فرهنگ امروز/ نیلوفر رسولی:
صحرای کربلا عرصه ظهور زنانی از تاریخ است که حقیقت عاشورا را به جان دریافتند، درس آزادی گرفتند و درس آزادگی دادند و کردار و انتخاب‌شان چراغ راه زنان تاریخ شد. از همین رو زنان رهروی خط عاشورا خود به پاخاسته‌اند و در طول تاریخ مراسم و آیین‌هایی را شکل داده‌اند که به سوگ شهدای عاشورا بنشینند. مراسمی چون هوی‌هوی، چایینه‌خوانی، سوم امام، لال‌پله و چهل‌منبر فقط چند نمونه از آیین‌هایی هستند که زنان اجراگر آنها هستند. برخی از آیین‌هایی که زنان ایرانی در نقاط مختلف کشور برگزار می‌کنند را اینجا مرور می‌کنیم.
کهگیلویه و بویراحمد؛ هوی هوی
بانوان کهگیلویه و بویراحمد در منطقه زیلایی که حدود 200 متر با یاسوج فاصله دارد، علاوه بر همراهی مردان در تهیه غذای نذری و عزاداری محرم، مراسم خاصی به نام «هوی‌هوی» برگزار می‌کنند. در این مراسم زنان لباس‌هایی به رنگ سبز و آبی می‌پوشند و در یک دایره حلقه می‌زنند. زن مسنی که «سرخوان» نام دارد در وسط دایره قرار می‌گیرد و نوحه‌های پرسوز و گدازی می‌خواند. زنان زیلایی همراه با سرخوان شیون سر می‌دهند و در حرکتی هماهنگ گوشه‌های چارقد سیاه خود را به روی شانه‌های‌شان فرود می‌آورند. بعد از اجرای مراسم «هوی‌هوی»، زنان روستا مشغول تهیه غذای نذری می‌شوند تا بعد از بازگشت عزاداران از گلزار شهدای روستا، از آنها با غذای نذری پذیرایی کنند.
ایلام؛ چایینه‌خوانی
«چایینه» رسم زنان ایلامی است که در روزهای مختلف ماه محرم برگزار می‌شود. از جمله این چایینه‌ها می‌توان به چایینه حضرت قاسم(ع) در روز هفتم محرم، چایینه حضرت عباس(ع) در روز هشتم، چایینه امام حسین (ع) روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره کرد. یکی از حزن‌انگیزترین چایینه‌هایی که زنان ایلامی برگزار می‌کنند، چایینه حضرت قاسم(ع) به عنوان نمادی از شهادت حضرت قاسم(ع) در روز عروسی‌اش است. در چایینه حضرت قاسم(ع) به دختر جوان و ازدواج نکرده به نشان عروس حضرت قاسم(ع) لباس عروسی به شکل تن پوشی سبزرنگ و سرپوشی سفیدرنگ می‌پوشانند و دو شمع روشن نیز به دست‌های عروس می‌دهند و یک سینی پر از نقل و نبات، حنا، عود و شمع در وسط میدان می‌گذارند. زنی که مداحی می‌کند، «ملایه» نام دارد. زنی در اجرای مراسم کفنی آغشته به خون را وسط میدان می‌برد که نشانه رسیدن خبر شهادت قاسم(ع) در روز برگزاری عروسی است. با ورود کفن، چایینه‌خوانان از حالت نمادین شادی و سرور خارج شده و خود را پریشان و شمع‌ها را خاموش می‌کنند و روی سر عروس چادر سیاه می‌کشند و نوحه‌خوانی شروع می‌شود. چایینه‌خوان‌ها دو زانو دور هم حلقه می‌زنند و با کف دو دست به پیشانی خود می‌زنند. در این مراسم زنان «هریسه» درست می‌کنند و نذر حلیم یا هریسه می‌دهند. هریسه نوعی غذا مانند حلیم است که آن را شب در اجاق‌هایی بزرگ بار می‌گذارند و روز عاشورا میان مردم پخش می‌کنند.
قزوین؛ سوم امام
زنان طایفه بنی‌اسد کسانی بودند که گفته می‌شود پیکر مطهر کشته‌شدگان عاشورا را دفن کردند. این زنان خود بیل و کلنگ به دست گرفتند و پیش‌تر از مردان‌شان روانه کربلا شدند. بعد اقدام زنان طایفه بود که مردان تحت‌تاثیر قرار گرفتند و به یاری آنها شتافتند. زنان قزوینی هم به تبعیت از زنان طایفه بنی‌اسد روز 12 محرم مراسمی به نام «سوم امام» برگزار می‌کنند و به شکل نمادین شهدای عاشورا را برای خاکسپاری همراهی می‌کنند. در این مراسم عده‌ای از زنان بیل و کلنگ و عده‌ای پیکرهای پارچه‌ای بدون سر را به دست می‌گیرند و دور شهر می‌چرخند و بعد به مسجد برمی‌گردند. این مراسم زنانه را مردان با قرارگرفتن در حاشیه گذرها و خیابان‌ها و با گل‌اندودکردن سر و تن و عزاداری همراهی می‌کنند. این خاکسپاری زنانه در آستانه اشرفیه هم برگزار می‌شود. در این مراسم زنان ساقه‌های برنج را که به زبان محلی به آن «کلوش» می‌گویند به نشانه عزا بر سر می‌زنند.
گیلان؛ لال پله
«لال‌پله» رسمی است مخصوص زنان گیلانی که شب عاشورا برگزار می‌شود. شب عاشورا زنان گیلانی دیگ و قاشق چوبی برمی‌دارند، روی خود را کاملا می‌پوشانند تا شناخته نشوند و به در هفت خانه می‌روند و در می‌زنند، بدون اینکه با کسی صحبت کنند دیگ و کفگیر را به صاحبخانه می‌دهند تا کمی پلو بگیرند. در برخی مناطق زنان تا چهل خانه (چهل خانه‌ای که منبر و واعظ در طول سال داشته باشند) یا تا هفتادودو خانه (به نیت 72 شهید کربلا) هم می‌روند و پلو می‌گیرند. بیشتر رسم است تا زنان سراغ خانه بزرگان و ریش‌سفیدان یا سیدان محل بروند و در خانه را با کفگیر یا قاشق بزنند. حاجتمند این پلو را که متبرک است و «نثار» نام دارد یا خود می‌خورد و اگر بیماری در خانه داشته باشد، کمی از پلو را به او می‌دهد و معتقدند بیمار با خوردن «لال پله» شفا پیدا می‌کند. «لال پله» همان ترکیب لال و پلو است، زیرا زنان هنگام گرفتن پلو از صاحب‌خانه‌ها هیچ صحبتی نمی‌کنند.
لرستان؛ چهل منبر
چهل‌منبر رسمی است که در شهرهای مختلف ایران اجرا می‌شود و زنان و مردان پا به پای هم در این مراسم حضور دارند اما چهل‌منبر در بروجرد یک رسم کاملا زنانه است. بعد از ظهر تاسوعا مردم مجمع‌های بزرگ فلزی را که در گویش بروجردی به آنها «مجموعه» می‌گویند پر از گِل می‌کنند و آن را در سقاخانه خانه‌های خود قرار می‌دهند. زنان بروجردی هم جامه عزا به تن می‌کنند و صورت خود را می‌پوشانند و از خانه خارج می‌شوند تا در این مراسم شرکت کنند. این زنان عزادار پابرهنه یا «پای پتی» به سوی چهل منبر حرکت می‌کنند و در طول راه با کسی صحبت نمی‌کنند. آنها چهل شمع را در این مراسم در چهل خانه‌ای که سقاخانه داشته باشد روشن می‌کنند. این آیین در گرگان، خرم‌آباد و لاهیجان نیز برگزار می‌شود اما اصل این آیین به نام شهر بروجرد شناخته شده است. در لاهیجان و روستاهای شرقی مازندران نیز عموما زنان برگزارکننده آیین «چهل منبر» هستند. زنان گیلانی و مازندرانی مانند زنان بروجردی این مراسم را در سکوت اجرا می‌کنند اما علاوه بر آن به هر منبری که می‌رسند، دانه‌ای خرما روی منبر می‌گذارند و مقداری برنج خام را که صاحبخانه در آنجا گذاشته، برمی‌دارند. آیین چهل منبر به عنوان یک اثر معنوی در فهرست آثار ملی کشور و چهل منبر بروجرد در فهرست آثار جهانی ثبت شده است.
روزنامه اعتماد
نظر شما