به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر ؛ مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان هستند که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردشان در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران به ثبت رسیده اند. اما مدتی است که برای بخش آسیاب‌های این سازه‌ها مشکلی بوجود آمده است.

از مدت‌ها پیش مسئولان و دوستداران میراث فرهنگی نگران ترک‌های دیواری هستند که مشرف به آسیاب‌ها است. این ترک‌ها در طول چند سال گذشته نه تنها برطرف نشده بلکه بیشتر هم شده است.

نگرانی اصلی از این جهت است که اگر این ترک روی دیواره غربی مشرف به آسیاب‌ها بیشتر شود، نه تنها به این مجموعه جهانی و ثبت شده آسیب وارد خواهد کرد بلکه ممکن است برای گردشگرانی که از این محدوده گذر می‌کنند و یا حتی برای ساکنان خانه‌هایی که روی این گسل قرار دارد نیز خطر آفرین باشد.

ضمن اینکه روی این ترک و گسل، خانه‌هایی از جمله خانه ثبتی مرعشی، بقعه سید محمد ماهرو، خانه قناد و آخوند، یک رستوران سنتی و خانه‌ای دیگر قرار دارد که سازمان میراث فرهنگی آن را تملک کرده و می‌گویند که نادرشاه افشار در آن اقامت داشته است.

درباره این نگرانی، علی محمد چهارمحالی رئیس اداره میراث فرهنگی شوشتر به خبرنگار مهر گفت: دیواره غربی محوطه جهانی آسیاب‌ها و آبشارها، بحرانی‌ترین بخش از این محوطه تاریخی است. روی این دیواره قسمتی از محله‌های تاریخی مانند محله شیشه‌گر خانه قرار گرفته است. به دلیل وجود گسلی به طول حدود یک کیلومتر که از میدان گرگر شروع و تا حوالی خیابان ساحلی گرگر ادامه دارد، متاسفانه شاهد حرکت این بخش از بافت تاریخی به سمت رودخانه گرگر هستیم. محوطه جهانی آسیاب‌ها و آبشارها همه ساله پذیرای گردشگران استان خوزستان است و این محوطه ارزشمند جز آثار پر بازدید در خوزستان محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: همه این نگرانی‌ها از آن جهت است که مسئولان بدانند وضعیت ناپایداری برای این دیواره وجود دارد و خانه‌های روی آن ممکن است ریزش کنند چون در برخی از دیواره خانه‌ها ترک‌های عمیقی ایجاد شده است که باید جلوی این ترک و رانش را به سمت محوطه آبشارها گرفت.

چهارمحالی افزود: ما از سال ۸۷ که کارشناسان و مشاوران از این محدوده بازدید کردند هشدار دادیم اما چون برآورد هزینه آن زیاد بود و سازمان میراث فرهنگی نیز چنین بودجه‌ای را در اختیار نداشت، نتوانست کاری انجام دهد. اما اکنون باید هر کسی که در این موضوع نقشی دارد هزینه و بودجه ای بگذارد. چون این ترک در حال بزرگ شدن است.

تصویری از محوطه و دیواره غربی و حضور گردشگران در زیر این دیواره بحرانی

چهارمحالی گفت: شرایط موجود هر روز در حال رصد شدن است و من حتی شاهد زده و دیده‌ام که این ترک‌ها بیشتر می‌شود. اگر به این مسئله توجه نشود، ساختمان‌های تاریخی و دیگر بناها به سمت رودخانه گرگر حرکت می‌کند و موجب تخریب بناها، در خطر افتادن جان گردشگران و رهگذران و ایجاد مشکل برای ثبت جهانی آسیاب‌ها خواهد شد. اما گویا به تازگی در استانداری پیرو این موضوع جلسه گذاشته شده است و پیگیر آن شده اند.

پیگیری این موضوع و برگزاری جلسه در استانداری را بیژن حیدری‌زاده رئیس پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی و تاریخی شوشتر هم تایید کرد و به خبرنگار مهر گفت: این موضوع به حدی مهم است که در استانداری برای آن جلسه گذاشته و نماینده مجلس نیز پیگیر شده و حتی یک ستاد ویژه نیز برای آن تشکیل داده و اعتباری را نیز در نظر گرفته اند. اما این یک نگرانی نیست که به تازگی بوجود آمده باشد بلکه همیشه وجود داشته است.

یکی از ترک‌های ایجاد شده بر اثر رانش در خانه تاریخی مرعشی شوشتر

وی گفت: در عین حال که این موضوع ساده نیست اما شرایط در آن حد هم ناپایدار نیست که هر لحظه امکان ریزش دیواره غربی وجود داشته باشد بلکه مشکل در مباحث فنی آن است. این دیوار حدود ۱۵۰۰ متر طول دارد و پشت آن نیز شوادان و زیرزمین خانه‌ها قرار گرفته که کارهای معمول را با مشکل مواجه می‌کند.

حیدری‌زاده ادامه داد: برای ما پایداری دیواره‌ها مهم و جدی است. چون خانه‌هایی که روی آن قرار گرفته نیز اگرچه قدیمی هستند اما مردم در آنها زندگی می‌کنند و ما حتی برای آن‌ها نیز نگران هستیم. بنابراین این موضوع تنها در حوزه کاری سازمان میراث فرهنگی نیست بلکه باید در سطوح بالاتر استانی مطرح شود شاید لازم باشد که ستاد بحران نیز وارد شود.

مجتبی گهستونی، سخنگو و دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان نیز پیرو این موضوع به خبرنگار مهر گفت: نگهداری و علاج بخشی مجموعه سازه‌های آبی ضروری است، اما بی شک توجه به وضعیت دیواره‌های مشرف به مجموعه سازه‌های آبی با هدف چاره‌اندیشی برای تثبیت دیواره غربی آسیاب‌ها نیز به تنهایی اهمیت دارد. آنچه باعث نگرانی برای از بین رفتن بخشی از میراث کهن و ثبت جهانی شده و از طرفی جان بومیان ساکن در بافت تاریخی و گردشگران را تهدید می‌کند، ریزش‌های موضعی و ناحیه‌ای در گستره ساختگاه آبشارهای شوشتر است.

گهستونی معتقد است: آنچه که کارشناسان برای به وجود آمدن شرایط ناپیدار دیواره‌های غربی اشاره می‌کنند وجود توالی لایه‌های ماسه سنگ و رسوبات رسی تشکیل شده در دیواره‌ها است که بر اثر هوازدگی و همچنین بارش باران لایه‌های رسی به تدریج دچار ریزش شده و ناپدار می‌شود.

وی گفت: برای بررسی اجمالی وسعت آسیب‌ها و مشاهده شواهد احتمال ناپایداری، کافی است از بخش های مختلف دیواره‌ها بازدید شود آنگاه شاهد ترک‌هایی در کف دیواره و همچنین در دیوارهای ساختمان‌های موجود مشرف به محوطه مشاهده خواهید بود. البته در پشت این دیوارها شوادون‌هایی وجود دارد که در برخی از آن‌ها خردشدگی لایه‌های گلی مشاهده شده و عمده ترک خوردگی‌ها، طولی و به موازات دیواره مشاهده شدند که  این ترک‌ها در هنگام برخی تغییرات و پدیده‌های زمین شناسی خطرناک هستند و می‌توانند باعث ناپایداری دیواره و ریزش کلی آن شوند. بنابراین تهیه نقشه جامع جهت مشخص شدن محل، تعداد و گستره شوادون‌ها ضروری است چون وجود تونل‌های زیرزمینی تاثیر به سزایی بر ایجاد ناپیوستگی در توده سنگ ها دارد.

به نظر می‌رسد با توجه به ناپایداری دیواره‌ها و به دلیل اینکه آبشارهای شوشتر در میراث جهانی ثبت شده‌اند، ساماندهی سازه‌های آبی تاریخی عزم ملی را می‌طلبد و نیاز به مشارکت ارگان‌های مختلف احساس می‌شود و دیگر نباید شاهد رفع خطرهای موضعی بود چون درسال‌های گذشته نیز تنها اقدامی که شده رفع رطوبت از آن دیواره ها بوده است.

سازه‌های آبی تاریخی شوشتر مجموعه‌ای به هم پیوسته از پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند.