراند، ضرر نکرده است. چون یافتن چنین عالمی نصف راه است.» حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه در چندین مورد به این نعمت الهی اشاره فرموده است، چراکه ممکن است انسان نتواند به طور مستقیم از ائمه اطهار علیهم السلام کسب فیض کند. از جمله در خطبه ۱۰۵ می فرمایند: «ايُّهَا النَّاسُ، اسْتَصْبِحُوا مِنْ شُعْلَةِ مِصْبَاحٍ وَاعِظٍ مُتَّعِظٍ، وَامْتَاحُوا مِنْ صَفْوِ عَيْنٍ قَدْ رُوِّقَتْ مِنَ الْكَدَرِ؛ ای مردم! چراغ دل را از نور گفتار گوینده با عمل روشن کنید و ظرف های جان را از آب زلال چشمه‌هایی كه از آلودگی‌ها پاك است پر کنید.» ما از هوا خالی نمی شویم اما می توانیم مخالف با هوا باشیم. آن حضرت فرمودند کسی که بتواند با هوای نفس خود مخالفت کند حجت است و سراغ چشمه هایی بروید که آلوده نیست و عالمی که آلوده نیست. مبادا چنین عالمی در دسترس شما باشد اما شما به جهالت خود راضی باشید.