به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ نشست «بررسی مشکلات ترجمۀ قرآن» توسط انجمن فرهنگی‌آموزشی ویرایش و مؤسسۀ ویراستاران برگزار شد. در این نشست صالحی، دبیر انجمن فرهنگی‌آموزشی ویرایش و محمدمهدی باقری، مدیرعامل مؤسسه ویراستاران به بحث پرداختند.

در ابتدای این نشست، صالحی با اشاره به برخی ضعف‌های ترجمه‌های قرآن بیان کرد: گاهی بعضی ترجمه‌ها آنچنان نامفهوم هستند که مخاطب ترجیح می‌دهد برای فهم آیه به متن عربی مراجعه کند. قرآن به تعبیر خودش، به عربی مبین یعنی عرفی شفاف و روشن نازل شده است؛ اما ترجمه‌های فارسی نتوانسته‌اند این وجه قرآن کریم را منعکس کنند. خیلی از ترجمه‌ها ممکن است درست انجام گرفته باشند، اما گویا نیستند. موضوعی که در این جلسه دربارۀ آن صحبت خواهیم کرد، همین گویانبودن ترجمه‌های قرآن است.

محمدمهدی باقری با بیان این نکته که نزدیک به هفتاد ترجمه از قرآن کریم دردست داریم، گفت: از اولین ترجمه‌های قرآن، ترجمۀ آقای الهی‌قمشه‌ای است که سال ۱۳۳۲ چاپ شده است. این ترجمه تا به امروز پرفروش‌ترین ترجمۀ قرآن بوده است. بعد از ایشان، در همان پیش از انقلاب، آقایان رهنما و پاینده ترجمه‌های دیگری را به‌دست دادند. بعد از این، ما با یک دورۀ انفجار ترجمۀ قرآن مواجه هستیم. از مراجع و علما گرفته تا مفسران قرآن و استادان دانشگاه دست به ترجمۀ قرآن زدند. اما در بین این هفتاد ترجمه، چند‌تای آن‌ها معروف هستند. مثل ترجمۀ حاج‌‌آقا انصاریان، آیت‌الله مکارم، آقای فولادوند، خانم صفارزاده، آقای خرمشاهی، آقای مجتبوی و ترجمۀ آقای آیتی که در اواخر دهۀ شصت به چاپ رسید و ترجمۀ بسیار روان و عامه‌فهمی است.

باقری که به‌تازگی سرویراستاری یک ترجمۀ پیام‌رسانِ قرآن را برای کودکان و نوجوانان به پایان رسانده است، دراین‌باره گفت: در حین ویرایش ترجمۀ آیات قرآن، وقتی به مشکلی در بیان یک مفهوم برمی‌خوردیم، به ترجمه‌های مختلف نگاه می‌کردیم و از آن‌ها استفاده می‌کردیم و چون بحث این جلسه، نقد ترجمه‌هاست، سعی می‌کنیم به برخی ضعف‌های این ترجمه‌ها اشاره کنیم.

این ویراستار افزود: ما بیش از سیصد صفحۀ سیصد‌کلمه‌ای نکته از ترجمه‌های قرآن جمع‌آوری کرده‌ایم و چهار مقاله در نشریۀ ترجمان وحی که تنها نشریۀ تخصصی ترجمۀ قرآن کریم است، به چاپ رسانده‌ایم و قرار است چند مقالۀ دیگر نیز در این نشریه منتشر کنیم و مطالب آن‌ها آماده است. من در این جلسه سعی می‌کنم حدود بحث را با بیان چند نکتۀ مهم مشخص کنم.

این مدرس ویراستاری ادامه داد: از ویژگی‌هایی که ما برای ترجمه قائلیم، می‌توان به روان‌بودن و سادگی، به‌روز‌بودن و ارتباط و اتصال تمامی قسمت‌های ترجمه با تفسیر اشاره کرد. ترجمه‌ای که به تفسیر مرتبط نباشد، مانند هواپیمایی است که باند فرود ندارد و به نوعی درگیر تعلیق می‌شود. این مسئله را می‌توان در بعضی از ترجمه‌های قرآن مشاهده کرد که در واقع، مجموعه‌ای از سایر ترجمه‌ها هستند و وابسته به تفسیر خاصی نیستند. ترجمۀ ما ترجمه‌ایست برای کودکان و نوجوانان که تابه‌حال کسی در این زمینه کاری انجام نداده است؛ به جز آقای مصطفی رحماندوست که سال‌ها پیش ترجمۀ جزء سی و جزء یک را کار کردند و دیگر ادامه ندادند.

وی گفت: به همین علت، بار معنایی برخی از واژه‌ها به تناسب سن این گروه باید کمی تلطیف شود. قصد ما دستکاری و سانسور قرآن نیست. بلکه سعی داریم نوجوان را از بعضی مفاهیمی که ممکن است هنگام مواجهه با آن‌ها در همان مفهوم متوقف شود و ادامۀ آیه را پیگیری نکند، عبور دهیم و توجهش را به معنای اصلی آیه جلب کنیم. یکی دیگر از ویژگی‌های مهمی که باید به آن توجه شود، ارتباط آیه‌های هر سوره است. اولین کسی که در میان مفسران به این موضوع پرداخت، علامه طباطبایی بود. در تفسیر المیزان بارها مشاهده می‌کنیم که به‌عنوان مثال ایشان می‌گویند این آیۀ آخر، جواب آیۀ دوم سوره است.

باقری با تأکید بر پراهمیت‌بودن ترجمۀ لحن‌به‌لحن قرآن، افزود: لحن قرآن یک لحن ثابت نیست. گاهی فاخر است و گاهی داستانی و زمانی هم استدلالی است. زمانی که غضب خداوند در آیات غالب شده، این نکته باید در ترجمه هم نمایان باشد. این در حالی است که یکی از نقد‌های پرتکرار به ترجمه‌ها این است که با یک زبان ثابت از ابتدا تا به انتها پیش رفته‌‌اند. مثلاً ترجمۀ آقای گرمارودی که ترجمۀ ادبی و فاخری است، از ابتدا تا انتها یکدست و با یک زبان پیش رفته است. اگر توجه کرده باشید، در زبان فارسی برای احترام از صیغۀ جمع استفاده می‌کنیم.

وی گفت: درحالی‌که در زبان عربی کهن اصلاً چنین چیزی وجود ندارد. به‌عنوان مثال، در جایی که برادران یوسف به مصر آمده‌اند و در حال صحبت با یوسف هستند که عزیز مصر است و آن‌ها نمی‌دانند که او برادرشان است، او را با لفظ «تو» خطاب می‌کنند. خب ما تصمیم گرفتیم برای اینکه معنا دچار تحول نشود، در ترجمه از ادات جمع استفاده کنیم. چراکه موقعیت جمله، موقعیت احترام است. اما به دلیل اینکه در زبان عربی چنین رسمی رایج نبوده، از صیغۀ مفرد استفاده شده است و اگر ما نیز بخواهیم از همین حالت استفاده کنیم، مخاطب فارس‌زبان دچار سوءتفاهم خواهد شد.

باقری پس از تأکید بر ترجمۀ لحن‌به‌لحن، به ترجمۀ قرآن به قرآن نیز اشاره کرد و در توضیح این اصطلاح گفت: قرآن آیات ساده، سخت، متشابه و حتی نسخ‌شده دارد. اگر ما بخواهیم تنها با تکیه بر یک یا چند آیه به قضاوت قرآن بنشینیم، کار بسیار پراشکال خواهد شد. شخصی به نام علی جمعه، از مفتی‌های مصری اخیراً تحقیقی انجام داده که نشان می‌دهد داعش اعمال خود را با 30 آیۀ قرآن و 40 حدیث نبوی توجیه می‌کند. یعنی اگر شما تنها به 30 آیه از قرآن تکیه کنید، ممکن است از دل آن داعش بیرون بیایید. قرآن را باید با قرآن فهمید. قرآن یک منظومه است.

وی افزود: به عنوان مثال، خدواند در آیۀ 21 سورۀ مجادله می‌فرماید: كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِي... . كَتَبَ اللَّهُ یعنی خدا بر خودش مقرر داشته است، لَ و نون تأکید هم اینجا هست. که خداوند می‌فرماید من و پیامبرانم همیشه پیروزیم. در سورۀ قمر آیۀ 10 حضرت نوح خطاب به خداوند عرض می‌کند فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ... . حضرت نوح خطاب به خداوند عرض می‌کند أَنِّي مَغْلُوبٌ. تمام ترجمه‌ها گفته‌اند من شکست خوردم، من مغلوب شدم. فقط خانم صفارزاده گفته‌ است من از پا درآمدم که کمی متفاوت است. اینجا تفسیر به کمک می‌آید. در تفسیر المیزان، علامه می‌گوید مغلوب در عربی معانی متفاوتی دارد که معنی بارزش شکست است، اما اینجا منظور نیست. حضرت نوح در اینجا عرض می‌کند من دیگر به تنگ آمده‌ام. ببینید چقدر تفاوت کرد.

باقری در ادامۀ نشست نیز با استفاده از مثال‌هایی به توضیح بیشتر نکات ذکر‌شده پرداخت؛ نکاتی که براساس آن‌ها ترجمه‌ای جدید از قرآن انجام و ویرایش شده است. این ترجمۀ ویراستۀ و پیام‌رسانِ قرآن که توسط حجت‌ الاسلام علی ملکی مخصوص کودکان و نوجوانان انجام شده است، به‌زودی توسط نشر ویراستار منتشر خواهد شد.