به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ خیابان انقلاب؛ حدفاصل میدان تا چهارراه ولیعصرِ تهران، به راسته کتاب معروف است؛ راسته‌ای که تمرکز کتابفروشیهای عمومی و تخصصی و عرضه انواع کتاب‌های ادبی، آن را به مقصدی برای همه مخاطبان کتاب در تهران و حتی شهرستان‌ها تبدیل کرده است.
سال‌های سال بیشتر نقل و انتقالات کتاب‌فروشی‌ها در این راسته اتفاق افتاده است اما چند سالی است که شاهد نوعی تمرکززدایی از این راسته و تاسیس کتابفروشیهای جدید در سایر محله‌های شهریم. مساله‌ای که برخی صاحب‌نظران آن را آغاز احیای رشد کتابفروشیهای محلی می‌دانند؛ ولی برخی دیگر معتقدند کتابفروشیهای جدیدالتاسیس عموما بزرگ و چندمنظوره -که برخی از آن‌ها سهم مال‌ها و مجتمع‌ها تجاری هستند- را نمی‌توان کتاب‌فروشی محلی به معنای عموم آن دانست.
پیش از این در گزارشی با عنوان «افتتاح کتابفروشیهای جدید چه نسبتی با گسترش بازار کتاب دارد؟» (اینجا بخوانید) به رابطه کتابفروشیهای تازه‌تاسیس -که عموما خارج از راسته کتاب هستند- با عرضه کتاب پرداختیم. در ادامه همین گزارش سعی کردیم فرضیه «احیای کتابفروشیهای محلی» را که تقریبا رد و نشانی از آن‌ها باقی نمانده است، از نگاه کارشناسان مورد نظر و سنجش قرار دهیم.
از رونق افتادن بازارچه کتاب و پیشرفت کتابفروشیهای محلی
علیرضا رئیس‌دانایی، مدیر انتشارات و کتاب‌فروشی «نگاه» که موافق رشد کتابفروشیهای محلی است؛ رفتن به سمت کتابفروشیهای خارج از راسته کتاب را اتفاق امیدوارکننده‌ای می‌داند. به اعتقاد او وجود کتاب‌فروشی در محله‌ها به نفع جامعه است، زیرا دیگر لازم نیست ساکنان هر محله برای خرید چند کتاب تا خیابان انقلاب بروند.
البته رئیس‌دانایی معتقد است که راسته کتاب آن معنا و مفهوم گذشته خود را از دست داده است و اتفاقا این وضعیت را دلیلی بر گسترش کتاب‌فروشی‌ها در محله‌های دیگر می‌داند.
او می‌گوید: «بازارچه کتاب روبه‌روی دانشگاه تهران دیگر آن رونق سابق را ندارد. تا حدود بیست سال پیش، در این بازارچه فقط کتاب‌های علوم انسانی و ادبی نظیر شعر رمان و داستان عرضه می‌شد اما الان کتاب‌های آموزشی، کمک‌درسی، دانشگاهی، فنی و... به آن اضافه و همه‌چیز قاطی شده استف؛ بنابراین دیگر آن کارایی قدیم را ندارد.»
مدیر انتشارات نگاه کمبود فضای کافی برای تاسیس یک کتاب‌فروشی مدرن در راسته کتاب را از دیگر عوامل تاسیس کتاب‌فروشی‌ها در محله‌هایی غیر از این راسته می‌داند و می‌گوید: « از رونق افتادن بازارچه کتاب راسته انقلاب موجب پیشرفت کتابفروشیهای محلی شده است. الان زیربنای کتابفروشیهای جلوی دانشگاه ۲۰ تا ۳۰ متر یا کمتر است، ولی کتابفروشیهای جدید بالای ۱۰۰ متر -یعنی حداقل به اندازه ۱۰ یا ۲۰ کتاب‌فروشی در بازارچه کتاب- مساحت دارند؛ بنابراین می‌توان خیلی کارها در آن انجام داد و با اقداماتی نظیر ایجاد کافی‌شاپ، به آن رونق بخشید.»
باتوجه به گفته‌های این ناشر، هر کتاب‌فروشی خارج از راسته کتاب انقلاب، یک کتاب‌فروشی محلی است. اما باید دید که صرف خارج بودن یک کتاب‌فروشی از راسته کتاب انقلاب دلیل کافی برای محلی قلمداد کردن آن هست یا باید واجد ویژگی‌های دیگری هم باشد؟
تعاریف مرسوم از کتاب‌فروشی محلی
محمود آموزگار، نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران و مدیر نشر و کتاب‌فروشی «کتاب آمه» هم که کتاب‌فروشی‌اش خارج از راسته کتاب خیابان انقلاب است، موافق رونق کتاب‌فروشی‌ها محلی است. اما او ضمن تفکیک کتابفروشیهای واقع در مال‌ها و مجتمع‌های تجاری، درباره کتابفروشیهای محلی به معنای مرسوم آن می‌گوید: «اقتصاد محله فقط یک امر اقتصادی نیست؛ بلکه کسب‌وکارهای محلی همراه با یک داد و ستد عاطفی است و افراد محله و صاحب کسب‌وکار همدیگر را می‌شناسند؛ یعنی کسب‌وکارهای محلی، بخشی از هویت محله و رویه بسیار مهم در هر محله‌ای بوده و هست، تا عرف، عادات و آداب و رسوم به درستی جریان پیدا کند. تنها اگر این ویژگی‌ها در کتابفروشیهای جدید باشد، می‌توان از آن به عنوان کتاب‌فروشی محلی یاد کرد.»
نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، کتابفروشیهای محلی را از ثروت‌های گذشته می‌داند که متاسفانه در دهه‌های قبل از دست رفته‌اند: «اگر در بین کتابفروشیهای جدیدالتاسیس، کتاب‌فروشی محلی با ویژگی‌های قدیم آن باشد، بسیار خوشحال می‌شوم؛ زیرا به‌معنی توجه دوباره مردم به ویژگی‌های مثبت چنین داشته‌هایی در گذشته است.»
طبق نظر کارشناسان امکان گسترش مخاطب یا افزایش قابلیت دسترسی مردم به کتاب، از انتظارات مهمی است که باید از کتابفروشیهای محلی داشت. انتظاری که در کتابفروشیهای جدیدالتاسیس خارج از راسته کتاب خیلی محقق نشده است.
الگوی تکرارنشدنی کتابفروشیهای محلی
سعید مدنی، جامعه‌شناس و پژوهشگر علوم اجتماعی معتقد است که گسترش کتاب‌فروشی‌ها -با هر سروشکلی- در نقاط مختلف شهر، حتما کار مثبتی است و باید از آن استقبال کرد؛ اما این لزوما به معنی امکان گسترش مخاطب نیست.
این جامعه‌شناس رشد کتابفروشیهای خارج از راسته کتاب خیابان انقلاب را دلیلی بر ناکارامدی این راسته نمی‌داند و می‌گوید: «الگوهای سابق عرضه کتاب به قوت خود باقی است و بخشی از جامعه کتاب‌خوان هنوز مشتری پروپاقرص کتابفروشیهای راسته خیابان انقلاب هستند.»
مدنی تاسیس کتابفروشیهای جدید و مدرن در برخی مراکز تجاری و برخی محله‌های خاص را بیش از آنکه گامی در جهت رشد کتابفروشیهای محلی بداند، یک الگوی جدید در عرضه کتاب معرفی می‌کند و معتقد است: «نباید تصور کرد که این الگوهای جدید، انقلابی در بازار یا حتی در عرضه کتاب ایجاد می‌کند».
این جامعه‌شناس مخاطب کتابفروشیهای اشاره‌شده در بالا را گروه‌های خاص اجتماعی و طبقه متوسط رو به بالا می‌داند که همچنان می‌توانند سهمی از درآمد خود را به کتاب و محصولات فرهنگی اختصاص دهند: «به این اعتبارنمی‌توان انتظار تحول جدی از آن‌ها داشت، ولی به‌نظر می‌رسد که این هم بخشی از تلاشی است که یک عده انجام می‌دهند تا فضای فرهنگی ایران را همچنان فعال نگه دارند.»
مدنی ضمن رد این ادعای برخی کارشناسان که «افزایش کتابفروشیهای خارج از راسته کتاب به معنی افزایش کتابفروشیهای محلی و به نوعی بازگشت به الگوهای قبلی است» می‌گوید: «به نظر من به این ترتیب تحول اساسی ایجاد نمی‌شود اما همین اقدامات هم تاثیرات مثبتی در این فضای رکود بازار کتاب می‌گذارد و می‌تواند روند موجود را با جان‌سختی حفظ کند».
طبق شواهد موجود افزایش فعالیت کتاب‌فروشی‌ها خارج از راسته کتاب خیابان انقلاب، به معنی افزایش کتابفروشیهای محلی نیست؛ هرچند که این گزاره ردی بر فرضیه افزایش کتابفروشیهای محلی نیست و اثبات این فرضیه نیاز به کندوکاو بیشتر و معرفی کتابفروشیهای محلی به‌معنای واقعی آن است.
نظر شما