فرهنگ امروز: راینهارت کوزلک،فیلسوف تاریخ و تاریخ‌نگار آلمانی برای بسیاری از مخاطبان ایرانی نام چندان شناخته شده‌ای نیست و به جز چند مقاله و اشاره‌هایی جسته و گریخته تا به حال کتابی از او به فارسی ترجمه نشده است. اما به تازگی انتشارات گام نو «مقدمه‌ای بر مفاهیم بنیادین تاریخی؛ تاریخ تحول مفهوم بحران» اثر این فیلسوف آلمانی را با ترجمه بهنام جودی روانه بازار نشر کرده است. به بهانه انتشار این کتاب گفت‌وگویی با مترجم این اثر داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
 
پرسش نخست را از ساختار کتاب آغاز کنیم. محوری ترین موضوع مورد بررسی کوزلک در این کتاب چیست؟
کتاب «مقدمه‌ای بر مفاهیم بنیادین تاریخی»، در اصل ترجمه فصل‌هایی منتخب از مجموعه 8 جلدی فرهنگ مفاهیم بنیادین تاریخی: تواریخ واژگان سیاسی-اجتماعی زبان آلمانی (Geschichtliche Grundbegriffe: Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland, 1972-1997) است که ویراستار اصلی و طراح پروژه، فیلسوف تاریخ و تاریخ‌نگار آلمانی راینهارت کوزلک است که طی 25 سال در نیمه دوم سده بیستم منتشر شده است. این مجموعه، از نویسندگان و متخصصین در حوزه‌های گوناگون -تاریخ، سیاست، فلسفه، الهیات، علم، علوم اجتماعی و...- بهره برده است. روش‌شناسی و فصل‌هایی از این مجموعه را کوزلک نوشته است. من روش‌شناسی آن مجموعه در جلد نخست، مقدمه به جلد هفتم که پاسخ به منتقدین بود و فصلی از جلد سوم که تاریخ مفهوم بحران بود، و فصل‌هایی منتخب از آن مجوعه را از روی ترجمه انگلیسی به فارسی ترجمه کرده‌ام. کوزلک در این پروژه عظیم در حوزه Begriffsgeschichte یا تاریخ مفاهیم، مطالعه «مفهومی» تکوین Neuzeit یا دوران جدید را موضوع کار خود قرار داده است. از نظر کوزلک، دسته‌ای از مفاهیم در دوران جدید وجود دارند که به ثبت تجارب مدرن و در عین حال شکل دادن تجارب مدرن و افق انتظارها، پرداخته‌اند. او این مفاهیم را «Grundbegriff»  یا «مفاهیم بنیادین» می‌نامد، حدود 130 مفهوم، شامل بحران، انقلاب، رهایی، دولت، طبقه، و... . از نظر او، با مطالعه تاریخیِ تحول این مفاهیم، می‌توانیم بفهمیم چه چیزی در جهان مدرن، به واقع «جدید» است و وجه تمایز آن با جهان قدیم چیست. ازهمین رو، به حوزه پدیدارشناسی و هِرمِنُیْتیک تاریخی نظر دارد. لذا، محوری‌ترین پرسش یا به عبارت دقیق‌تر die leitende Fragestellung او «مطالعه فروپاشی جامعه اصناف یا قشرهای قدیم، و پیدایش و تحول جهان مدرن است.

این فرایندهای دوگانه بنا بر اینکه از حیث مفهومی‌چگونه ثبت شده‌اند، به لحاظ تاریخی مورد مطالعه قرار می­‌گیرد.» فرضیه اکتشافی یا heuristischer Vorgriff او این است که مفاهیم با ثبت و شکل دادن تجارب جدید، دوران مدرن را شکل داده‌اند. نکته اینجاست که دسته‌ای از مفاهیم خاص -که او آن‌ها را بنیادین می‌نامد- نقشی اساسی در این تحول داشته‌اند. لذا، بازه زمانی 1750-1850م در اروپا -به ویژه آلمانی زبان- «آستانه دوران جدید» است که طی آن، مفاهیم جدید پدیدار شده و مفاهیم قدیم مضمون‌های جدید یافته و تثبیت می‌شوند و انسان مدرن بعد از این دوره، با این مفاهیم اندیشیده و عمل کرده است. ازهمین رو، فهم پیش از این دوره، نیازمند کاوش و تفسیر تاریخیِ لایه‌های معنایی مفاهیم است. نکته مهم در این فرضیه، این است که مفاهیم بنیادین دارای چهار ویژگی مشترک -با درجاتی متفاوت- هستند: زمانمند شدن، سیاسی شدن، ایدئولوژیک شد، و دموکراتیک شدن. کوزلک همه این موارد را در روش‌شناسی مجموعه توضیح داده و باقی فصل‌های این مجموعه 8 جلدیِ عظیم، هرکدام مفاهیم مورد نظر را بر این مبنا تاریخ‌نگاری کرده‌اند. کوزلک مفهوم بحران را یکی از مفاهیم اساسی در دوران جدید می‌داند که بسطی فزاینده یافته و زیست جهان مدرن را تسخیر کرده است. او با تاریخ‌نگاری این مفهوم، نشان می‌دهد زیست انسان مدرن اروپایی چگونه با مفهوم بحران درهم تنیده است. لذا، او مفهوم بحران را یکی از نشانه‌های مدرنیته می‌داند.

آیا برای خوانش این کتاب مخاطب به دانش پیشینی از تفکرات کوزلک احتیاج دارد؟ جایگاه این اثر در دستگاه تفکر کوزلک کجاست؟
بحث کوزلک در این کتاب، برای جهان ایرانی تقریباً جدید و ناآشنا است. البته، پیش تر با «تحلیل گفتار» یا Discourse analysis آشنا شده‌ایم؛ اما این نوع از تاریخ‌نگاری که خود را از تاریخ ایده‌ها متمایز و بر مفاهیم متمرکز می‌شود، برای ما چندان شناخته شده نیست و نیازمند توضیحات، تفاسیر و به ویژه توجه به فلسفه کانت، هگل، دیلتای،‌هایدگر، گادامر، کارل اشمیت، کارل لُویت،‌هانس بلومنبرگ و... است تا بفهمیم کوزلک دقیقاً چه می‌کند. جایگاه این اثر در دستگاه فکری کوزلک را می‌توان گفت اساسی است و مبنا و پایه بحثی است که او در حوزه تاریخ، تاریخ‌نگاری، و نظریه و روش برای تاریخ طرح کرده است. به عبارتی دیگر، کوزلک شالوده‌های دستگاه‌های فکری خود را با طراحی پروژه تاریخ مفاهیم خودش، و تبدیل آن از روش به ابر نظریه‌ای برای تاریخ، پی‌ریزی و بسط داد.

آثار کوزلک و اندیشه او در میان مخاطبان و متفکران کشورمان چقدر معرفی و شناخته شده است؟
تقریباً به جز چند استثنا می‌توان گفت: هیچ! تا جایی که من اطلاع دارم، برای نخستین بار به واسطه مباحث و نوشته‌های فیلسوف سیاسی، جواد طباطبایی، است که نام کوزلک را می‌شنویم و البته محل مناقشه‌های بسیار نیز شده است که موضوع بحث من نیست. محمدرضا نیکفر در مقاله‌ای به معرفی کوزلک پرداخته است و مقاله‌ای درباره روش کوزلک نیز به فارسی ترجمه شده است. طی دو-سه سال اخیر هم دو-سه مقاله علمی‌پژوهشی نیز، از جمله مقاله خودم، منتشر شده است که همگی مقدماتی و کلی‌اند. گویا ترجمه من، نخستین اثری است که از کوزلک به زبان فارسی منتشر می‌شود. البته، در سایت کتابخانه ملی اطلاعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه کتاب معروف کوزلک لایه‌های زمان تاریخی به فارسی ترجمه شده است اما تا جایی که من اطلاع دارم، هنوز منتشر نشده است. ما در زبان فارسی به جز ترجمه من و برخی مطالب پراکنده، عملاً منبعی مستقل از سنخ «درآمدی بر اندیشه ...» نداریم، چه رسد به ترجمه آثار مهم و اصلی او، و این جای تأسف است. درنهایت، می‌توان گفت، اهمیت کوزلک برای ما می‌تواند دو وجه داشته باشد: نخست، به ما درکی جدید از مدرنیته و دوران جدید می‌دهد که کم تر سویه‌های ایدئولوژیک و روشنفکرانه دارد. دوم، روش و نظریه او برای فهمی‌مفهومی‌از تاریخ، و پروژه مفاهیم بنیادین تاریخی او، می‌تواند برای خوانش تاریخ اندیشه در ایران و به ویژه مواجهه ما با مدرنیته، جالب و محل بحث باشد و حتی طراحی پروژه‌های مشابه برای نگارش تاریخ مفاهیم جدید در ایران با توجه به دوره مشروطه تا به امروز، سودمند باشد.