فاطمه موسوی

 آگهی تسلیت دیگر برای سینما

فیلم" ارسال یک آگهی تسلیت برای روزنامه" به کارگردانی "ابراهیم ابراهیمیان" از جمله فیلم‎های نگاه نو جشنواره امسال است، فیلمساز با ارائه این اثر که سراسر سیاهی و ناامیدی را به دل مخاطب می‎نشاند، از آن دسته فیلم‎هایی به شمار می‎رود که حاتمی‎کیا به عنوان فیلم‎هایی که برای ایران ساخته نشده‎اند، یاد کرده است. آن‎هایی که برای آن طرف آبی‎ها تولید شده‎اند...

گویی در ایران وظیفه بسیاری از کارگردانان به تصویر کشیدن تبعات فقر است، تبعاتی که زندگی را به سیاهی، تباهی و سردرگمی می‎کشاند، شخصیت‎پردازی‎ها به گونه‎ای است که به مخاطب بفهماند ذات انسانهای این مرز و بوم پاک است اما این رفتارهای نابه‎هنجاری که در جامعه رخ می‎دهد تنها یک مقصر دارد و آن جامعه‎ ایست که ملتش را به این سو سوق داده است و فرجامی سیاه برایشان رقم‎زده‎است. جامعه‎‎ی ناامن که دزدی جز لاینفک آن است، جامعه‎ای که در آن آدم‎ها مجبور می‎شوند به یکدیگر دروغ بگویند، برای اثبات زن و شوهر بودنشان مجبور باشند حتی به همسایه خود شناسنامه نشان دهند، جامعه‎ای که از بی‎اعتمادی لبریز شده است.

 راه درمانی برای این جامعه متصور نیست، در این میان برخی کارگردانان  تنها  می‎کوشند که این مشکلات را دائما بازگو کنند و با نمایش اغراق‎آمیز بدبختی و ناامیدی مردم و ترسیم شرایط بد زندگی در ایران، این لجن متعفن را که ساخته و پرداخته خود آنان است به هم بزنند تا زمانی که مشام مخاطبانشان را نیز مشمئز گردانند.

داستان فیلم در رابطه با طه (صابر ابر) و ریحان (نازنین بیاتی) است، آن‎ها به واسطه یک آگهی در روزنامه به پرستاری از پیرمردی به نام آصف مشغول می‎شوند، اما پس از چندی پیرمرد فوت می‎کند و آن‎ها مجبور می‎شوند جنازة او را در خانه نگه‎دارند تا کسی متوجه این موضوع نشود. در نهایت مینا دختر آصف که در خارج از کشور زندگی می‎کرده به این خانه می‎آید و متوجه مرگ پدر می‎شود و از آن‎ها می‎خواهد برای مدتی بیش‎تر پدر را در این وضعیت نگه‎دارند تا بتواند خانه را از رهن بانک درآورد و قرضهایش را بدهد. اما روزی متوجه یک آگهی در روزنامه می‎شوند که در آن تسلیتی برای مرگ آصف چاپ شده‎ است...

فیلم بعد از مرگ آصف فضایی تیره و تار می‎گیرد، طه و ریحان مجبورند در خانه‎  آصف و در کنار جنازه  او زندگی کنند، جایی که مجبورند برای رهایی از بوی تعفن جنازه دستمالی بر دور دهانشان ببندند و پشت درهای اتاق‎ نایلونهایی بزنند که این بو همسایگانشان را متوجه ماجرای مرگ نکند، مخاطب مجبور است با صحنه‎هایی که طه در حال شکستن یخ برای گذاشتن روی جنازه است همراهی کند.

همه عناصر در فیلم به این ناامیدی دامن می‎زنند، دیالوگ‎ها، میزانسن، نورپردازی‎ و حتی طراحی لباس‎ها، تنها یأس را برای بیننده به ارمغان می‎آورد. روح ناامیدی و ترس در فیلم موج می‎زند، طه و ریحان به سرنوشتی دچار شده‎اند که فقر و نداری برایشان رقم زده است.

مینا خانم دختر سرهنگ که از فرانسه آمده به مرگ پدرش راضی است، شوهر او ورشکسته شده است و دارایی آنان تنها این خانه پدری است که آن هم در رهن بانک است، مینا به خاطر اینکه بتواند این خانه را از رهن بانک درآورد و مقداری از بدهکاری‎هایش را بدهد، تصمیم می‎گیرد باز هم جنازه پدرش را در خانه نگه دارد و به طه و ریحان پیشنهاد می‎کند که دو برابر پولی را که قرار بوده است برای پرستاری پدرش به آن‎ها بدهد تقبل ‎کند به شرطی که آنها مدتی بیش‎تر همین‎گونه جنازه را در خانه بی‎سرو صدا نگه دارند، طه با این پیشنهاد برآشفته می‎شود اما این ریحان است که مانند همیشه در برابر وسوسه‎ها رنگ می‎بازد.

 درست برعکس روند طبیعی جامعه که غالبا مردان سنگ‎دل‎تر از زنان هستند اما در  نگاه ابراهیمیان  این زنان هستند که سنگ‎دل و بی‎رحم شده‎اند، ریحان به دنبال پول است و در این راه بسیاری از ارزش‎ها را گم کرده است، مینا دختر سرهنگ نیز به مرگ پدر  و نگه داشتن جنازه او به این وضع اسف‎بار راضی است. این طه است که در مقابل ریحان و مینا خانم -شاید به دلیل اعتقادات مذهبی که هنوز در وجودش نمرده است- انسانی‎تر و دل‎رحم‎تر در برابر دیدگان مخاطب شخصیت‎پردازی می‎شود و باز این خود شخصیت طه است که نمی‎گذارد پول حرام وارد زندگی‎شان شود، اوست که ریحان را از  مهلکه‎ی وسوسه‎های شیطانی بیرون می‎کشد.

این فیلم اقتباسی است از فیلم اسپانیایی آمادور که ترسیم‎گر فضایی وهم‎انگیز و دلهره‎آور است که در پایان نیز معماهای بسیاری در ذهن بیننده جای می‎گذارد. اینکه بالاخره آگهی تسلیت را چه کسی چاپ کرده است؟ سرنوشت طه و ریحان چه خواهد شد؟علت اصلی مرگ آصف چه بوده است؟ می‎توان گفت فیلم به ضعف فیلمنامه و عدم پرداخت شخصیت‎ها و رویدادها دچار است که در نهایت چیزی جز تلخی در کام مخاطب سینما باقی نمی‎گذارد.