به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ در این نشست اسفندیاری این ویژگی را که پژوهش و نگاه نویسنده بیشتر در عزاداری‌های شهر تهران می‌چرخد از نقاط ضعف کتاب دانست و همچنین پیشنهاد کرد که در ویراست بعدی‌ این اثر به درآمد هیأت‌ها و مداحان هم پرداخته شود.

در ادامه سلسله برنامه‌های نقد و بررسی آثار عاشورایی دومین دوره جایزه هنر و ادبیات «محتشم» نشست نقد و بررسی کتاب «رسانه شیعه» در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی‌استان تهران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه محمد محمودی‌کیا، دبیر اجرایی این دوره از جایزه محتشم، از اهتمام این اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران در معرفی و نقد آثار مکتوب حوزه عاشورا خبر داد و اظهار کرد: چنانچه در ابتدای فعالیت دبیرخانه جایزه محتشم وعده کرده بودیم، سلسه نشست های نقد و بررسی آثار مکتوب عاشورایی را با حضور کارشناسان و صاحبنظران این حوزه برگزار و از اثار برجسته این حوزه نیز در مراسم پایانی جایزه محتشم تقدیر خواهیم کرد.

در ادامه این جلسه محمد اسفندیاری، کتابشناس و منتقد، در بررسی‌ این کتاب، چند اشکال را مطرح کرد.‌ این محقق و مؤلف با اشاره به تهران‌محور بودن کتاب «رسانه شیعه» به عنوان اولین ‌ایراد، اظهار کرد: پژوهش و نگاه نویسنده بیشتر در عزاداری‌های شهر تهران می‌چرخد. بسیاری از مردم روستاها و استان‌های مختلف در تهران هستند و‌ این شور و شوق توسط همان مردمی است که از چهار گوشه کشور آمده‌اند. آیا به‌ این فکر کرده‌اید که دامنه ‌این پژوهش را گسترش دهید؟

مظاهری در پاسخ به‌ این موضوع توضیح داد: عزاداری‌ها در‌این کتاب تنها به شهر تهران اختصاص ندارد. در ‌این پژوهش، تهران، اصفهان، مشهد، قم و کاشان شهرهایی هستند که به عزاداری‌هایشان اشاره شده است.‌ این شهرها از نظر فرهنگی، فرهنگ بومی‌ و اقلیمی ‌خاصی ندارند. عزاداری در‌این شهرها، رسانه‌ای می‌شود و برای نمونه، شعاع عزاداری‌ها در تهران معاصر به مدد رسانه، آرام آرام در ذائقه شهرهای مجاور تهران و آنهایی که فرهنگشان به پایتخت نزدیک است، تاثیر گذاشته است.

اسفندیاری اشکال دیگر کتاب را نبود توجه به مراسم عزاداری روشنفکران دینی دانست و گفت: به نظر می‌رسد در‌این کتاب به مراسم عزاداری روشنفکران دینی اشاره‌ای نشده و بیشتر از عامه و توده مردم سخن گفته شده است. همچنین شما (نویسنده) به نقش عاشورا در قیام 15 خرداد 1342 اشاره کرده‌اید‌ اما از نقش عاشورا در پیروزی انقلاب اسلامی‌ایران سخنی به میان نیامده است؛ در حالی که در تاسوعا و عاشورای سال 1357، راهپیمایی شکوهمندی با رهبری آیت‌الله طالقانی برگزار شد. چرا به‌ این مسأله در نگارش کتاب توجه نکرده‌اید؟

مظاهری پاسخ داد: درباره روشنفکران دینی، اشاره‌های مختصری در کتاب آورده‌ام. به سابقه حسینه ارشاد و مهدیه تهران نیز پرداخته‌ام. با فهم من، عزاداری و سوکواری بر واقعه عاشورا به چند گونه دینداری اختصاص دارد؛ یکی از‌این گونه‌ها، دینداری عامه و دیگری دینداری نخبگان است. نخبگان یا مخالف برگزاری عزاداری برای‌ این واقعه بوده‌اند، یا در کنار‌این آیین‌ها سکوت می‌کردند، یا خود را موافق آن نشان می‌دادند. اساساً عزاداری عاشورا و فهم آن مختص دینداری عامه است و نخبگان، نگاه دیگری به عاشورا داشته‌اند که از عزاداری برنخاسته است. در کنار ‌این دو گونه، نگاه عرفانی هم وجود دارد که رویکرد آن به عاشورا، سوکوارانه نیست. همچنین مجالس سخنرانی که بیشتر با رویکرد تحلیل و تبیین تاریخی، کلامی، فقهی یا اجتماعی به واقعه عاشورا می‌پردازد، هنگامی‌که در کنار دیگر عزاداری‌ها گذاشته می‌شود، عزاداری نخواهد بود.

این نویسنده افزود: در پاسخ به‌این اشکال که پرش تاریخی در کتاب وجود دارد، باید بگویم که برخی وقایع و جریان‌ها در ذیل معرفی شخصیت‌هایی مانند کافی، راشد و ... آمده است.

اسفندیاری در تکمیل صحبت‌های مظاهری درباره نقش نخبگان در عزاداری توضیح داد: عزاداری در میان نخبگان وجود داشته است. برای مثال اولین شکل عزاداری کنونی در تهران توسط دکتر شریعتی راه‌اندازی شد. شاهد دیگر‌این است که در دهه 40 وقتی نخبگانی مانند آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان دستگیر می‌شوند، در زندان مراسم عزاداری باشکوهی راه می‌اندازند که حتی برخی اعضای حزب توده در آن شرکت می‌کنند.

اسفندیاری در ادامه به نکته دیگری که در کتاب نسبت به آنها بی‌توجهی شده است، پرداخت و اظهار کرد: در‌این کتاب به هیأت‌ها و مداحان حتی نحوه لباس پوشیدن آنها اشاره شده است‌ اما درباره منابع مالی هیأت‌ها و همچنین درآمد مداحان که باید به صورت شفاف مطرح شود، سخنی به میان نیاورده‌اید.

مظاهری در پاسخ به‌این موضوع گفت: اقتصاد مداحی‌ امروزه بیشتر مسأله شده است زیرا علاوه بر افزایش تعداد مداحان، مداحی به عنوان یک شغل جایگاه خود را تثبیت کرده است. به ‌این موضوع در بخش مداحی عامه‌پسند اشاره مختصری کرده‌ام.

محمد اسفندیاری درباره اهمیت پرداختن به موضوع درآمد هیأت‌های عزاداری و مداحان، گفت: اگر درآمد برخی مداحان مشخص شود، به ‌این نتیجه می‌رسیم که تعدادی از فعالان‌ این عرصه به اقتضای پیشه خود به ‌این‌ اندازه با شور و شوق به آن می‌پردازند تا‌ به اقتضای اندیشه‌هایشان. بنابراین‌ این موضوع بسیار حساس است و اهمیت دارد زیرا‌ این درآمد،‌ اندیشه‌ها را مشخص می‌کند. گاهی غلو درباره ائمه معصومین (علهیم السلام) مطرح می‌شود.‌ این غلوی که برخی در عزاداری‌ها می‌کنند و دوست دارند ‌این مجالس از‌ ایام محرم و صفر فراتر رود، به اقتضای‌اندیشه‌هایشان نیست بلکه به دلیل پیشه‌شان است. مذهب و مکسب با هم درآمیخته و معلوم نیست که ‌این گروه از مذهب دفاع می‌کنند یا از رونق مکسب. خوب است که در ویراست بعدی‌ این اثر به درآمد هیأت‌ها و مداحان هم پرداخته شود.

مولف «کتابشناسی توصیفی دکتر علی شریعتی» افزود: در «کتابشناسی تاریخ‌ امام حسین (ع)»، کتاب «رسانه شیعه» را معرفی کرده‌ و در آنجا گفته‌ام که از میان 100 اثر، ‌این کتاب از همه مهم‌تر است. شما (نویسنده) در فرضیه کتاب مطرح کرده‌اید که آیین‌ها و مجالس سوکواری بیش از هر چیز، پدیده‌ای اجتماعی و سنت دینداران است اما نمی‌شود گفت که عزاداری، سنتی دینی است.

مظاهری در دفاع از فرضیه‌ای که بر کتاب نوشته است، اظهار کرد: هدف من از طرح ‌این فرضیه به زمان ‌امامان شیعه تعمیم داده می‌شود. چرا در مصیبت‌های دیگری نظیر رحلت رسول اکرم (ص)، شهادت حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) و ... چیزی با عنوان عزاداری شکل نگرفته است! رفتارهای ائمه معصومین (علیهم السلام) تأسیسی است زیرا پیش از آن موردی وجود نداشته است. ائمه به صورت آگاهانه در ‌این‌باره سنتی اجتماعی را تأسیس می‌کردند.

کتاب «رسانه شیعه» نوشته محسن حسام مظاهری در 9 فصل و با موضوع «جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ‌ایران» تألیف شده است.