فرهنگ امروز/ مطهره میرشکاری: «مناقب‌العارفین» که گاه به اختصار از آن تحت عنوان «مناقب‌ افلاکی» یاد می‌شود، کتابی به زبان فارسی است که شمس‌الدین احمد عارفی‌افلاکی، از مریدان شیفته مولانا و به دستور مراد و استادش شیخ جلال‌الدین عارف‌چلبی، نوه مولانا، نوشته است. این کتاب حاوی اطلاعات ارزنده و نفیسی درباره شرح احوال و افکار مولانا و نیز خاندان، استادان، جانشینان و بازماندگان اوست که اولین بار در سال 1974 میلادی در استانبول ترکیه به دست پروفسور تحسین یازیجی تصحیح شد و بعد از آن از روی همین تصحیح در ایران هم به چاپ رسید. این تصحیح اشکالاتی داشته و یازیجی از دوست ایرانی خود یعنی توفیق سبحانی که تجربه فراوانی در اینگونه پژوهش‌ها دارد، خواسته تا این اشکلات را تصحیح کند و اکنون این کتاب با ویرایش و اضافات توفیق سبحانی از سوی انتشارات دوستان در ایران به چاپ رسیده است. 
 
 
توفیق سبحانی درباره کتاب «‌مناقب‌العارفین» و گردآورنده آن در گفت‌وگو با ایبنا گفت: احمد افلاکی، یکی از مریدان عارف چلبی، نوه مولانا و پیرو طریقت مولویه بوده است. به درخواست عارف چلبی، زندگی خانواده مولانا و اطرافیان او را به رشته تحریر درآورده و در کتابی به نام «مناقب‌العارفین افلاکی عارفی» گردآوری کرده است. این کتاب همانطور که گفتم به زندگی‌نامه مولانا، خانواده و مریدان او اشاره دارد و در ده فصل به ترتیب از سلطان‌العلما، پدر مولانا شروع کرده و در مناقب برهان‌الدین محقق‌ترمذی، مولانا، شمس تبریزی، صلاح‌الدین زرکوب، حسام‌الدین چلبی، سلطان ولد و تا عارف چلبی تنظیم کرده است.
 
او ادامه داد: مناقب جمع منقبت است و شامل مقام و صفات عارفانه عارف است که در این کتاب جمع‌آوری شده است؛ البته تعدادی از نامه‌های عارفانه هم در کتاب مناقب‌العارفین موجود است، اما نامه‌های مولانا در یک کتاب جداگانه به نام مکتوبات است که آن کتاب را هم من تصحیح کرده‌ام و توسط مرکز نشر دانشگاهی، چاپ شده است.
 
سبحانی درباره اولین مصحح این کتاب و چگونگی تصمیم به ویرایش این کار، بیان کرد: کتاب «مناقب‌العارفین» پروفسور تحسین یازیجی، تصحیح و چاپ کرده است. مرحوم یازیجی یک مقدمه بر این کتاب نوشته بود که از من خواست تا این ترجمه را به زبان فارسی ترجمه کنم، که من هم پذیرفتم. حین ترجمه متوجه شدم که متن خطاهایی دارد که این خطاها را با مرحوم یازیجی در میان گذاشتم و ایشان هم در پاسخ به من گفت که شما وکیل من هستید و هرچه اصلاح کردید، قبول دارم. بعد متاسفانه یازیجی در سال 2004 فوت کرد. البته در ایران هم قبلا یک ناشر دیگر این کتاب را چاپ کرده بود. در واقع من غلط‌های کتاب مرحوم یازیجی را اصلاح کردم و به زبان فارسی در اختیار ناشران قرار دادم که چند روز است منتشر و توزیع شده است.
 
نایب رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه گفت: اصل کتاب از مرحوم یازیجی است و ویرایش و اصلاحات آن توسط بنده انجام شده است. یازیجی برای تصحیح کتاب «مناقب‌العارفین» از نسخه‌های خطی این کتاب که در چندین کتابخانه ترکیه موجود بود، استفاده کرد. یعنی آن‌ها را جمع‌آوری کرده بود، از روی آن‌ها شروع به تصحیح کرده و صحیح‌ترین صورتی که به نظرش می‌رسید را در همین کتاب وارد و چاپ کرد. این اولین تصحیحی بود که از مناقب‌العارفین، در سال 1974 میلادی در استانبول صورت گرفت، بعد از آن در تهران هم از روی همین کتاب عینا چاپ افست کردند.
 


وی ضمن بیان اینکه متن اصلی کتاب «مناقب‌العارفین» به زبان فارسی است، اضافه کرد: افلاکی با اینکه به ایران نیامده و ایران را ندیده بود، این کتاب را به فارسی نوشته است. البته در این کتاب آیاتی از قرآن و احادیث، روایاتی از پیامبر و عارفان و... هم به زبان عربی وجود دارد. پروفسور یازیجی برای اینکه مردم ترکیه بتوانند از این کتاب استفاده کنند، این کتاب را از فارسی به ترکی استانبولی ترجمه کرده و در دو جلد در استانبول به چاپ رسانده است. یازیجی ضمن برگردان این کتاب به ترکی، توضیحاتی هم ارائه کرده است. مثلا لغات آن را معنی کرده، به آیات اشاره کرده، احادیث آن را در آورده و .... من هم همه لغاتی که در متن بود و مرحوم یازیجی در پانوشت‌ها آورده بود، را جمع کردم و در یک مبحث جداگانه با عنوان توضیح لغات در پایان کتاب آوردم و اینکه «مناقب‌العارفین» چاپ ترکیه دو جلد است اما آنچه که در ایران چاپ شده، یک جلد است.
 
سبحانی درباره وقتی که برای ویرایش این کتاب صرف کرده، بیان کرد: من از زمانی که با یازیجی ارتباط داشتم، یادداشت‌هایی پیرامون این کتاب داشتم و این‌ها را گردآوری کردم و بعد برای اینکه یکسان باشد، یک بار از روی آن خواندم که این گردآوری و بازخوانی حدود 6 ماه به طول انجامید. البته اگر بخواهم بگویم که روی این کتاب چقدر کار شده، باید بگویم، 6 ماه متوالی به علاوه 20 سال متفرقه وقت گذاشته شده است. این کار را با مجوز و اجازه خود یازیجی شروع کردم که متاسفانه قبل از به انجام رسیدن این اثر، یازیجی فوت کرد. من در ویرایش این کتاب فقط به همان نسخه‌ای که یازیجی تصحیح کرده بود، بسنده کردم؛ چون یازیجی همه نسخه‌های موجود و خطی را دیده بود و کار ایشان قابل استناد بود.
 
 وی در پایان گفت: کتاب «مناقب‌العارفین» با ویرایش و اضافه‌های بنده در ایران از طرف انتشارات دوستان منتشر شده است. این کتاب یکی از مفصل‌ترین کتاب‌هایی است که درباره مولانا و خانواده او نوشته شده است و مثل همه کتاب‌های مناقب، صفاتی مثل کرامات و معجزه و این قبیل چیزها را به مولانا و خاندان او نسبت داده که این مسائل در نظر من آورد که این کتاب را از نظر محتوا هم ویرایش کنم. یعنی آن چیزهایی که برای مردم قابل قبول نیست را کنار بگذاریم. از طرفی هم، هیچ کتابی جز قرآن مجید نیست که همه آن صحیح باشد، بنابراین این کتاب هم شاید اشکالات یا خطاهایی داشته باشد که چون چاپ اول آن است، امری ناگزیر است.

ایبنا