اثبات‌النبوات

ابویعقوب اسحاق بن احمد السجستانی (داعی اسماعیلی در قرن چهارم هجری)

تصحیح: ویلفرد مادلونگ. پل واکر

ناشر: کتاب رایزن

تعداد صفحات: ۳۴۷ صفحه

ابویعقوب سجستانی، نویسندة کتاب اثبات النبوات، از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین داعیان اسماعیلی بود که به ویژه آنچه آن را «مکتب ایرانی» اسماعیلیه می‌خوانند عمدتاً به مساهمت او ایجاد شد. می‌دانیم تأثیرات این مکتب تا عمق تفکرات اسماعیلیان، از دستگاه خلافت فاطمی گرفته تا داعیان طیبی یمن و حتی فروع و شعوب مختلف دعوت اسماعیلی در هند و نقاط دیگر قابل پیگیری است. به ویژه با انتقال آثار فاطمیان در دورة مستنصر فاطمی از مصر به یمن، داعیان طیبی در تداوم و تعمیق‌بخشی به اندیشه‌های فلسفی اسماعیلیان مکتب ایرانی مساهمتی جدی از خود نشان دادند و در آثار خود مکرر به آرای ابویعقوب سجستانی می‌پرداختند. دست آخر هم تقریباً همة آثار این مکتب از رهگذر مساهمت طیبیان یمن به دست ما رسیده است. در ایران تا کنون، از طریق چاپ برخی از آثار ابویعقوب سجستانی و از جمله کشف‌المحجوب او ما با اندیشه‌هایش آشنایی داشتیم و به ویژه مقالة شادروان عباس زریاب خویی دربارة او در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی از بهترین نوشته‌ها دربارة این دانشمند در این زبان است. در زبان‌های اروپایی البته مطالعات متعددی دربارة او تا کنون چاپ شده و آثارش و به ویژه تفکر فلسفی نوافلاطونی وی مورد اهتمام محققان مختلف قرار گرفته‌است.

همان‌طور که در مقدمة انگلیسی این چاپ آمده، این کتاب پیش‌تر نیز منتشر شده است، اما با وضعیتی آشفته و با نقص‌های متعدد از یک سو و افزوده‌هایی به قلم محقق چاپ پیشین در داخل متن از دیگر سو. ضرورت تصحیح دوبارة متن از مقایسة چاپ حاضر با چاپ پیشین این اثر معاینه پیداست. متأسفانه هنوز هم نسخة خطی کاملی از این اثر در اختیار نیست و باید امیدوار بود وقتی نسخة کامل این اثر پیدا شود.

در این کتاب نویسنده می‌کوشد از طرق عقلی نبوت را به اثبات رساند؛ از وجوب و ضرورت وجود شریعت سخن راند و یا مسئلة ضرورت و اسباب نسخ شرایع و تجدید در نبوت را متذکر شود. تأکید بر عقل در این کتاب و اینکه نخستین «رسول» خداست قابل مقایسه است با اهتمام کلینی به همین موضوع در کتاب الکافی. اهتمام او در این کتاب به مسئلة ضرورت وجود شریعت در ادوار مختلف نبوت علاوه بر اینکه در ارتباط مستقیم با مسئلة نبوت بوده به احتمال زیاد پاسخی بوده به قرمطیان و یا اسماعیلیانی که به تعطیل بالفعل شریعت باور یافته بودند.

از بحث‌های بسیار جالب و مهم سجستانی در این کتاب می‌توان به مطالعه انسان‌شناسانة نسبت میان جسم و حقیقت عقلی انسان،اسرار انواع عبادات، علل وضع احکام و علل شرایع مختلف و توجه به مصالح عباد، تفسیر نبوت بر اساس فلسفة طبیعی و تفسیر خاص او از پدیدة وحی اشاره نمود.