فرهنگ امروز/ علی‌سینا رخشنده: اقوام هند و ایرانی در اصل از یک نژاد هستند، چنان که از سروده‌های ریگ ودا و گاتهای اوستا برمی‌آید، آیین ودادی هند و دین زرتشتیان ایران، دارای ریشه واحدی بوده‌اند. زبان سنکسریت با زبان فارسی باستان و اوستایی از یک ریشه هستند و سرچشمه اصلی هر دو زبان هند و ایرانی است.

ارتباط فرهنگی ایران و هند سابقۀ تاریخی دیرینه‌ای دارد، آنچنان که پیشینه این پیوستگی، به گواهی اسناد و پژوهش‌های کاوشگران باستان‌شناسی، به هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد.

بدون شک می‌توان گفت، ایران و هند در زمان هخامنشیان، روابط فرهنگی و اقتصادی داشته‌اند، این روابط و گسترش زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در هند، ثمره اسباب و عوامل متعددی بوده است؛ از همین روی می‌طلبد که بیش از پیش در زمینه‌های گوناگون این عوامل و تاثیرپذیری دو سویه، مورد کنکاش و پژوهش قرار گیرد.

البته پژوهش‌هایی در زمینه‌های مختلف صورت گرفته است، حدود 250 مقاله در زمینه‌های مختلف درباره هند در سایت sid موجود است، کتابشناسی آثار چاپ شده در شبه قاره (هند، پاکستان،بنگلادش) نیز به وسیلۀ سیدعارف نوشاهی در 4 مجلد به چاپ رسیده است.

اما جای تحقیق و پژوهش در این زمینه خالی است و جای آن دارد که از زوایی مختلف مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد. یکی از آثاری که در این زمینه به زیور چاپ آراسته شده است، کتاب زبان فارسی در هند به کوشش دکتر شیخ اشتیاق احمد و دکتر نرگس جابری‌نسب است که سال 1396 توسط نشر هزارۀ ققنوس در 300 صفحه به چاپ رسیده است.

دکتر جابری‌نسب، دوره دکتری خود را در هند و دانشگاه جواهر لعل نهرو در شهر دهلی نو گذارنده است، از همین روی این مجموعه را تدارک دیده و به چاپ رسانده‌اند. از مهمترین حسن‌های این قبیل آثار، این است که مقالات پراکنده، یک جا و مدون در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد و  کار تحقیقی را برای دانشجویان و دانش پژوهان آسان می‌نماید .

این مجموعه شامل 6 مقاله است:
1-مقالۀ اول: زبان فارسی درعصر گورکانیان هند؛ نویسندگان: دکتر شیخ اشتیاق احمد و دکتر نرگس جابری نسب
از آنجایی که دورۀ گورکانیان هند از نظر گسترش و رواج زبان فارسی در شبه قاره، شکوفاترین عصر در تاریخ سرزمین هند است و در این دوره سرزمین هندوستان مرکز ادب و مجمع شعرای فارسی زبان بوده تا جایی که از آن به عنوان عصر طلایی زبان و ادبیات فارسی در این سرزمین نام برده می‌شود ، در این مقاله به وضعیت زبان فارسی در این عصر پرداخته شده است.
در این مقاله بعد از بررسی وضعیت بسیار مطلوب زبان فارسی در عصر گورکانیان از آغاز تا متاخر، به عوامل موثر در گسترش زبان فارسی در شبه قاره پرداخته شده است.

2- مقالۀ دوم: شیخ شرف الدین احمد یحیی منیری؛ نویسنده: محمد آصف انصار
از آنجایی که شیخ الاسلام احمد ابن یحیی بن محمد هاشمی منیری، یکی از عرفای بزگ شبه قارۀ هند و از شاعران و نویسندگان توانای ادب فارسی در قرن هشتم هجری است، این مقاله در سه بخش به معرفی و شرح احوال، آثار و تاثیر و نقش او در گسترش زبان و ادب فارسی پرداخته است، در بخش اول، به معرفی شیخ شرف الدین احمد یحیی منیری پرداخته شده، در بخش دوم از آثار شیخ سخن رفته و در بخش سوم نقش و تاثیر شیخ شرف الدین احمد منیری و ادبیات فارسی مورد بررسی قرارگرفته است.
جهت اطلاع خوانندگان عزیز مقاله ای با عنوان پژوهشی در مکتوبات شرف الدین منیری، توسط خانم دکتر حکیمه دبیران، دانشیار دانشگاه تربیت معلم(خوارزمی) در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی س 14، شماره 52و 53 بهار و تابستان 1385 نیز به چاپ رسیده است.
 
 3- مقالۀ سوم: سراج الدین علی خان آرزو، نویسنده: سید ارشد عباس رضوی
سراج الدین علی اکبر آبادی گوالیاری، ادیب، لغت پژوه، منتقد و شاعر برجستۀ فارسی گوی هند در قرن دوازدهم هجری قمری است، در این مقاله به شرح احوال و نقش ایشان در پیشرفت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در هند، در سه بخش سخن رفته است: بخش اول  سراج الدین علی خان آرزو ، بخش دوم تحول فرهنگ نویسی فارسی در شبه قاره هند، بخش سوم، سراج الدین علی خان آرزو و فرهنگ نوسی فارسی، که در این بخش آثار وی در عرصۀ فرهنگ و لفت بررسی شده است. این را باید گفت که تا کنون حدود شصت مقاله و کتاب به زبان های مختلف و از جمله فارسی، اردو و انگلسیی، در قالب های گوناگون در بارۀ احوال وآثار آرزو به نگارش در آمده است. مقاله ای نیز با عنوان پژوهشی در احوال و آثار سراج الدین علیخان آرزو در مجلۀ بوستان ادب، دورۀ دوم،شماره دوم، تابستان 1389، پیاپی1/58، توسط دکتر سعید شفیعیون به چاپ رسیده است که مطالعۀ آن خالی از فایده نیست.

4- مقالۀ چهارم: نواب صدیق حسن خان؛ نویسنده، جاوید اختر اثری
بخش نخست این مقاله به معرفی شرح واحوال نواب صدیق خان پرداخته شده است، بخش دوم؛ به آثار و افکار  وی و در بخش سوم نواب صدیق حسن خان و تذکره نویسی مورد بررسی قرار گرفته است.

5- مقالۀ پنجم: منشی نولکشور؛ نویسنده: صفی عالم
دربارۀ زندگی و آثار و افکار منشی نولکشور، کتابها، رساله ها و مقاله های زیادی به زبان اردو و انگلیسی نوشته شده است، ولی به نقش وی در ادبیات فارسی در هند، کمتر توجه شده است، در حالیکه دواوین و کلیات شاعران درجه اول ایرانی برای اولین بار توسط منشی نولکشور در هند ودر شهر لکنهو به چاپ رسیده است. در این مقاله به زندگی و نقش منشی نولکشور، در پیشرفت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در هند در سه بخش پرداخته شده است. بخش اول تأثیر زبان فارسی بر میراث فرهنگی و ادبی اوده-، بخش دوم احوال و آثار وی و در بخش سوم منشی نولکشور و زبان و ادبیات فارسی پرداخته شده است. مقاله‌ای نیز با عنوان معرفی شرح چاپ نولکشور بر دیوان حافظ و ویژگیهای آن توسط مریم خلیلی جهانتیغ، فاطمه شفیعی و حمید صمصام در فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)،سال هشتم- شماره دوم- تابستان 1394-پیاپی28، به چاپ رسیده است که مطالعۀ آن خالی از لطف نیست.

6- مقاله ششم؛ منشی هرگوپال تفته؛ نویسنده: غیاث الدین
دربارۀ زندگی و آثار و افکار منشی هرگوپال تفته و سهم وی در ادبیات فارسی هند، بسیار کم نوشته و تحقیق شده است. در این مقاله به زندگی و سهم منش هرگوپال تفته در پیشرفت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در هند در سه بخش پرداخته شده است.
 بخش اول، اوضاع سیاسی و اجتماعی و ادبی هند در قرن نوزدهم، بخش دوم؛ هندوان و زبان و ادبیات فارسی، بخش سوم؛ منشی هرگوپال تفته و زبان فاسی در دو قسمت، قسمت اول احوال منشی هرگوپال تفته، قسمت دوم سهم منشی هرگوپال تفته در ادبیات فارسی هند.

مقاله ای نیز با عنوان میرزا هرگوپال تفته؛ شاعر فارسی سرای شبه قاره توسط حافظ منصور احمد، استاد زبان فارسی در لاهور(پاکستان) در آینۀ میراث، دوره جدید،سال ششم،شماره اول، بهار  1387،(پیاپی 40) به چاپ رسیده است که مطالعۀ آن خالی از لطف نیست.

 

منبع: ایبنا