به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ «دانشنامه تبرستان و مازندران» در سی‌وهشتمین جایزه کتاب سال ایران به عنوان شایسته تقدیر شناخته شد. این دانشنامه در 6 مجلد تنظیم شده است. جلد نخست دیباچه این دانشنامه است و شامل «ساز وکار دانشنامه»، «فهرست تشریحی»، «مقالات تبرستان و مازندران شناسی»، «پرداخت‌های هنری» است و ترجمه انگلیسی این مباحث نیز در این مجلد آمده است. جلد دوم شامل مدخل‌های «تاریخ، اقوام، جغرافیای طبیعی و محیط زیست، باستان‌شناسی، معماری»، جلد سوم شامل مدخل‌های «شهرستان‌ها و شهرها، نظام‌های اداری، آموزشی، فرهنگی، اقتصاد، نام‌آوران»، جلد چهارم شامل مدخل‌های «فرهنگ و مردم‌نگاری (ناملموس و ملموس)» و در نهایت جلد پنجم نیز شامل مدخل‌های «زبان، ادبیات، موسیقی، رسانه و ارتباطات، افزوده‌ها» هستند. جلد ششم به «روستاها» و «نام‌آوران» پرداخته است و قرار است در جلد هفتم به نقد و بررسی این دانشنامه بپردازیم که به‌زودی به چاپ می‌رسد.

جهانگیر نصری اشرفی، سرپرست این دانشنامه سال 1335 در بهشهر به دنیا آمد. وی یکی از شاخص‌ترین پژوهشگران میدانی ایران در زمینه قوم‌شناسی و موسیقی‌شناسی است. یکصد و چهارده اثر منتشر شده مکتوب، صوتی و تصویری، دبیر و مدیر چندین کنگره و جشنواره موسیقی، نمایش ملی و بین‌المللی از جمله فعالیت‌های این پژوهشگر پیشکسوت است. او در زمینه فرهنگ موسیقی مازندرانی نیز مطالعات گسترده‌ای انجام داده که می‌توان به «فرهنگ واژگان تبری»(در پنج جلد)، «موسیقی آئینی-مذهبی دوسوی البرز»(شش کاست)، «موسیقی مازندارن»(شامل یک دفترچه و شش کاست) و «خنیاگران نوروزی» اشاره کرد. همچنین کتاب‌های «از آئین تا نمایش»(دو جلد)، «تاریخ هنر ایران»(دوجلد)، «وازیگاه»(پنج جلد) و «خنیا» از آثار تحقیقاتی او در زمینه آثار ملی هستند.

نصری اشرفی به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: تدوین دانشنامه تبرستان و مازندران سال 139۰ با جذب و 1200 تن از پژوهشگران بومی و ملی و تعدادی محققان میدانی و گروه‌ بزرگی از عکاسان و هنروران دانشنامه از سوی فرهنگخانه مازندران آغاز به کار کرد. ویژگی مهم این دانشنامه تحققیات میدانی است و بیش از 60 تا 70 درصد محتویات متن دانشنامه مبتنی بر تحقیقات میدانی است. این دانشنامه قانون کپی را رعایت کرده و هیچ عکسی را از سایت‌های گوناگون نگرفته‌ایم و عکس‌ها حاصل تولیدات خود دانشنامه بوده است اگر درصدی از عکس‌ها را از جای دیگری گرفتیم با اجازه مکتوب از صاحب عکس‌ها بوده و نام عکاس نیز آمده است.

وی افزود: برخلاف بسیاری از آثار مردم‌شناسی که گرته‌برداری از کتاب‌های دیگر است این دانشنامه بیشتر مطالبش تولیدی و میدانی گردآوری شده است و نخستین دانشنامه‌ای است که 14 هزار قطعه عکس رنگی و سند است که مداخل خود را مستند کرده است.

این مردم‌شناس پیشکسوت درباره انگیزه گردآوری چنین دانشنامه‌ای ادامه داد: تبرستان از روزگاران کهن رویدادهای مهم تاریخی را از سر گذرانده که در برهه‌های گوناگون این رخدادها تأثیر مهمی در نظام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران زمین داشته‌اند. همچنین شخصیت‌های مهمی نیز در طول تاریخ از این خطه برخاسته‌اند که صفحات مهمی را از تواریخ رسمی و ملی ایران زمین به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین ضرورت داشت که دانشنامه‌ای بر مبنای اصول آکادمیک برای این منطقه تدوین شود.

این پژوهشگر مردم‌شناس افزود: ما هر پژوهشگری که در هر جای دنیا کار جدی در حوزه البرزشناسی داشت، جذب کردیم و آنها نیز حضور فعالی داشتند. نویسندگانی از آلمان، گرجستان، تاجیکستان و... در این دانشنامه مدخل نوشته‌اند. جلد نخست هم که مداخلی چون روابط ایران و روس و... دارد به صورت دو زبانه منتشر شده است.

نصری اشرفی گفت: ‌دانشنامه تبرستان و مازندران نخستین دانشنامه در ایران است که از نظر بصری و دیداری بسیار منحصر به‌فرد و ویژه بوده است و می‌توان گفت در آسیا منحصر به‌فرد بوده است و با استخدام مدیر هنری و مشاور هنری ساختاری با چارچوب مشخص دارد. ما از مدل دانشنامه بریتانیکا و آمریکانا و... بهره بردیم و ده‌ها دانشنامه قومی منتشر شده در سطح جهان دیدیم و از آنها الگو گرفتیم که باعث شده این کار از جنبه بصری نمونه باشد.

این پژوهشگر به بخش اسنادی دانشنامه نیز پرداخت و گفت: در این بخش چند هزار سند مورد استفاده قرار گرفته است و هر پژوهشگری که به دنبال اطلاعاتی پیرامون زبان، هنر، موسیقی، ضرب‌المثل‌ها و آداب و رسوم و آیین‌ها بود می‌تواند به دانشنامه مراجعه کند. دانشنامه تبرستان و مازندران را به‌گونه‌ای تدوین کردیم که جاذبه‌های بسیاری دارد و حوزه‌های باستان‌شناسی، محیط‌زیست، تاریخ، فرهنگ، هنر، زبان و... در این دانشنامه آمده است. در حوزه مردم‌شناسی به غذاها و آداب و رسوم و آیین‌ها، صنایع‌دستی و... اشاره کرده‌ایم.

یک عروسی سنتی در مناطق کوهستانی ساری در سال‌های 1340 ش
‌عکس از خسرو جمالی

وی به کارگروه‌های این دانشنامه نیز اشاره کرد و افزود: ساختار اجتماعی، ساختارهای اعتقادی، جغرافیا و محیط‌زیست، اقوام، تاریخ، اقتصاد، نظام اداری و ساختار سیاسی، باستان‌شناسی، معماری، مشاهیر، شهرها، هنرهای مدرن و رسانه، فرهنگ مردم، آیین، زبان، ادبیات و شعر، موسیقی، تعزیه، نمایش و سرگرمی کارگروه‌های این دانشنامه را تشکیل می‌دهند.

نصری اشرفی به بازه زمانی که دانشنامه به آن پرداخته است اشاره کرد و افزود: این دانشنامه را از عصر باستان آغاز کرده‌ایم و به مازندران قدیم که حوزه فرهنگی بزرگی را دربرداشت پرداخته‌ایم و طالقان، قزوین، البرز، بخش‌هایی از کومش قدیم، دیلمان و... حوزه فعالیتی ما بوده است. حوزه البرز چون چندین قوم بزرگ ایرانی در آن ساکن بودند، دانش تاریخی بسیار مهمی به شمار می‌رود. تعاملات در مازندران تا قرن دهم هجری تعاملات خاصی بوده و دو حکومت نیمه مستقل شیعی هم در این منطقه تشکیل شدند که در تاریخ ایران اهمیت ویژه‌ای دارند. اسپهبدان هم بازماندگان ساسانی بودند که در منطقه سکنی داشتند و هنوز هم دانش‌ها و داده‌های تاریخی بسیاری وجود دارد که باید روی آن بیشتر کار شود.

وی افزود: کشور ما بی‌تردید از پیشگامان دانشنامه‌نویسی در جهان است و آثاری چون دانشنامه علایی در تاریخ کشور ما پدید آمده‌اند. همه سیاستمداران و حکومتداران افتخارشان این است که در موضوعات منطقه‌ای و ملی دانشنامه‌هایی را چه تخصصی و چه عمومی به ثبت برسانند، چرا که بازتاب فرهیختگی یک ملت است. دانشنامه تبرستان و مازندران یک الگو برای دانشنامه‌نویسی است و تمام فصل‌ها توسط کارگروه‌های متخصص نوشته شده است که امیدوارم روند دانشنامه‌نویسی به این سمت پیش برود.

ساخت پل ورسک

وی به حمایت مالی برای تدوین این دانشنامه نیز اشاره کرد و گفت: شوربختانه برای تدوین این دانشنامه از هیچ کمکی برخوردار نبودیم و از این نظر فشار زیادی به ما وارد شد. از بانک‌های گوناگون وام گرفته‌ایم تا بتوانیم دانشنامه را منتشر کنیم و از طریق فروش فیزیکال دانشنامه می‌توانیم بودجه کارمان را تامین کنیم. شرکت فولاد تبرستان، حسین‌زادگان، استاندار مازندران و  زارع، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مازندران از این دانشنامه حمایت کردند و هر سازمانی که نیاز بود با ما همکاری کنند و ما امکانات لازم را نداشتیم در اختیار گروه دانشنامه قرار می‌دادند.

نصری اشرفی به جایزه کتاب سال نیز اشاره کرد و گفت: این جایزه قطعا باید به این دانشنامه تعلق می‌گرفت زیرا این دانشنامه را با الگوی نوین و مدرن منتشر کرده‌ایم و زنده و پویاست و برای هر پژوهشگر و محققی که می‌خواهد در این گستره فرهنگی فعالیت کند کارآمد است.