یعقوب توکلی مدیر گروه تاریخ تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست گفت: ما پدیده ای را در عرصه تاریخ نگاری شاهدیم که کار هوشمندانه ای است و آن نوعی تاریخ نگاری است که انگلیس در ایران به ثمر رسانده است. در دوران معاصر کمتر کسی است که به اندازه چرچیل در حق ایران ظلم کرده باشد. اما شاهدیم متاسفانه چرچیل در جامعه ایران محبوبیت دارد و به شکل یک قهرمان دیده می شود.

وی گفت: وقتی بحث کودتای ۲۸ مرداد مطرح می شود، ذهن ما معطوف به روزولت می شود اما هیچ گاه ذهن ها متوجه چرچیل یعنی کسی که این کودتا را به اجماع آمریکا و انگلیس رساند، نمی شود.

وی ادامه داد: پرونده چرچیل از زمانی که او مسئولیت وزارت جنگ را بر عهده داشت قابل بررسی است. پیشنهاد اول چرچیل این بود که انگلستان ارتش کشورهای مختلف را تحت کنترل داشته باشد و از این طریق بتواند به انگلیسی سازی این کشورها بپردازد. البته این پیشنهاد مستلزم هزینه های زیادی بود.

توکلی افزود: پیشنهاد دیگر چرچیل این بود که آنها برای حفظ منافع نفتی مجبور بودند ارتش یازده هزار نفره ای را در جنوب کشور اداره کنند که برای آنها هزینه داشت. در شرق ایران قوای چریک شرقی را تاسیس کردند و همچنین نیروهای قزاق را تصاحب کرده و امکانات آنها را نیز تامین کردند. این مستلزم هزینه های بسیار زیادی بود. طرح چرچیل این بود که دولت هایی محلی به وجود آوریم که پایگاه مردمی نداشته باشند و فلسفه وجودی و تداوم آنها اراده انگلستان باشد و آنچه انگلستان اراده کند انجام دهند.

وی ادامه داد: آنچه در عربستان رخ داد همین بود. شریف حسین، سنی معتدلی بود و تفکرات وهابی نداشت و پایگاه اجتماعی در خدمت خود داشت. لذا به شریف حسین اجازه سلطنت ندادند و عبدالعزیز را در حجاز حاکم کردند. در ایران هم همین اتفاق افتاد. ایل های مختلفی حول قاجار بودند و از آن حمایت می کردند اما رضا خان پایگاه اجتماعی نداشت.

این استاد دانشگاه افزود: از دیگر اقدامات چرچیل می توان به اشغال ایران اشاره کرد. اشغال ایران هیچ دلیلی در جریان جنگ جهانی دوم جز استفاده استراتژیک انگلیس از ایران برای کم کردن بار فشار جنگ از انگلستان و سرایت آن به روسیه نداشت.

وی گفت: چرچیل جهت خصومت آلمان نازی را از غرب اروپا به سمت شرق عوض کرد. او تلاش کرد جنگ به سمت روسیه گرایش پیدا کند و دو رقیب سرمایه داری یعنی روسیه و آلمان را به جان هم انداخت. بعد از اینکه آلمان ها به روسیه وارد شدند ما پلی برای انتقال کالا شدیم و ایران توسط انگلیس اشغال شد.

توکلی گفت: در جریان نهضت ملی در انگلیس محافظه کاران به قدرت می رسند که چرچیل رهبر آنهاست. محاصره نظامی و فشار تحریم و اعزام ناو و... توسط چرچیل اتفاق می افتد. این زمانی است که آمریکایی ها هنوز تصمیم به کودتا در ایران نگرفته بودند. از زمان روی کار آمدن آیزنهاور نشانه هایی برای همکاری آمریکا و انگلیس نمایان می شود و نامه های تهدید آنها به مصدق زیادتر می شود. لذا مصدق این پیام را دریافت می کند و از کودتا با خبر بود.

وی در پایان گفت: چرچیل و آیزنهاور نشست مشترکی را برگزار می کنند و هر دو کودتا را می پذیرند. در واقع چرچیل آیزنهاور را متقاعد به کودتا می کند. ما نیاز به یک باز خوانی جدی در این فضا داریم. به جای اینکه به دنبال عمله های اجرایی و سطح پایین کودتا برویم باید متوجه عوامل اصلی باشیم.