فرهنگ امروز: برنامه "گفت‌وگوی علمی" با موضوع فضای سایبری و تحولات فرهنگی و با حضور دکتر مروارید طباطبایی پژوهشگر، جامعه شناس و مدرس دانشگاه، دکتر بهاره همت پور مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه رسانه و دکتر محسن حیدریان عضو هیئت علمی دانشگاه آذربایجان روانه آنتن شد.

دکتر بهاره همت پور به تعریف فرهنگ پرداخت و اظهار داشت: بیش از 146 تعریف برای فرهنگ وجود دارد ولی کاملترین تعریفی که وجود دارد، تعریف تیلر در کتاب جامعه ابتدایی است که بر اساس آن فرهنگ شامل تمام آداب و رسوم و فرهنگ ها و ارزش ها می شود.

وی به تحول فرهنگ اشاره کرد و بیان داشت: تحول و تغییر دو مفهوم متفات است. تغییر، دگردیسی های کوتاه مدت و قابل رویت است که آدم ها در زندگی خودشان این تغییرات را شاهد هستند ولی تحول در طی چند نسل رخ می دهد مانند رسانه های جمعی که تبدیل به رسانه های اجتماعی شده است؛ قبلا افراد جلوی تلویزیون به صورت نیم دایره بودند ولی امروزه به صورت نیم سلولی شده اند.

این پژوهشگر حوزه رسانه ادامه داد: در تغییر با دو گونه روبرو هستیم؛ تعادل و ساختاری. تغییر تعادل زمانی رخ می دهد که چیزی می رود و چیز دیگری جای آن را می گیرد اما تغییر ساختاری زمانی اتفاق می افتد که جامعه با دگرگونی و تغییرات عمیق روبرو می شود.

همت پور به بیان نمونه ای از تغییرات تعادل پرداخت و اظهار داشت: کارت های بنزین یک نمونه است زیرا قبلا به صورت آزاد بنزین زده می شد ولی الان با کارت، بنزین زده می شود اما تغییر ساختاری مانند خانواده است که قبلا گسترده بود ولی الان تبدیل به تغییر ساختاری شده است.

این مدرس دانشگاه عنوان داشت: در جامعه خودمان بیشتر شاهد تغییر هستیم تا تحول زیرا تحول زمان زیادی را درگیر می کند ولی تغییر زمان کمتری را درگیر می کند. نکته دیگری که وجود دارد این است که تحول عموما مثبت است زیرا بیشتر به سمت تکامل می رود.

در ادامه دکتر مروارید طباطبایی به تعریف فرهنگ پرداخت و گفت: فرهنگ مجموعه دستاوردهای بشر در طول تاریخ اعم از مادی و غیر مادی است که حتی می توانیم نداشته هایمان را جزو فرهنگ بدانیم؛ نداشته هایی که از طریق داشته هایمان سعی می کنیم به آن برسیم.

وی به میزان تاثیر پذیری بافت جامعه از فرهنگ اشاره کرد و اظهار داشت: تمامی جوانان زنده و پویا هستند و تغییر را حس می کنند. یعنی فقط جوامع و اقوام مرده هستند که تغییر را در آنها شاهد نیستیم.

این جامعه شناس افزود: آنچه در این موضوع موثر است، بافت جامعه است، برای مثال هر چقدر سطح آگاهی افراد بالاتر باشد نسبت به بعضی از تغییرات مقاومت بیشتری را نشان می دهند. نسبت به هر تغییری خواه یا ناخواه بعضی از افراد جامعه نسبت به آن مقاومت نشان می دهند و این به بافت اجتماعی برمی گردد که این بافت اجتماعی به آگاهی و شعور اجتماعی افراد مرتبط است.

طباطبایی تصریح کرد: آن بافت را باید در همان زمان و در همان متن دید زیرا نمی توان بیش از اندازه از متن اجتماعی توقع داشت.

وی معیارهای شعور و آگاهی اجتماعی را برشمرد و اظهار داشت: لزوما در این مواقع منظور از شعور و آگاهی اجتماعی تحصیلات آکادمیک نیست. برای اینکه هر رویکرد اجتماعی را نگاه کنیم، ابتدا باید گذر تاریخی آن را درک کنیم.

این مدرس دانشگاه به ظهور رسانه های جدید در قرن های قبل اشاره کرد و اظهار داشت: در اروپا چهارصد سال پیش ماشین چاپ اختراع شد و اروپایی ها  با صنعت چاپ و کتاب آشنا شدند و فرصت لازم را داشتند تا این ابزار جدید را نهادینه کنند. ایران صد و اندی سال پیش با اختراع چاپ آشنا شد و بعد روزنامه آمد که البته در همان زمان نیز سطح سواد بسیار کم بود.

وی ادامه داد: اروپایی ها کم کم با رسانه های جدید آشنا می شوند و این زمان را دارند که با رسانه جدید هماهنگ شوند و مشکلات آن را پیدا و بررسی کنند. البته مدعی نیستیم که آنها کاملا بدون مشکل هستند. اما در ایران با ورود مداوم و پشت سر هم تکنولوژی ها مواجه بودیم، بدون اینکه آگاهی کاملی از آن داشته باشیم و احساس نیاز و ضرورت آن را در زندگی داشته باشیم.

در ادامه دکتر محسن حیدریان با بیان اینکه فضای سایبری تاثیرگذاری فراوانی بر تحولات فرهنگی و اجتماعی دارد، اظهار داشت: برخی ها بر تحولات فرهنگی و اجتماعی تاکید دارند و برخی دیگر نیز بر این موضوع تاکید دارند که چگونه باید از این فضا استفاده کنیم.

وی آسیب های فضای سایبری بر فرهنگ را نگران کننده دانست و تصریح کرد: به طور قطع آسیب هایی که این فضا وارد می کند از محاسن آن بیشتر است. تحولات فرهنگی قبل از عصر ارتباطات و اینترنت نیز وجود داشته ولی روند آن در این عصر سرعت بیشتری دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آذربایجان اضافه کرد: یکی از آسیب هایی که فضای سایبری در فرهنگ ایجاد می کند بحث نسبی گرایی ارزش های فرهنگی است که این شدت می بخشد. به عنوان مثال در کشور ما اعتقادات دینی وجود دارد و ازدواج نیمی از دین است و به همین جهت ازدواج با شاخص های خاصی معرفی می شوند ولی وقتی ازدواج به فضای اینترنتی کشیده می شود ارزش های آن از بین می رود. در ازدواج فرد باید تعهد دراز مدت داشته باشد ولی در ازدواج مجازی، تعهدات کوتاه مدت ایجاد می شود و خیلی از سوء استفاده ها نیز در این بستر انجام می شود.

قابل ذکر است، برنامه " گفت‌وگوی علمی" شنبه تا چهارشنبه از شبکه رادیو گفت‌وگو پخش می‌شود.