به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «تاریخ اجتماعی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی» در 13 فصل گردآوری شده است. فصل نخست به انقلاب مشروطیت ایران، فصل دوم به ساخت اجتماعی جمعیت در ایران، فصل سوم به بازار، تجار، پیشه‌وران در شهر، فصل چهارم دربردارنده هیات حاکمه ایران و تغییر در ترکیب طبقه حاکمه، فصل پنجم به نوگرایی، روشنفکری، روشنگری و فصل ششم روحانیت و تغییرات آن در طبقه‌بندی اجتماعی را دربردارد.
فصل هفتم به کارگران ایران، نخستین اتحادیه‌های کارگری با تکیه بر ساخت اجتماعی، فصل هشتم به تغییر در ساختار ارتش و سایر (سازمان‌های حقوقی، کشوری و اداری)، فصل نهم دربردارنده انواع مالکیت و زندگی روستاییان ایران (اصلاحات ارضی)، فصل دهم به ایلات، عشایر و کولی‌های ایران، فصل یازدهم، بروز جنبش‌های جدایی طلب در مناطق مختلف و خطر تجزیه کشور، فصل دوازدهم به انجمن‌ها و احزاب سیاسی در ایران و فصل سیزدهم نقش گروه‌های فشار و لمپنیسم (در تاریخ معاصر ایران) را تشکیل می‌دهند.
خواننده در این کتاب علاه بر بررسی شکل‌گیری انقلاب مشروطه و سلطنت پهلوی، با تاسیس اولین اتحادیه کارگری در ایران، تشکیل ساواک، اجرای اصلاحات ارضی، معرفی فرهنگ و آداب و رسوم زندگی ایلات و عشایر و سیاست رضاشاه در قبال آنها، بررسی جنبش‌های جدایی‌طلب از جمله میرزا کوچک‌خان و شیخ محمد خیابانی، معرفی احزاب و انجمن‌های مختلف کشور مانند حزب ایران، رستاخیز، انجمن حجتیه مهدویه و لمپنیسم در تاریخ معاصر ایران آشنا می‌شود.
مرگ تاثیرگذار ناصرالدین شاه در تاریخ معاصر ایران
نوذری در این اثر تاریخی و در بخش پیشگفتار در صفحه 9 کتاب، مرگ ناصرالدین شاه را نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران می‌داند و می‌گوید: «دیری نگذشت که مردم مطالبات جدید خود را بر بنیاد یک تحول بزرگ سیاسی اجتماعی خواستار شدند که منجر به انقلاب عظیم مشروطیت شد. تفکیک قوا، قدرت پادشاه را کاهش داد و قوانین صرفا از طریق مجلس شورای ملی تدوین می‌شد... انتقال قدرت از خاندان قاجار به پهلوی سرنوشت جدیدی را برای ایران و ایرانیان به ارمغان آورد. رضاشاه طی شانزده سال سلطنت (1304 تا 1320 ش) در آغاز با سرکوب شورش‌های مختلف مملکت را به یک کشور یکپارچه و حکومت متمرکز تبدیل نمود.»
این استاد دانشگاه در ادامه و در همین بخش درباره حکومت پهلوی دوم می‌گوید: «در طی سی و هفت سال حکومت پهلوی دوم، مملکت ایران زمین دستخوش تغییر و تحول استبداد داخلی و استعمار خارجی گردید... با وجود صعود قیمت نفت به سی تا سی و سه دلار در هر بشکه هنوز حلبی آبادها، کارتن خواب‌ها و زاغه نشین‌ها بخشی از جامعه شهری را تشکیل می‌دادند و این همزمان است با سرمایه‌گذاری در شرکت رولزرویس و چندین شرکت دیگر.»
پس از سقوط سلطنت قاجار، رضا شاه به تخت سلطنت نشست. دوره سلطنت 16 ساله او به دو بخش تقسیم می‌شود: سال‌های«1304 تا 1312»، دورانی که به جنگ با عشایر کرد، لر، ترکمن و بلوچ گذشت و او دارای قدرت مطلق بود و سال‌های «1312 تا 1320» که قدرت او با خودکامگی همراه شد.
بعد از ورود متفقین به ایران و تبعید رضاشاه به جزیره موریس، محمدرضا شاه به سلطنت رسید. نویسنده در صفحه 30 کتاب دوران سلطنت او را به نقل از حسین فردوست و کتاب خاطرات او به این صورت تقسیم‌بندی می‌کند: «از شروع سلطنت «1320» تا خروج نیروهای متفقین از ایران «1324» که محمدرضا به نیروهای مسلح انگلیسی و آمریکایی که در ایران حضور داشتند، اتکا داشت... طی این مدت، محمدرضا تلاش می‌کرد طبق اصول قانون اساسی عمل کند. دوره دوم؛ از خروج نیروهای متفقین از ایران تا 28 مرداد «1332». در این دوران محمدرضا، برگشت از آذربایجان به ایران را فتح بزرگی برای خود می‌دانست... و از این به بعد، حاضر به تبعیت از نخست وزیر نشد... و نخست وزیرانی که خود را مطیع نشان می‌دادند به مقام رساند.
نخست وزیر و مجلس مطیع، معیار انتخاب محمدرضا شاه پهلوی
نوذری در ادامه و در صفحه 31 کتاب درباره دوره سوم سلطنت محمدرضا شاه که از 28 مرداد سال (1332) تا بهمن (1357) را در بر‌می‌گیرد، آورده است: «دوره سوم؛ دوره دیکتاتوری مطلقه محمدرضا بود. در این دوره، دولت و مجلس ابزار کار او بودند... تفکر او این بود: نخست وزیر هرچه مطیع‌تر، بهتر؛ مجلس هرچه مطیع‌تر، بهتر.»
نویسنده در فصل سوم کتاب خود با توصیف بازار در دوره‌های مختلف ایران، بازار تهران را یکی از کهن‌ترین جوامع شهری ایران می‌داند که از ویژگی‌های اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی متعددی برخوردار است. او در این باره در صفحه 62 کتاب این طور می‌نویسد: «بازار هم به طور مستقیم و هم به طور غیر مستقیم در برگزاری مراسم و احیاء مذهبی و یا پیش از همه در اداره اجتماعات در مساجد و نیز در خانه‌ها نقش مهمی داشت، به طوری که بازاریان در دوران پس از شهریور 1320 نشان دادند که به جناح رادیکال ملی جامعه مذهبی تعلق دارند.»
مطبوعات، پشتوانه اصلاح‌طلبان آزادیخواه در دوران مشروطه بود
نوذری در بخش دیگری از کتاب و در فصل پنجم به ورود نوگرایی و روشنفکری در ایران، تاسیس مدرسه به شکل امروزی، مطبوعات و نحوه برخورد با آن اشاره می‌کند. او در صفحه 90 در اهمیت مطبوعات می‌گوید: «عرصه مطبوعات، سنگر بسیار مهم دیگری برای فعالیت، همکاری و هماهنگی رهبران انقلابی، اصلاح‌طلبان آزادیخواه و روزنامه‌نگاران و کسانی که به طور کلی از وضع ایران ناراضی بودند و برای مبارزه علیه استبداد آمادگی داشتند به شمار می‌رفت و محیط بسیار مساعدی برای شکوفایی مطبوعات و روزنامه‌نگاران را پدید آورده بود.»
این پژوهشگر تاریخ در ادامه به وضعیت نامناسب کارگران، تشکیل نخستین اتحادیه‌های کارگری و رشد آنها پا به پای جنبش مشروطه و سرکوبی که از سوی رضاشاه بر علیه کارگران، اتحادیه‌های آنان و احیای مجدد بعد از سقوط رضاشاه شد، اشاره می‌کند.
پیامد اصلاحات ارضی، پاشیده شدن روابط ارباب رعیتی بود
نویسنده در کتاب به وضعیت معیشتی دهقانان و کشاورزان و اصلاحات ارضی از دوران مشروطه تا پهلوی نظر داشته است. او پیامد اصلاحات ارضی را از هم پاشیده شدن روابط سنتی ارباب رعیتی می‌داند و در صفحه 276 آورده است: «اصلاحات ارضی نسبت بهرهبرداریهای ملکی را از 33 درصد به 93 درصد و نسبت اراضی آنها را از 26 درصد به 90 درصد اراضی کشاورزی افزایش داد (22:53) و زمینه را برای پیدایش انواع بهرهبرداریهای دهقانی و رشد و توسعه انواع بهرهبرداریهای تجاری آماده کرد و انبوه کشاورزان بی زمین را به حال خود رها ساخت.»
نوذری که در کتاب «تاریخ اجتماعی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی» به روابط انسانی اجتماعی و ریشه‌های ساختاری آنها، آداب و سنن، شیوه زندگی و... پرداخته است، در بخشی از کتاب نگاه ویژه‌ای هم به زندگی و آداب و سنت، فرهنگ ایلات و عشایر، کولی‌های ایرانی و سیاست کلی رضاخان در ارتباط با ایلات و عشایر داشته است.
نویسنده کتاب، احزاب و انجمن‌های سیاسی در ایران را از دوره مشروطه تا سقوط محمدرضا شاه از یاد نبرده و بخش از کتاب خود را به معرفی آنها اختصاص داده است. از جمله این احزاب و انجمن‌های یاد شده در کتاب می‌توان به فراماسونری و عملکرد آن در ایران، انجمن مخفی، انجمن اسلامیه، انجمن زرتشتیان، انجمن نسوان، احزاب چپ (حزب توده)، احزاب ملی‌گرا (حزب ایران)، احزاب مذهبی (جمعیت هیات‌های موتلفه اسلامی)، احزاب دولتی (حزب ایران نوین و حزب رستاخیز) هستند.
لمپنیسم در تاریخ معاصر ایران
نوذری فصل پایانی کتاب خود را به نقش گروه‌های فشار و لمپنیسم در تاریخ معاصر ایران اختصاص داده است. وی در تعریف لمپن در صفه 514 کتاب می‌گوید: «این اصطلاح که در مباحث اجتماعی و سیاسی اغلب به کار برده می‌شود از نظر لغوی یعنی «پرولتاریای ژنده پوش»، ولی مفهوم دقیق علمی آن یعنی قشرهایی که طبقه خود را از دست داده‌اند... دزدان، چاقو‌کش‌های حرفه‌ای، اوباش، ولگردان و فواحش از جمله این گروه‌ها هستند.»
وی در ادامه در صفحه 521 درباره لمپنیسم در تاریخ معاصر ایران آورده است: «اگر در حوادث مهمی که در تاریخ معاصر ایران گذشته است و با زد و خورد و آشوب همراه بوده است، دقت کنیم حتما پای دسته لمپن‌ها را در آن مشاهده می‌کنیم. حوادث تغییر پادشاهی پهلوی‌ها، حادثه تغییر سلطنت از قاجاریه به پهلوی، حوادث تغییر پادشاهی پهلوی‌ها، حادثه دوران ملی شدن صنعت نفت، حوادث اوایل دهه 40، حوادث مبارزات اولیه انقلاب اسلامی و اخیرا نیز درگیری‌های گروهی و بهره‌برداری از لمپن‌ها.»
نخستین چاپ کتاب «تاریخ اجتماعی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی» در 560 صفحه، شمارگان هزار و 100 نسخه و با بهای 170 هزار ریال از سوی انتشارات نوید شیراز منتشر شده است.
نظر شما