به گزارش فرهنگ امروز به نقل از اعتماد؛ «گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را تعمیر و به نظر من یک ترک آن را خراب کردند. رنگ این ترک با بقیه ترک‌ها نمی‌خورد و اندازه آن هم غلط است. وقتی لچکی را بالا برده‌اند نتوانسته‌اند آن را جفت کنند و گنبد خراب شده است.» این صحبت‌های مهدی حجت، رییس کمیته ملی ایکوموس بود. حجت 23 آبان در دانشگاه هنر اصفهان با انتقادی شدید به جسارت متولیان در برخورد با یکی از عالی‌ترین مساجد تاریخی ایران تاخته بود. به نقل از «میراث‌باشی»، این استاد دانشگاه بعدتر هم در پاسخ به هر سوالی نسبت به نحوه برخورد با گنبد مسجد صفوی این سوال را طرح کرده بود: «وقتی سراغ مهم‌ترین گنبد جهانی رفتید، چه کسانی تایید کردند این کار را بکنید؟ صورتجلسه آن کجاست؟ چه کسانی امضا کردند؟ چه کسانی حاضر شدند حضرت آیت‌الله العظمی را به جای تیم پزشکی حاذق با نسخه داروخانه درمان کنند؟ مرحوم شیرازی جرات نداشت یک خشت در میدان نقش جهان جابه‌جا کند.» برف روز سه‌شنبه، 24 دی روی ترک مرمت‌شده گنبد شیخ لطف‌الله ننشست. گنبد صفوی این شاهکار معماری سفیدپوش شد اما تصاویر منتشرشده از این مسجد تفاوت عجیبی را در دو سوی گنبد نشان می‌داد، این تفاوت چنان بارز بود که با انتشار گسترده تصاویر آن، معاون روابط‌عمومی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در حساب کاربری توییتری خود ایسنا را به فتوشاپ‌کاری متهم کرد. ایسنا در واکنش به این ادعا با انتشار تصاویر و فیلم‌های دیگر این ادعا را تکذیب کرد و نشان داد اگر «فتوشاپ‌کاری» صورت گرفته شده باشد، در نحوه مرمت این گنبد گرانبها واقع شده است. نتیجه این امر هم جز این نبود که این معاون روابط‌عمومی در صفحه توییتر خود بنویسد که نظراتش، نظرات شخصی است و ربطی به موضع حقوقی‌اش ندارد. جز این واکنش تاکنون وزارت نوپای میراث‌فرهنگی و گردشگری واکنش دیگری به ابعاد این فاجعه نداده است.
چرا برف روی ترک ننشست؟
«صدرا مرادی»، دانشجوی دکترای مرمت بنای دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» تعیین علت اصلی ننشستن برف روی ترک گنبد و ایرادات فنی را تا زمان انجام آزمایش‌های دقیق در حد حدس و گمان می‌داند و می‌گوید: «به صورت کلی بررسی ایرادات مرمتی این گنبد از روی عکس چندان دقیق و علمی نیست، با این حال امیدواریم که در ملات یا روی سطح از مواد نانو استفاده نشده باشد. مواد نانو اگر هوشمندانه به کار گرفته نشود، اثرات مخربی دارد.» این دانشجوی دکترای مرمت دانشگاه تهران معتقد است درهرصورت هرگونه مداخله در بناهای تاریخی سبب تغییر رفتار این بناها در برابر عوامل محیطی می‌شود. طبق ادعای پایگاه میراث فرهنگی نقش جهان، در مرمت این بنا از مواد نانو استفاده نشده است و این تغییر رفتار، با توجه به بازگرداندن سطح به فرم اولیه و بندکشی مجدد، طبیعی است. طبق اصول علمی مرمت، هر گونه دخل و تصرف در بنا باید برگشت‌پذیر باشد و استفاده از نانو که احتمالا می‌تواند مانع نشستن برف روی ترک گنبد شود و امکان برگشت‌پذیری کار مرمتی را به صفر برساند. مرادی یکی از دلایل احتمالی ننشستن برف روی ترک را «بندکشی» می‌داند. عکس‌های نزدیک‌تر نشان می‌دهند که بندهای ترک کاملا پر شده‌اند و برخلاف قسمت دیگر گنبد، خلل و فرجی برای ایستادن برف نیست. از طرف دیگر او معتقد است اگر روی گنبد با دوغاب گچ کار شده باشد، تفاوت رنگ ترک با دیگر بخش‌های گنبد بعد از چند بار شسته‌شدن از بین می‌رود. اما اگر پس از چند بار نزول باران یا برف این تغییر رنگ مشاهده نشود، احتمال استفاده از مواد نانو بالا می‌رود. این عضو انجمن علمی معتقد است تا زمانی که آزمایش رطوبت روی این ترک جدید صورت نگیرد، نمی‌توان در مورد دلیل اصلی ننشستن برف ادعای صد در صدی کرد.
پیش از این فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث‌جهانی نقش جهان ادعاها و انتقادات بسیاری را در گفت‌وگو با «ایسنا» رد کرده و گفته بود: «گنبد مسجد شیخ لطف‌الله ۱۶ ترک دارد که اکنون دو ترک آن توسط آقای رضایت که بهترین استادکار مرمت دنیاست، مرمت‌شده و به سبب نوع تزیینات خاص گنبد، مجبور بودیم که دو ترک آن را همزمان پیاده، مرمت و سوار کنیم.» خطابخش در این گفت‌وگو بدون اشاره به درز مشهود میان ترک مرمت‌شده و بخش دیگر گنبد گفته بود: «تغییر رنگ ترک به دلیل بندکشی است. ما تنها از یک تثبیت‌کننده بدون رنگ استفاده کرده‌ایم تا کاشی‌ها را از تخریب بارندگی‌ها حفظ کنیم.»
میراث‌فرهنگی اصفهان پاسخگو باشد
«احسان رعنایی»، فعال میراث فرهنگی اصفهان در گفت‌وگو با «اعتماد» با انتقاد از ایرادات فنی وارد بر نحوه مرمت گنبد شیخ‌لطف‌الله اصفهان، چه از منظر مرمت و چه از منظر تعریف پروژه می‌گوید: «سوال اصلی ما این است که چرا مرمت یکی از شاهکارهای معماری جهان به مناقصه گذاشته شده است؟ آیا مرمت این شاهکار معماری باید با چنین روالی صورت بگیرد؟» انتقاد رعنایی از مبهم بودن نحوه تعریف پروژه مرمت گنبد این مسجد صفوی است، اینکه چرا و چگونه چنین کار حساسی به مناقصه گذاشته شده است، طرح مرمت این گنبد کجاست، کدام کارشناسان زبده‌ای نحوه مرمت این گنبد را تعیین کرده‌اند و تمام این تصمیم‌ها بر مبنای کدام مطالعه علمی صورت گرفته است. رعنایی می‌گوید: «جمعی از اساتید و مرمت‌کاران حرفه‌ای اصفهان پس از مشاهده نتایج مرمت از میراث‌فرهنگی اصفهان خواستار مشاهده و بررسی گنبد از نزدیک شدند، قرار شد میراث‌فرهنگی با نصب داربست امکان مشاهده نزدیک را برای این جمع به وجود بیاورد که تاکنون این داربست را برپا نکرده است.» به گفتـه این فعال میراث‌فرهنگی، انتقادات این جمع از مرمت‌کاران اصفهانی پس از مشاهده گنبد شیخ‌لطف‌الله، حتی از پایین مسجد، بیش از پیش شده است و متوجه شده‌اند ایرادات فنی مطرح به احتمال زیاد پابرجاست، اما این گمانه‌ها تا انتشار مطالعات پروژه همچنان مستند نخواهد بود. رعنایی با انتقاد از نبود مستندات مطالعاتی و اجرایی این طرح می‌گوید: «به‌طور معمول هر پروژه‌ای ارزیابی و نقشه راه دارد، دو ماه از این ماجرا می‌گذرد و دوستان میراث‌فرهنگی ما حتی برای اقناع افکار عمومی دست به انتشار این مستندات نزده‌اند.» صلاحیت هر پروژه‌ای ذیل سه محور شکل می‌گیرد، صلاحیت کارفرما، مجری و ناظر. رعنایی با اشاره به کارنامه اجرایی میراث‌فرهنگی استان اصفهان می‌گوید: «میراث استان تاکنون نتوانسته است با قاطعیت مانع تردد خودرو در میدان نقش‌جهان شود، این سازمان هنوز نتوانسته از راه قانونی تعریف‌شده پیگیرجرایمی باشد که در حریم بناهای ثبت ملی و جهانی صورت می‌گیرند، این سازمان تاکنون نتوانسته پرونده‌های راکد قضایی‌اش را به جریان بیندازد و از میراث‌فرهنگی استان آن‌طور که شایسته و بایسته است دفاع کند، آیا این مجری اصلا صلاحیت صحبت از مسجد شیخ‌لطف‌الله را دارد؟» یکی دیگر از ابهاماتی که رعنایی مطرح می‌کند، مبتنی بر بودجه طرح و جزییات آن است. این کنشگر اجتماعی مدعی می‌شود که تاکنون مستنداتی از استفاده از نانو و آزمایش اسکن لیزری به دست نیاورده‌اند و میراث‌فرهنگی اگر بودجه قابل‌توجهی را برای اسکن لیزری گنبد صرف کرده است، باید آن را ارایه دهد: «شایعه‌هایی مبنی بر استفاده از پهپاد و تصویربرداری دو هزارتایی به گوش می‌خورد، در کنار آن هم رقم‌های چند صد میلیونی طرح می‌شوند، مردم استان اصفهان خواهان شفاف‌شدن مسائل مالی و جزییات آن هستند و حق آنهاست بدانند با کدام پول بیت‌المال این تخریب فرهنگی صورت گرفته است.»
نظر شما