فرهنگ امروز/ معصومه رضایی: قبرستان های تاریخی تهران سال‌ها است که به بهانه یکسان سازی تخریب می شوند. اواخر سال گذشته بود که صدای همه از یکسان سازی و تخریب قبور مشاهیر در ابن بابویه درآمد. پروژه متوقف شد اما با این حال آرامستان های تاریخی تهران حال و روز خوشی ندارند و رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران می گوید که در این آرامستان ها به بهانه های مختلف ساخت و سازهای خلاف قانون انجام می شود. مدت کوتاهی است که از تصویب و تشکیل وزارت گردشگری می گذرد و با دستور رئیس جمهور علی اصغر مونسان به عنوان سرپرست این وزارتخانه معرفی شده و قرار است هفته آینده برای وزارت از مجلس رای اعتماد بگیرد. با این اوصاف امیدها برای حفاظت از ابنیه تاریخی که در معرض تخریب هستند بیشتر شده است.

مقبره مشاهیر جهان در دنیای مدرن تبدیل به یکی از عناصر گردشگری شده‏اند. از قبر فرانتس کافکا در پراگ که مهم‏ترین جاذبه گردشگری این شهر است و سالانه علاقه‌مندان ادبیات را از سراسر جهان فقط برای دیدن خانه‌موزه او و مزارش به این شهر می‏کشاند تا گلدانی باستانی در لندن که خاکستر زیگموند فروید، پدر علم روانکاوی در آن بود و حدود ۶ سال پیش توسط سارقان شکسته شد. اما غیر ‏از مقبره حافظ، سعدی و فردوسی که ابرشاعران ایرانی هستند و سالانه تعداد زیادی گردشگر از آرامگاه آنها بازدید می‏کنند، آیا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره مشاهیر معاصر هم برنامه‏ای برای جذب توریست داشته است؟

ظهیرالدوله و تفکیک جنسیتی

آرامستان ظهیرالدوله گورستان کوچکی است بین امام‌زاده قاسم و تجریش در شمال تهران که به دلیل خاکسپاری علی خان ظهیرالدوله که از مشروطه‌خواهان نامدار است در آن، به همین عنوان شناخته شده است. ظهیرالدوله سال ۱۳۰۳ در این مکان که باغ او بود به خاک سپرده شد و بعدها همین مکان به گورستان ظهیرالدوله تغییر نام داد. علاوه بر علی خان ظهیرالدوله تعداد زیادی از هنرمندان، شاعران و چهره‏های سرشناس ایرانی از جمله فروغ فرخزاد، شاعر معاصر هم در آن دفن شده‏اند. از آن جا که ظهیرالدوله مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاست‏مداران و دانشمندان وصیت کردند که در این آرامگاه دفن شوند .از سال‏های ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این مجموعه ممنوع شد و دفن افراد در سال‏های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‏نامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام شده است. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله در سال ۵۹ به انجام رسید.این گورستان در سال ۷۷ به ثبت ملی رسیده است اما به‌رغم اهمیت تاریخی آن از حیث مفاخری که در این مکان به خاک سپرده شده‏اند وضعیت مناسبی ندارد.گفته می‏شود که تعدای از قبرهای آن تخریب شده‏اند. این سوال اما نه تنها در مورد ظهیرالدوله بلکه درباره بسیاری از آثاری که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ثبت ملی می‏رسند باقیست که چرا با وجود به ثبت رسیدن این ابنیه سازمان میراث توجهی برای نگهداری از آنها نمی‏کند؟ در گوستان ظهیرالدوله به اضافه فروغ فرخزاد که سال ۴۵ در آن دفن شده است دو شاعر دیگر معاصر و معروف به نام‏های رهی معیری و ملک‌الشعرای بهار هم در این مکان به خاک سپرده شده‏اند. دیگر هنرمندان دفن شده در این آرامستان از هنرمندان نوازنده و آهنگسازان به‌نام هستند؛ روح‌الله خالقی، حسین تهرانی، حسین یاحقی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، حبیب سماعی و درویش خان. نکته‏ای که در این سال‏ها درباره گورستان ظهیرالدوله آزاردهنده است علاوه بر بی‏مهری‏های صورت گرفته در مورد آن، تفکیک جنسیتی برای بازدید از این مکان است. آرامگاه ظهیرالدوله به صورت ناگهانی از زمستان ۱۳۹۰ تا شهریور ۱۳۹۱ تعطیل شد و اجازه بازدید به مردم داده نشد. از شهریور ۱۳۹۱ تا به امروز هم فقط روزهای پنجشنبه پذیرای مراجعه‏کنندگان و علاقه‌مندان است و بانوان از ساعت ۱۰ تا ۱۲ ظهر و آقایان از ساعت ۱۳ تا ۱۶ بعد از ظهر می‏توانند از آن بازدید کنند.

خلیل‌آبادی در همین مورد و درباره دلیل بسته نگه داشتن این قبرستان می‏گوید: «معلوم نیست به چه دلیلی کسی را در قبرستان ظهیرالدوله راه نمی‏دهند.»

آرامستان ابن بابویه و شهدای ۳۰ تیر

قبور شهدای ۳۰ تیر که سال ۱۳۳۱ به شهادت رسیدند و از مفاخر مشروطه هستند در ابن بابویه قرار دارد. این قبور به دلیل فرسودگی وضعیت مناسبی ندارند و در حال تخریب هستند. خلیل‌آبادی به اهمیت آرامستان‏های تهران اشاره می‏کند و می‏گوید: «این مکان‏ها گنجینه تاریخ کشور هستند. بهشت زهرا (س) فعال است و در حد معمول از آن نگهداری می‏شود اما قبرستان‏هایی مانند امام‌زاده عبدالله و ابن بابویه به دلیل اینکه حفاظت از آنها در اختیار شهرداری نیست و سازمان اوقاف مدیریت آنها را بر عهده دارد مورد بی‏مهری‏هایی قرار گرفته‌اند. با این حال ما از آنها خواهش کردیم که به این آرامستان‏ها توجه بیشتری نشان دهند به خصوص به قبوری که به شهدای ۳۰ تیر مربوط می‏شود.»

خلیل‌آبادی به تخریب قبور در امام‌زاده عبدالله اشاره می‏کند و ادامه می‏دهد: «بخشی از قبور را سال گذشته در امام زاده عبدالله تخریب کردند،‏ البته از ادامه آن پیشگیری کردیم تا بیش از آن نابود نشود. این قبور تحت عنوان یکسان‌سازی در حال نابودی بودند که وارد عمل شدیم و اجازه تخریب بیشتر به آنها داده نشد. در حال حاضر پروژه یکسان‌سازی متوقف شده است اما در مجموع آرامستان‏های فاخر تهران حال و روز خوبی ندارند.»

خلیل‌آبادی، با این حال از مناسب بودن نسبی وضعیت آرامستان لهستانی‏ها خبر می‏دهد و می‏گوید: «فقط آرامستان مربوط به لهستانی‏ها که از جنگ جهانی دوم به جای مانده و از چندین ملیت غیر‏ایرانی در آن دفن شده، به خوبی نگهداری می‏شود، اما در مورد آن هم کارهای تبلیغاتی مناسبی صورت نگرفته است. بسیاری از مردم با این آرامستان به عنوان مکانی برای گردشگری غریبه هستند. ضمن اینکه سربازان و خانواده‏های دولت‏هایی که در جنگ جهانی دوم در تهران بودند با ملیت‏های مختلفی در آن جا دفن هستند که می‏تواند مرکز گردشگری خوبی باشد.» او در پاسخ به این سوال که چرا در ایران آرامستان‏های تاریخی که محل دفن مشاهیر ایرانی هستند به عنوان مکانی برای گردشگری تبلیغ نمی‏شوند، می‏گوید: «صنعت گردشگری در ایران توسعه نیافته است؛ باوجود اینکه تاریخ و فرهنگ غنی داریم و از حیث گوناگونی و فراوانی آثار تاریخی جزء ۱۰ کشور دنیا به حساب می‏آییم اما استفاده‏ای از آنها در جهت درآمدزایی و جذب گردشگر نمی‏شود. در کشور ما بیش از آن که به درآمدزایی از طریق منابع طبیعی مثل نفت و گاز و مس توجه می‏شود به منفعت بردن از صنعت توریسم و گردشگری اهمیتی داده نمی‏شود. فرهنگ گردشگری در ایران زیرساخت‏های لازم را ندارد و تلاشی هم برای گسترش آن نمی‏شود. نگاه دولت و حاکمیت به گردشگری نگاهی حداقلی است. امیدواریم با توجه به اینکه مجلس شورای اسلامی تشکیل وزارت گردشگری را تصویب کرده است اوضاع نابه‌سامان صنعت توریسم در ایران تغییرات محسوسی داشته باشد.»

او درباره اقدامات شورای شهر تهران برای حفاظت از آرامستان‏ها ادامه می‏دهد: «شورای شهر تهران سال گذشته بودجه‏ای حدود ۳ میلیارد تومانی برای بهبود وضعیت آرامستان‏های تهران تصویب کرد. در مقاطع مختلف هم از آنها بازدیدهایی به عمل می‏آوریم و از مردم هم خواسته‏ایم که اگر در این گورستان‏ها اتفاق نادرستی برای مزار مشاهیر افتاد به ما اطلاع دهند. مرتب آنجا را رصد می‏کنیم و در طرح‏های تفصیلی و توسعه‏ای شهر هم این آرامستان‏ها را به عنوان مکان‏هایی که توجه ویژه‏ای باید به آنها شود قرار داده‌ایم. قرار است سال آینده پکیجی برای آرامستان‏ها آماده کنیم و تفاهمنامه‏ای با اوقاف تنظیم شود و اگر امکان آن فراهم شود، سازمان گردشگری شهر تهران تشکیل شود. می‏توانیم مدیریت آرامستان‏های شهر تهران را زیر نظر این سازمان ببریم زیرا شهرداری در حوزه گردشگری تخصص‏های لازم را دارد. اما در سازمان اوقاف این تخصص‏ها وجود ندارد.» خلیل‌آبادی درباره احول کلی آرامستان‏های تهران می‏گوید: «نمی‏توانم بگویم در حال حاضر اوضاع آرامستان‏های تهران نسبت به ده سال گذشته بدتر شده است اما تغییری هم نکرده است شاید ظواهر آنها قشنگ‏تر شده اما به محتوای این آرامستان‏ها بی‏توجهی می‏شود و با دیدگاه‏ها و سلایق افراد مختلف تعمیر و مرمت شده‏اند و حتی ساخت و سازهای بی‏رویه در آنها انجام می‏شود. مثلا امام‌زاده عبدالله شهر ری که ثبت میراثی هم شده است در آن سازه جدیدی احداث کرده‏اند در صورتی که حق این کار را ندارند و غیرقانونی است. این اتفاق در ابن بابویه هم افتاده است و ساختمان‏هایی در آن ساخته شده که فضای تاریخی آن را به هم زده است.»

منبع: سازندگی