فرهنگ امروز/ سید احمد عسکری:[1]
فضای حاکم بر انسان در پرتو اینترنت دارای مختصاتی است که بشر در دورۀ ماقبل مجازی شدن آن را تجربه نکرده بود. انسان هم‌اکنون غوطه‌ور در دنیای مجازی است؛ او در این فضای جدید زیست می‌کند، کار می‌کند و بخش عمده‌ای از فعالیت‌های «هویت‌بخش» خود را در فضای دوم زندگی ادامه می‌دهد. در حال حاضر، بشر با تغییر شکل و ماهیت الگوهای رفتار فردی و اجتماعی در فضای دوم زندگی (فضای مجازی) در حوزۀ منابع رسانه‌ای، فراغت، روابط اجتماعی، تولید و مصرف فرهنگی، خرید و خدمات شهری و غیره با فضای جدیدی مواجه است.
این فضا به گفتۀ دکتر سعیدرضا عاملی، رابطۀ متفاوتی را با تکنولوژی به وجود آورده است و در این جهان سراسر کدگذاری‌شده با «واقعی فرض کردن مجاز» روبه‌رو هستیم. صورت‌بندی مسائل زندگی روزمرۀ بشری در فضای دوجهانی‌شدن‌ها با نگاه یک‌جهانی و بدون لحاظ کردن واقعیت‌های نظام ارتباطات بر خط در فضای دوم زندگی امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین «هویت فردی و اجتماعی انسان» همانند بسیاری از پدیده‌ها و امور جهان واقعی را باید با مقتضیات عصر «دوفضایی شدن جهان» و هم‌زمان شدن امور جهان بشری فهم کرد. مؤلفه‌های هویت‌بخش و فرهنگ‌سازِ هم‌زمان و دوگانه (واقعی-مجازی) به‌صورت گسترده‌ای در بسیاری از گونه‌های هویتی، فرهنگی و فکری انسان امروزی قابل ردگیری است.
تغییرات فرهنگی و هویتی در فضای مجازی
جهان مجازی به تغییرات بنیادی در تجربۀ فرهنگی انسان منجر شد. سرعت تغییرات فرهنگی که در جهان واقعی به‌صورت بطئی صورت می‌گرفت، در فضای مجازی به‌صورت لحظه‌ای و سریع رخ داد و بسیاری از خرده‌فرهنگ‌ها و آیین‌های محلی از طریق یوتیوپ و سایر شبکه‌های مجازی از انحصار مرزهای محلی خارج شده و در گسترۀ فضای جهانی عرضه و مصرف شد.
فرهنگ مجازی از این ویژگی برخوردار است که از منابع متکثر، جهانی و همه جا بودن ارتزاق کند؛ بنابراین با تغییر منابع فرهنگ و چرخش از فضای آنالوگ به فضای دیجیتال با تغییراتی در هویت فرهنگی بشر برخورد کردیم؛ به‌گونه‌ای که «فرد» در فضای مجازی با هویت جدیدی به نام «کاربر» شناخته شد و از مرحلۀ «فرد در اجتماع سنتی» به مرحلۀ «کاربر در فضای مجازی» رسیده‌ایم.
بسیاری از امور فرهنگی و اجتماعی مرتبط با هویت بشری از فضای واقعی به فضای مجازی وارد شدند؛ برای نمونه، فرهنگ هواداری در فرهنگ واقعی در پیج‌های سلبریتی‌ها در فیسبوک و اینستاگرام (فضای مجازی) نیز دنبال شد؛ فرهنگ سرگرمی در فضای اول با گیم‌ها و بازی‌های کامپیوتری در فضای دوم نیز مورد استقبال قرار گرفت؛ مصرف موسیقی به‌صورت سی‌دی از طریق سایت‌های اینترنتی و اپلیکیشن‌ها در اینترنت نیز رایج شد؛ به‌گونه‌ای که امروزه با «هنر اینترنتی» مواجه شده‌ایم.
تغییر روابط انسانی در فضای مجازی
فضای مجازی به توسعۀ روابط اجتماعی فرازمان و فرامکان منجر شده است و حتی نوع حضور انسان‌ها در جمع‌های خانوادگی، دوستی و اجتماعی نیز یک نوع حضور فیزیکی-مجازی و همراه با استفاده از ابزارهای ارتباط مجازی همانند موبایل، شبکه‌های اجتماعی و اینترنت همراه است.
فضای مجازی امکان بازتولید رفتارهای نمادین و انتقال احساس در «نظام روابط مجازی» را نیز فراهم آورده است: استفاده از ایموجی و استیکرها برای ارتباطات تصویری و پر کردن خلأ زبان بدن و همچنین برقراری ارتباط صوتی و تصویری در اینترنت و شبکه‌های مجازی به تکمیل «فرایند انتقال ارتباط حضوری به شبکۀ مجازی» و شکل‌گیری اجتماعات مجازی در قالب گروه‌ها، کانال و پیج‌های فیسبوک، اینستاگرام و... منجر شده است.
کارکردهای روابط حضوری (روابط دارای مکان و زمان) در اجتماعات مجازی (فراتر از زمان و مکان) بازتولید می‌شود: سلام و احوالپرسی، گپ‌های دوستانه، خبررسانی، انتقال احساس، شوخی و سرگرمی، بحث و گفت‌وگوهای جدی و ...
شهر مجازی، بازدید مجازی، خرید مجازی، زیارت مجازی، ظهور شهروند مجازی و حتی ورود مد و نمایش خود در فضای مجازی جزو موضوعات متکثری است که امروزه انسان با آن مواجه است. مد در شبکۀ روابط سنتی امکان بازتولید در فضای مجازی در قالب عکس پروفایل و نمایش خود در اینستاگرام و سایر پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی را یافته است. همچنین خرید نیز به‌عنوان کنشی اقتصادی-فرهنگی دچار دگردیسی شده و مفاهیم رایج زندگی روزمره همانند «خرید» و «بازار» نیز متناسب با فضای دوم در قالب «خرید آنلاین» یا «خرید الکترونیک» شکل گرفته است و ما امروزه علاوه بر سایت‌ها و کانال‌های خریدوفروش در موبایل‌ها نیز با نرم‌افزارهایی به نام «بازار» در اندروید و «اَپ‌استور» در اپل آشنا هستیم.
در نهایت اینکه نظام روابط انسانی و هویت فردی و اجتماعی در عصر فضای مجازی امکان انتخاب بیشتری برای ابراز هویت و برقراری ارتباط یافته است. ما امروزه با «هویت‌های مجازی»، «اجتماعات مجازی» و «فرهنگ مجازی» روبه‌رو هستیم که در همکاری و رقابت با هویت، فرهنگ و جامعۀ واقعی در فضای دوجهانی‌شدن فرهنگ و هویت و شهر جریان دارند.
[1] - دانشجوی دکتری علوم ارتباطات دانشگاه تهران
نظر شما