به گزارش فرهنگ امروز به نقل از اعتماد؛ نشست بررسی و تحلیل علل و پیامدهای پدیده «حاشیه‌نشینی» در شهرها از سوی دفتر اجتماعی حزب اعتماد ملی برگزار شد. پنجشنبه شب گذشته، «کمال اطهاری» پژوهشگر توسعه و اقتصاددان شهر، «محمدجواد حق‌شناس»، عضو شورای شهر تهران و عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی و «زهرا قدیانی» فعال جامعه مدنی در این نشست سخن گفتند.
«کمال اطهاری» که تاکنون پژوهش‌های متعددی در حوزه اقتصاد شهر و حوزه مسکن در ایران به انجام رسانده است در سخنانش سیاست‌های ٤٠ سال گذشته در حوزه شهری را یکی از عوامل تشدید حاشیه‌نشینی در شهرها اعلام کرد. او البته این نکته را یادآوری کرد که عبارت حاشیه‌نشینی اصطلاحی رایج اما نامناسب برای توصیف این پدیده است: «حاشیه‌نشینی واژه نادرستی است. برچسب‌زنی به کسانی است که بخش مهمی از جامعه هستند. واژه رایج‌تر در گذشته «اسکان غیررسمی» بود و الان واژه «محلات فرودست شهری» عنوان دقیق‌تری است که برای این بخش از جامعه شهری استفاده شود.» اطهاری با این توضیح به نقد سیاست‌های چهار دهه گذشته در بخش مسکن پرداخت. او گفت: «من گمان می‌کنم کل جامعه سیاسی ما فارغ از اینکه به کدام جریان فکری تعلق داشته باشد نمی‌تواند درباره مسائل اجتماعی برنامه اثباتی بدهد و از این نظر دچار یک تنزل شده است.» این پژوهشگر اقتصاد توسعه در ادامه گفت: «وجه مغلوب برخورد روشنفکرها دادن برنامه است و این چهل سالی که از عمر جمهوری اسلامی گذشته هم برای دولت و هم برای اپوزیسیون عبرت‌انگیز است زیرا حاوی برنامه اثباتی برای جامعه نبوده است وگرنه جامعه بسیار آماده است برای اینکه چنین برنامه‌ای را جذب کند. « آنتونیو گرامشی» می‌گوید «عقل ممیز» را روشنفکران ارگانیک باید به جامعه بدهند. جامعه ایران ثابت کرده است که عقل سلیم بسیار پخته‌ای دارد. ولی نمی‌داند کجا برود چون روشنفکران ارگانیکش نمی‌توانند این را به جامعه بدهند.» اطهاری با این مقدمه اظهار امیدواری کرد که برگزاری این نشست مقدمه‌ای باشد برای اینکه حزب اعتماد ملی به نقش حزبی‌اش در زمینه تاثیرگذاری بر برنامه‌ریزی اجتماعی بیش از پیش واقف باشد و در این چارچوب ادامه دهد. او برای این کار هم توصیه‌هایی داشت و هم اینکه از تجربه‌های احزاب سایر کشورها سخن گفت: «برنامه حزبی باید ابتدا با تحلیل اقتصاد سیاسی آغاز شود. بعد تحلیل برنامه، مطالعه برنامه‌های کشورهای دیگر و در نهایت ارایه برنامه پیشنهادی در شهری مثل تهران به سازمان نوسازی شهر تهران. از آنچه مدت‌هاست در برنامه‌ریزی مسکن حضور دارم خود این زمینه‌ای شد برای اینکه برنامه احزاب مختلف را در اروپا و امریکا مطالعه کنم. مثلا حزب کارگران برزیل را ببینم چیست و مقایسه تطبیقی کنم بخصوص که آخرین بار برای بازنگری طرح جامع مسکن این کار را کردیم. اما همان طور که دولت به برنامه‌ای که ما دادیم کاری نداشت احزاب هم کاری نداشتند.
سازمان نوسازی؛ طرح ساماندهی را
کنار گذاشت
اطهاری همچنین در سخنرانی خود افزود: «در هر برنامه‌ای برای «محلات فرودست شهری» ساماندهی این مناطق و پیشگیری از ایجادشان باید در دستور کار باشد. اینکه چگونه می‌توان از شکل‌گیری این مناطق پیشگیری شود و همین طور چگونه می‌توان محلات فعلی را ساماندهی کرد.» او در بخش دیگری از سخنانش گفت: «از لحاظ اقتصاد سیاسی عامل اصلی سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور عبارت است از انزواجویی ابتدایی که در نهایت به رانت‌جویی انجامید. چیزی که من از آن به عنوان «شهری شدن رانت» یاد می‌کنم. نمونه بارزش همین که چند شب پیش شنیدم پیشنهاد شده زمین ورزش مدارس را برای درآمدزایی آموزش و پرورش تغییر کاربری دهیم. من ندیدم احزاب با این موضوع برخورد جدی کنند حتی اصلاح‌طلبان مجلس هم سخن نگفتند. این یعنی شهری شدن رانت. در امریکا که می‌گویند نئولیبرالیسم حاکم است اگر محله‌ای مدرسه مناسبی نداشته باشد مردم می‌توانند به دیوان عالی شکایت کنند و دیوان حکم می‌دهد که برای‌شان امکانات دولتی آموزشی کامل و ارزان محله تامین کنند.
در ایران قانون اساسی که حق آموزش و پرورش را تعیین کرده است می‌بینیم که چنین پیشنهادهایی مطرح می‌شود. به قول «جرالد میر» اقتصاددان توسعه، کمیاب‌ترین عامل توسعه، دانش است. ما هم دچار همین مشکل هستیم. منابع داریم، نیروی انسانی هم داریم اما دانش توسعه نداریم. اطهاری طرح خودکفایی شهرداری‌ها در دوره دولت سازندگی را از جمله تصمیم‌های اشتباه در این حوزه ارزیابی کرد منجر به شهری شدن رانت، افزایش بی‌رویه تراکم‌فروشی و از بین رفتن بخش مولد جامعه شد. به گفته او این تصمیم یکی از سیاست‌هایی بود که طبقات فرودست شهرنشین را تضعیف کرد. اطهاری در عین حال به تجربه شخصی‌اش برای ارایه طرحی منجسم برای ساماندهی سکونتگاه‌های شهر تهران یاد کرد و با انتقاد از سازمان نوسازی شهر تهران گفت: «ضوابط شهری درخور کم‌درآمدها نیست. هیچ برنامه مسکنی هم برای کم‌درآمدها وجود ندارد. سازمان نوسازی شهر تهران هم که من برایش طرح «ساماندهی و توانمندسازی سکونت گاه‌های شهر تهران» را تهیه کرده‌ام این طرح را کنار گذاشته و یک طرح به بازار سپاری جدید را جایگزینش کرده‌اند که نقد آن فرصت دیگری می‌طلبد. » اطهاری البته با استقبال از این نشست به دفتر اجتماعی حزب اعتماد ملی پیشنهاد کرد که کارگروهی را برای ادامه این گفت‌وگو تا رسیدن به نتایجی مشخص تشکیل دهند.
پدیده‌های اجتماعی به هم پیوسته‌اند
محمدجواد حق شناس، رییس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران هم در این نشست پس از مروری گذرا بر چگونگی شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در ایران از لزوم توجه همه‌جانبه به پدیده‌های اجتماعی سخن گفت: «تمامی پدیده‌ها و مسائل اجتماعی را باید به صورت یک زنجیره به هم پیوسته ببینیم. تمامی حلقه‌های این زنجیره بر یکدیگر اثر دارند و هم‌افزایی هم ایجاد می‌کنند. » حق شناس در بخش دیگری از سخنانش بر لزوم درک علت و معلولی پدیده حاشیه‌نشینی تاکید کرد و گفت: «باید به طور دقیق ببینیم این پدیده معلول چه رویکردهایی در گذشته و امروز است. با یک ذهن چالشگر باید بر حوادث و اتفاقات جامعه دست بگذاریم تا بتوانیم اجزای این پدیده را شناسایی کنیم.» عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی با طرح این مقدمه، اظهار امیدواری کرد که شورای شهر تهران و سایر نهادهای تصمیم‌گیر برای بهبود وضعیت حاشیه‌نشینی اقدام کنند. »
سازمان‌های مردم نهاد به میدان بیایند
زهرا قدیانی، از فعالان اجتماعی هم در این نشست تجربه عملی‌اش در زمینه توانمندسازی گروهی از خانواده‌های حاشیه‌نشین در شهرری را با حاضران به اشتراک گذاشت. او با توصیف وضعیت اسفبار خانواده‌های ساکن سکونتگاه‌های غیررسمی، گفت: «ما در قالب یک سازمان مردم‌نهاد تمرکزمان را بر توانمندسازی کودکان حاضر در منطقه فعالیت مان گذاشته‌ایم. اما این حرکت‌ها باید از سوی سایر سازمان‌های مردم نهاد تکمیل شود.» قدیانی از دفتر اجتماعی حزب اعتماد ملی دعوت کرد در این زمینه اقدامات منسجمی را آغاز کند.
نظر شما